Geriatric Approach in Disasters

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 653 - 659, 21.06.2023

Beliz Açkın , Yasemin Tokem

Öz

Although Turkey is located in a risky geography in terms of various natural disasters, earthquake, flood, fire, storm and drought are the most common disasters. Since our country is located on one of the most active earthquake belts in the world, earthquakes are often encountered. The most affected by disaster situations are vulnerable groups, including the elderly. The elderly population is increasing every day in Turkey, as it is throughout the world. The aging of the population shows how important the geriatric approach is in disaster situations. The aim of this review is to reveal the situations affecting the elderly in disaster situations and to draw attention to the responsibilities of the nurse in the planning and implementatiton stages of the services to be provided to the elderly before and after the disaster.

Anahtar Kelimeler

Disaster, geriatrics, elderly, nurse, earthquake.

Afetlerde Geriatrik Yaklaşım

Öz

Türkiye çeşitli doğal afetler bakımından riskli bir coğrafyada bulunmakla birlikte, en sık yaşanan afetlerin başında deprem, sel, yangın, fırtına, kuraklık gelmektedir. Ülkemiz dünyadaki en aktif deprem kuşaklarından birinin üzerinde bulunmakta olduğundan, depremler ile sıklıkla karşılaşılmaktadır. Afet durumlarından en çok etkilenen kesim yaşlıların da içerisinde bulunduğu savunmasız gruplardır. Yaşlı nüfusu dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de her geçen gün artmaktadır. Nüfusun yaşlanması afet durumlarında geriatrik yaklaşımın ne denli önemli olduğunu göstermektedir. Bu derlemenin amacı; afet durumlarında yaşlıları etkileyen durumları ortaya koymak, afet öncesinde ve sonrasında yaşlılara sunulacak hizmetlerin planlama ve uygulama aşamalarında hemşirenin sorumluluklarına dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

