Dijital Emek Konusunda Yapılan Lisansüstü Çalışmaların Bibliyometrik Analizi

Yıl 2025, Sayı: 71, 247 - 262, 24.11.2025

Damla Akar

https://doi.org/10.47998/ikad.1660114

Öz

Yeni iletişim teknolojilerinin toplumsal yaşama sağladığı kolaylıkları ele alan çalışmaların ardından son yıllarda yeni medyanın eleştirel okumasını yapan pek çok çalışma ortaya çıkmıştır. Kullanıcıların sosyal medyadaki emeklerini ve kullanıcı verilerinin büyük şirketlerle paylaşılması konusunu gündeme getiren dijital emek kavramı da araştırılması gereken önemli bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma, dijital emek konusunda yazılan lisansüstü tezlerin birtakım özelliklerini ortaya koyarak çalışmaların nasıl bir dağılım gösterdiğini belirlemeyi ve kapsamlı bir inceleme sunmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Tez Merkezi üzerinde başlığında “dijital emek” kavramının yer aldığı ilki 2017 yılında yazılmış toplam 16 tez bibliyometrik analize tabi tutulmuştur. Tezler yazıldıkları yıllar, tez türleri, danışman ünvanları, üniversite, enstitü ve anabilim dalları, anahtar kelimeler, araştırma yöntemleri, veri toplama teknikleri ve ele aldıkları konular olarak çeşitli kategorilerde incelenmiştir. Elde edilen bulgular dijital emek konusunda yapılan tezlerin ağırlıklı olarak yüksek lisans seviyesinde üretildiğini, en fazla Marmara Üniversitesi’nde yazıldığını, çoğunlukla iletişim alanında çalışıldığını ortaya koymuştur. Tezlerin büyük çoğunluğunda nitel araştırma yöntemi tercih edilmiş, literatür taraması öne çıkan veri toplama tekniği olmuştur. Bunun yanı sıra tezlerin kavramı; dijital emek ve sömürü ilişkisi, platform ekonomisi, medya ve habercilik, yabancılaşma, kültürel alanlar ve çocuk emeği gibi farklı tematik kategoriler altında ele aldıkları belirlenmiştir. Bu yönüyle çalışma, Türkiye’de dijital emek literatürünün hangi temalar ve teorik yaklaşımlar etrafında şekillendiğini ortaya koyarak alana katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dijital Emek , Sosyal Medya , Kullanıcı , Lisansüstü Tezler , Bibliyometrik Analiz.

Bibliometric Analysis of Graduate Studies on Digital Labor

Öz

In recent years, new media has been critically examined following initial research highlighting the benefits of emerging communication technologies in social life. The concept of digital labor, which underscores the labor of users on social media and the sharing of user data with large corporations, emerges as an important phenomenon that warrants further investigation. This study analyzed the characteristics of graduate theses on digital labor, providing a comprehensive review of their distribution and areas of focus. To achieve this, a bibliometric analysis was conducted on 16 theses, written since 2017, containing the term digital labor in their titles retrieved from the National Thesis Center of the Council of Higher Education. The theses were analyzed in various categories such as publication years, types, supervisor titles, universities, institutes, and departments, keywords, research methods, data collection techniques, and topics of inquiry. Accordingly, theses on digital labor were predominantly produced at the master’s level, with the highest number written at Marmara University, and most were written in the field of communication. Qualitative research methods were predominant in these theses, and literature reviews were the prominent data collection technique. Additionally, the theses addressed the concept under different categories such as the relationship between digital labor and exploitation, platform economy, media and journalism, alienation, cultural domains, and child labor. This study contributes to the field by revealing the themes and theoretical approaches around which the digital labor literature in Türkiye has been shaped.

Anahtar Kelimeler

Digital Labor , Social Media , User , Graduate Theses , Bibliometric Analysis.

