Türkiye’de Çay Talebini Etkileyen Faktörlerin Analizi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: "Cumhuriyet'in 100. Yılında Türkiye'nin Sosyo-Ekonomisi" Özel Sayısı, 299 - 312, 29.10.2023

Meryem Aytekin

https://doi.org/10.25204/iktisad.1360007

Öz

Bu çalışmanın amacı, 1995-2020 dönemi yıllık veriler kullanılarak Türkiye’de çay talebini etkileyen faktörlerin kısa ve uzun dönem ilişkilerini araştırmaktır. Bu amaçla, kişi başına çay tüketimi üzerine etkili olduğu düşünülen çay fiyatı, kahve fiyatı ve kişi başına gelir değişkenlerinin etkilerini ortaya koyan model, Johansen eşbütünleşme yöntemi ve Vektör Hata Düzeltme modeli (VECM) ile tahmin edilmiştir. Model tahmin sonuçlarına göre; modele dâhil edilen değişkenlerin tümü istatistiksel olarak anlamlı ve kişi başına çay tüketimi üzerine artırıcı yönde etkilerinin olduğu belirlenmiştir. Tahminlere göre, çay fiyatındaki %1'lik bir artışın uzun dönemde kişi başına çay tüketimini %0,01 oranında artışa neden olması çayın Türk kültüründeki sosyal ve kültürel önemini yansıtmaktadır. Ayrıca, kişi başına gelirin esneklik katsayısına göre (0,47), çayın incelenen dönemde zorunlu bir tüketim malı olduğu ve gelir artışlarının çay tüketimi üzerinde sınırlı bir etkisi olduğu belirlenmiştir. Bu, çayın günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası olduğunu ve sosyal bağlamda büyük bir rol oynadığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Çay sektörü, çay talebi, Eşbütünleşme, VAR modeli, VEC modeli

Analysis of Factors Affecting Tea Demand in Turkey

Öz

The aim of this study is to investigate the short and long-term relationships of factors affecting tea demand in Turkey using annual data for the period 1995-2020. For this purpose, the model revealing the effects of tea price, coffee price and per capita income variables, which are thought to be effective on tea consumption per capita, was estimated with the Johansen cointegration method and Vector Error Correction model (VECM). According to the model prediction results, all the variables included in the model are statistically significant and have positive effects on per capita tea consumption. According to estimates, a 1% increase in tea price causing a 0.01% increase in per capita tea consumption in the long term, reflects the social and cultural importance of tea in Turkish culture. Additionally, according to the elasticity coefficient of per capita income (0.47), it has been determined that tea is a necessity in the examined period, and income increases have a limited effect on tea consumption. This demonstrates that tea is an integral part of daily life and plays a significant role in the social context.