Afet, geriatri, yaşlı, hemşire, deprem

Kaynakça

• Şahin S. Türkiye'de afet yönetimi ve 2023 hedefleri. Turk J Earthq Res [Internet]. 2019 [cited 2023 March 20];1(2):180-96. Available from: https:// dergipark.org.tr/en/download/article-file/888059.
• afad.gov.tr [Internet]. Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı: Afet ve Acil Durum Başkanlığı; 2023 [cited 2023 March 20]. Available from: https:// www.afad.gov.tr/afet-turleri.
• Gündüz F. Afetlerde kadın ve toplumsal cinsiyet perspektifi ile çıkarılması gereken dersler (Haiti ve Japonya depremi örneği). IBAD Sosyal Bilimler Dergisi [Internet]. 2022 Aug [cited 2023 March 20];12:440-60. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ibad/issue/64491/1039215.
• Afet yönetimi kapsamında 2019 yılına bakış ve doğa kaynaklı olay istatistikleri. T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Başkanlığı. Ankara; 2020. 100 p.
• afad.gov.tr [Internet]. Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı: Afet ve Acil Durum Başkanlığı (AFAD); 2023 [cited 2023 March 20]. Available from:https://www.afad.gov.tr/kahramanmarasta-meydana-gelen-depremler-hk-36.
• trthaber.com [Internet]. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Haber; 2023 [cited 2023 March 20]. Available from: https://www.trthaber.com/haber/ gundem/depremde-can-kaybi-50-bin-96-oldu-754477.html.
• afad.gov.tr [Internet]. Türkiye: Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı; Afet ve Acil Durum Başkanlığı; 2018 [cited 2023 March 20]. Available from: https://www.afad.gov.tr/turkiye-deprem-tehlike-haritasi.
• Bikçe M. Taken and need to take precautions in Turkey's earthquakes. IJERAD [Internet]. 2017 June [cited 2023 March 20];9(2):24-31. Available from: https://dergipark.org.tr/en/pub/umagd/issue/31737/351464.
• Binder D. Human causality and seismic risks in Turkey. SSRN [Internet]. 2023 Feb [cited 2023 March 20];4351106. Available from: https://papers. ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4351106.
• tuik.gov.tr [Internet]. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK); 2022 [cited 2023 March 20]. Available from: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2021-45636.
• Bahadır Z, Ay F, Özgün Başıbüyük G. Türkiye’de huzur evlerinde yaşayan yaşlılar: betimleyici bir çalışma. YSAD [Internet]. 2022 Dec [cited 2023 March 20];15(2):83-97. Available from: https://dergipark.org.tr/en/pub/ yasad/issue/74596/1131354.
• who.int [Internet]. World Health Organization (WHO); 2023 [cited 2023 March 20]. Available from: https://www.who.int/health-topics/social-determinants-of-health#tab=tab_1.
• Türk Geriatri Derneği. Türkiye’de Yaşlılık ve Öne Çıkan Sağlık Sorunları Güncel Durum ve Öneriler. Ankara; 2022. Available from: https://www. geriatri.org.tr/pdf/turkiyede-yaslilik-raporu-Ekim-2022.pdf.
• aile.gov.tr [Internet]. Türkiye: T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı; 2022 [cited 2023 March 20]. Available from: https://aile.gov.tr/haberler/ huzurevleri-26-bin-cinarin-yuvasi-oldu/#:~:text=%C5%9Eubat%20 2022%20itibar%C4%B1yla%2017%20bin,ait%20toplam%20452%20 huzurevi%20bulunuyor.
• Farrell, TW, Hung WW, Unroe KT, Brown TR, Furman CD, Jih J, et al. Exploring the intersection of structural racism and ageism in healthcare. J Am Geriatr Soc [Internet]. 2022 Dec [cited 2023 March 20];70(12):3366- 77. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36260413/.
• Rueda J. Ageism in the COVID-19 pandemic: age-based discrimination in triage decisions and beyond. Hist Philos Life Sci [Internet]. 2021 Jul [cited 2023 March 20];43(3):91. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8276843/.
• İnce C. Afetlerde sosyal savunmasız bir grup olarak yaşlılar: COVID-19 örneği. ASEAD [Internet]. 2020 Sep [cited 2023 March 20];7(9):184-98. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/ issue/56911/791042.
• Karadakovan A. Yaşlılık ve geriatri hemşireliği. In: Karadakovan A, Eti Aslan F. editors. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım Cilt 1. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2020. p. 103-23.
• Çakır Ö, Atalay G. Afetlerde özel gereksinimli grup olarak yaşlılar. Resilience [Internet]. 2020 Jun [cited 2023 March 20];4(1):169- 86. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/resilience/ issue/54609/630540.
• Maltais D. Elderly people with disabilities and natural disasters: vulnerability of seniors and post trauma. J Gerontol Geriatr Med [Internet]. 2019 Dec [cited 2023 March 20];5:041. Available from: https://www.heraldopenaccess.us/openaccess/elderly-people-with-disabilities-and-natural-disasters-vulnerability-of-seniors-and-post-trauma.
• Pan ST, Cheng YY, Lin CH. Extrication time and earthquake-related mortality in the 2016 Taiwan earthquake. J Formos Med Assoc [Internet]. 2019 Nov [cited 2023 March 20];118(11):1504-14. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31371147/.
• Bell SA, Horowitz J, Iwashyna TJ. Health outcomes after disaster for older adults with chronic disease: a systematic review. Gerontologist [Internet]. 2020 Sep [cited 2023 March 20];60(7):535-47. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32930774/.
• Sparovec ED, Slabe D, Erzen I, Kovacic U. The importance of elderly people knowing basic first-aid measures. BMC Emerg Med [Internet]. 2022 Jul [cited 2023 March 20];22(1):128. Available from: https:// pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35836111/.