Kaynakça

• Aymaz, G. (2019). Bir üretim aracı ve bir ideoloji olarak dijital medya: Frankfurt Okulu’nun kültür endüstrisi kavramı ve dijital emek ilişkisi. 6. Uluslararası İletişim Günleri: Dijital Dönüşüm Sempozyumu, V.1, 88-114.
• Ateş, N. B. (2024). Post-Truth üzerine Yök tez veritabanında yer alan lisansüstü tezler bağlamında bibliyometrik bir analiz. Erciyes İletişim Dergisi, 11(1), 305-323.
• Bauman, Z., & Lyon, D. (2018). Akışkan gözetim (E. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı.
• Casilli, A. A. (2025). Digital labor and the inconspicuous production of artificial intelligence. İçinde E. Bulut, J. Chen, R. Grohmann & K. Jarrett (Editörler) Handbook of digital labour. Sage.
• Çetin, B. N. (2019). Üretüketim olgusu bağlamında örtülü emek olarak dijital üretüketici emeği. In Journal of Social Policy Conferences, 77, 349-382.
• Çiğdem, A. G. K., Dikmen, A. U., & Özkan, S. (2023). Bibliyometrik analize genel bir bakış. Turkey Health Literacy Journal, 4(3), 112-116.
• Donthu, N., Kumar, S., Mukherjee, D., Pandey, N., & Lim, W. M. (2021). How to conduct a bibliometric analysis: an overview and guidelines. Journal of Business Research, 133, 285-296.
• Dorschel, R. (2022). Reconsidering digital labour: Bringing tech workers into the debate. New Technology, Work and Employment, 37(2), 288-307.
• Emirgil, B. F. (2010). Yeni kapitalizmde emeği sorunsallaştırmak: Emeğin maddi-olmayan görünümleri. Çalışma ve Toplum, 1(24), 221-238.
• Fuchs, C. (2014). Sosyal medya: Eleştirel bir giriş (İ. Kalaycı & D. Saraçoğlu, Çev.). NotaBene.
• Fuchs, C. (2015). Dijital emek ve Karl Marx (T.E. Kalaycı & S. Oğuz, Çev.). NotaBene.
• Hard, M., Negri, A. (2018). İmparatorluk (A. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı.
• Hebblewhite, W. H. J. (2019). Üretim araçları olarak iletişim araçları. İçinde V. Mosco & C. Fuchs (Editörler) Marx geri döndü. (ss.193-216). NotaBene.
• Lazzarato, M. (2005). İtalya’da radikal düşünce ve kurucu politika (S. Göbelez & S. Özer, Çev.). Otonom.
• Okmeydan, S. B. (2020). Kültürlerarası iletişim alanındaki eğilimler: ‘Kültürlerarası iletişim’ başlıklı lisansüstü tezlerin bibliyometrik analizi. TRT Akademi, 5(10), 578-611.
• Özdemir, M. (2019). Çağdaş kapitalizm ve sınıf: Sosyal paylaşım ağlarında maddi olmayan emek ve biyoiktidarı yeniden düşünmek [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Özgün, A. (2007). Kılçıksız emek, yağsız sermaye: Gayrı-maddi emek tartışması. Birikim Dergisi, (217), 31-45.
• Özmakas, U. (2015). İnsan sermayesinin kaynağı: Maddi olmayan emek. Toplum ve Bilim, 135, 8-26.
• Pico-Saltos, R., Carrión-Mero, P., Montalván-Burbano, N., Garzás, J., & Redchuk, A. (2021). Research trends in career success: A bibliometric review. Sustainability, 13(9), 4625.
• Rahman, A. T. M., & Sultana, S. (2025). Digital labor: Challenges, ethical insghts and implications. In Proceedings of The Fifth ACM Conference (Conference’25). ACM, New York, USA.
• Robinson, B. (2015). With a different Marx: Value and the contradictions of web 2.0 capitalism. The Information Society, 31(1), 44-51.
• Saraçoğlu, D. (2015). Sömürünün yeni ve sevimli yüzü: Dijital emek. İçinde C. Fuchs (yazar) Dijital emek ve Karl Marx önsöz. (ss.11-16). NotaBene.
• Soydaş, N. (2024). Türkiye’de kurumsal iletişim konusunda yapılan lisansüstü tezlerin bibliyometrik analizi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(3), 908-924.
• Smythe, D. W. (2006). On the audience commodity nd its work. İçinde M. G. Durham & D. M. Kellner (Editörler) Media and culural studies. (ss. 230-256). Blackwell.
• TÜBİTAK (2025, Ocak 3). Bibliyometrik analiz. https://cabim.ulakbim.gov.tr/bibliyometrik-analiz/bibliyometrik-analiz-sikca-sorulan-sorular/
• Vercellone, C. (2015). Bilişsel kapitalizm varsayımına dair marksist bir okumanın unsurları. İçinde C. Vercellone (Editör) Bilişsel kapitalizm. (ss. 41-60) Otonom.
• Wittel, A. (2019). Sayısal Marx: Dağıtık medyanın ekonomi politiğine doğru. İçinde V. Mosco & C. Fuchs (Editörler) Marx geri döndü. (ss.389-433). NotaBene.
• Woodcock, J. The challenges of understanding digital labour: Questions of exploitation and resistance. https://www.historicalmaterialism.org/the-challenges-of-understanding-digital-labour-questions-of-exploitation-and-resistance/ (Erişim tarihi: 16 Ağustos 2025).
• YÖK Akademik. (2025, Ocak 17). Üniversite. https://akademik.yok.gov.tr/AkademikArama/view/universityListview.jsp