• Aydoğmuş Atalay G, Çakır Ö. Kronik hastalığa sahip bireylerin afetlerde zarar görebilirliği. JPH [Internet]. 2021 Aug [cited 2023 March 20];6(2):243-61. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hod/ issue/64854/951326.
• Padilla M, Madera SLR, Varas Diaz N, Grove K, Rivera S, Rivera K, et al. Red tape, slow emergency, and chronic disease management in post- María Puerto Rico. Critic Public Health [Internet]. 2022 Aug [cited 2023 March 20];32(4):485-98. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pmc/articles/PMC9481060/.
• Abe M, Akaishi T, Ishizawa K, Shinano H, Ohtomo H, Orikasa K, et al. A massive natural disaster, the Great East Japan Earthquake, and the incidence of dialysis due to end-stage kidney disease. J Nephrol [Internet]. 2022 Apr [cited 2023 March 20];35(3):719-24. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34642850/.
• Sasaki Y, Aida J, Tsuji T, Koyama S, Tsuboya T, Saito T, et al. Pre-disaster social support is protective for onset of post-disaster depression: Prospective study from the Great East Japan Earthquake & Tsunami. Sci Rep [Internet]. 2019 Dec [cited 2023 March 20];9(1):19427. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31857658/.
• Sone T, Sugawara Y, Tanji F, Nakaya N, Tomita H, Tsuji I. The association between psychological distress and risk of incident functional disability in elderly survivors after the Great East Japan Earthquake: The mediating effect of lifestyle and bodily pain. J Affect Disord [Internet]. 2021 Dec [cited 2023 March 20];295:552-8. Available from: https://www. sciencedirect.com/science/article/pii/S0165032721008739.
• Li L, Reinhardt JD, Dyke CV, Wang H, Liu M, Yamamoto A, et al. Prevalence and risk factors of post-traumatic stress disorder among elderly survivors six months after the 2008 Wenchuan earthquake in China. BMC Psychiatry [Internet]. 2020 Feb [cited 2023 March 20];20:78. Available from: https://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/ articles/10.1186/s12888-020-2474-z.
• The United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNISDR). Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi (2015-2030) [homepage on the Internet]. c2015 [cited 2023 March 20]. Available from: https://uclg-mewa.org/uploads/file/748e86d91ae4409e9188794ddb6c004d/ Sendai_TR.pdf.
• Çakmak H, Ocaktan ME, Akdur R. Doğal afetler, eşitsizlikler ve sağlık sonuçları. In:Akın A, editör. Eşitsizlikler ve Sağlık Sonuçları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2018. p. 88-94.
• T.C. İzmir Valiliği. İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. İzmir İl Afet Müdahale Planı TAMP-İzmir. İzmir; 2022. Available from: https://izmir. afad.gov.tr/kurumlar/izmir.afad/Tamp-Izmir-2019/2022-TAMP-IZMIR/ TAMP_Izmir_2022_site.pdf.
• Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği (TEMD). Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu. Ankara; 2022. Available from: https://file.temd.org.tr/Uploads/publications/ guides/documents/diabetes-mellitus_2022.pdf .
• Kaya N, Şahinöz T. Bulaşıcı hastalık bildirimlerinin afet yönetimi açısından incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi [Internet]. 2021 Mar [cited 2023 March 20];10(1):21-31. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumussagbil/issue/60892/684067.
• Türk Tabipleri Birliği. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş ve 20 Şubat 2023 Hatay Depremleri Birinci Ay Raporu. 2023 [cited 2023 March 20]. Available from: https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/1ayraporu.
• Ekşi A. Afetlerden sonra ortaya çıkabilecek çevresel risklerin yönetimi. JPH [Internet]. 2016 May [cited 2023 March 20];1(2):15-25. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hod/issue/25839/272568.
• Öney B, Akman H. Afet durumlarında beslenme hizmetleri. Afet ve Risk Dergisi [Internet]. 2022 Jun [cited 2023 March 20];5(1):239- 46. Available from: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2195877.
• Türk Kızılayı Afetlerde Beslenme Kılavuzu. Ankara; 2017. Available from: https://www.kizilay.org.tr/Upload/Dokuman/Dosya/86107045_ afetlerde-beslenme-hizmetleri-kilavuzu.pdf.
• Yıldırım Kaptanoğlu A. Yaşlı sağlığı. AEP Uygulama ve Yaygınlaştırma Projesi. İstanbul; 2011. Available from: http://www.dat.net.tr/ FileUpload/op488361/File/05_05_yasli-sagligi.pdf.
• Kiraz ED. İklim değişikliğinin insan sağlığına etkileri. İklim Değişikliği Eğitim Modülleri Serisi 14. Ankara; 2019. Available from: https://www. iklimin.org/moduller/saglikmodulu.pdf.
• Karunakara U, Stevenson F. Ending neglect of older people in the response to humanitarian emergencies. PLoS Med [Internet]. 2012 Dec [cited 2023 March 20];9(12):e1001357. Available from: https://www. ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3525524/.
• Selçuk E, Erem M. Deprem öncesi hazırlık ve deprem anında yapılması gerekenler. TOTBİD Dergisi [Internet]. 2022 May [cited 2023 March 20];21(3):249-52. Available from: https://dergi.totbid.org.tr/ abstract.php?lang=tr&id=1147.
• Türk A. Deprem özelinde engelli bireylere duyarlı afet yönetimi modeli. Afet ve Risk Dergisi [Internet]. 2022 Jun [cited 2023 March 20];5(1):61-77. Available from: https://dergipark.org.tr/en/download/ article-file/2274195.