Anahtar Kelimeler

Tea industry, tea demand, Cointegration, VAR model, VEC model

Kaynakça

• Ağuş, A., Kocagöz, E. ve Aslan, M. (2021, 3-4 Temmuz). Tüketicilerin çay ve kahve tüketim alışkanlıkları üzerine bir inceleme. B. Darıcı, H.M. Ertuğrul ve F. Ayhan (Ed.), Online International Conference on Empirical Economics and Social Sciences (e-ICEESS’21) içinde (s. 57-70). Bandırma/Türkiye. https://tinyurl.com/5yu5kuxc
• Akşit, A. (2017). Değişen kahve tüketim alışkanlıkları ve Türk kahvesi üzerine bir araştırma. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(4), 310-325. https://tinyurl.com/2d8jmdkm
• Aytekin, M. ve Hatırlı, S. A. (2021). Türkiye’de işlenmemiş gıda enflasyonunu etkileyen faktörlerin analizi: ARDL yaklaşımı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(3), 203-216. https://dergipark.org.tr/en/pub/asead/issue/64362/933286
• ÇAYKUR (2023a, 15 Ağustos). 2018 yılı çay sektörü raporu. https://tinyurl.com/yc836c4n
• ÇAYKUR (2023b, 15 Ağustos). 2013 yılı çay sektörü raporu. https://tinyurl.com/28yhwwn2
• Demirci, N. S. (2017). İmalat sanayi sektöründe üretim ve banka kredileri ilişkisi: Türkiye için eşbütünleşme ve nedensellik analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 35-61. https://doi.org/10.16953/deusbed.38804
• Emrah, Ö. G. E. T. ve Kanat, E. (2018). Bitcoin ile Türkiye ve G7 ülke borsaları arasındaki uzun ve kısa dönemli ilişkilerin incelenmesi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (FESA), 3(3), 601-614. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/672815
• Enders, W. (2003). Applied econometric time series. Haboken NJ: J Wiley. 2nd ed. http://pzs.dstu.dp.ua/DataMining/times/bibl/Enders.pdf
• Engle, S. ve Granger, C.W.J. (1987). Co-Integration and error correction: representation, estimation and testing. Econometrica, 55, pp.251- 276. https://doi.org/10.2307/1913236
• FAO (2023, 06 Eylül). Food Balances (2010-). https://www.fao.org/faostat/en/#data/FBS
• Fuat, L. E. B. E. ve Akbaş, Y. (2014). Türkiye’nin konut talebinin analizi: 1970-2011. Atatürk üniversitesi iktisadi ve idari bilimler dergisi, 28(1), 57-83. https://dergipark.org.tr/en/pub/ atauniiibd/issue/2712/35944
• Gujarati, D. N. (1999). Temel ekonometri. Literatür Yayıncılık.
• Güneş, Ş. (2013). Türkiye’de kur rejimi uygulaması ve enflasyon ilişkisi üzerine bir analiz. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 65-77. https://dergipark.org.tr/en/pub/esad/issue/6062/81543
• Henning, S. M., Fajardo-Lira, C., Lee, H. W., Youssefian, A. A., Go, V. L., ve Heber, D. (2003). Catechin content of 18 teas and a green tea extract supplement correlates with the antioxidant capacity. Nutrition and cancer, 45(2), 226-235. https://doi.org/10.1207/S15327914NC4502_13
• Işıksoluğu, M. K. (2001). Beslenmede kahve, çay, flavonoidler ve sağlık. Damla Matbaacılık, Ankara.
• Johansen, S. (1988). Statistical analysis of cointegration vectors. Journal of economic dynamics and control, 12(2-3), 231-254. https://doi.org/10.1016/0165-1889(88)90041-3
• Johansen, S. (1991). Estimation and hypothesis testing of cointegration vectors in Gaussian vector autoregressive models. Econometrica, 59(6), 1551-1580. https://doi.org/10.2307/2938278
• Kaya, G., ve Toker, S. (2019). Kahve tüketim alışkanlıklarının incelenmesi: İstanbul örneği (Analyzing of coffee consumption habits: Istanbul case). International Journal of Economics, Politics, Humanities and Social Sciences (2019). https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3421909
• Johansen, S. ve Juselius, K. (1990). Maximum likelihood estimation and inference on cointegration-with application to the demand for money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.1990.mp52002003.x
• Khan, R. E. A. ve Hussain, T. (2011). Import elasticity of tea: a case of Pakistan. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 2(10), 308-314. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1969321
• Kılıç, O., Gündüz, O., Eryılmaz, G. ve Emir, M. (2012). Çay tüketiminde tüketici davranışlarının belirlenmesi: Samsun ili örneği. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 16(4), 19-25. https://dergipark.org.tr/tr/pub/harranziraat/issue/18441/194184
• Kutty, P. U. (2000). Demand for coffee imports: an econometric analysis. Foreign Trade Review, 35(2-3), 91-100. https://doi.org/10.1177/0015732515000207
• Mendi, A. F. (2018). Türkiye çay endüstrisi: sektörel ve ampirik bir çalışma. International Journal of Social Sciences and Education Research, 4(2), 252-274. https://doi.org/10.24289/ijsser.413420
• Oriakhi, M. O. (2021). Poverty reduction, government expenditure and economic growth in Nigeria. Journal of Economics and Allied Research, 6(2), 282-297. https://jearecons.com/index.php/jearecons/article/view/148
• Önçırak, M. (2019). Çay sektörü ve Türkiye ekonomisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa.
• Pesaran, H. M. ve Shin, Y. (1995). Autoregressive distributed lag modelling approach to cointegration analysis. DAE Working Paper Series No. 9514 (Cambridge: Department of Applied Economics, University of Cambridge).
• Pesaran, H. M. ve Shin, Y. (1999). Autoregressive distributed lag modelling approach to cointegration analysis. In: S. Storm (Ed.) Econometrics and Economic Theory in the 20th Century: The Ragnar Frisch Centennial Symposium, chapter 11 (Cambridge: Cambridge University Press). https://doi.org/10.1017/CCOL521633230.011
• Pesaran, M. H., Shin, Y. ve Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of applied econometrics, 16(3), 289-326. https://doi.org/10.1002/jae.616
• Rize Ticaret Borsası, (2023, 20 Ağustos). Türk çay sektörü güncel durum raporu (10s). https://www.rtb.org.tr/tr/cay-sektoru-raporlari
• Simawu, M., Mlambo, C., ve Murwirapachena, G. (2014). An investigation into the demand for broad money in South Africa. International Business & Economics Research Journal (IBER), 13(6), 1419-1436. https://doi.org/10.19030/iber.v13i6.8931
• Tan, A. ve Hocaoğlu, E. (2017). Türkiye’de hazır kahve satın alma ve tüketim alışkanlıkları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16(4), 950-962. https://doi.org/10.21547/jss.286562
• The World Bank (2023, 06 Eylül). DataBank: World development indicators. https://databank.worldbank.org/reports.aspx?source=2&series=NY.GDP.MKTP.CD&country=
• TÜİK (2023, 06 Eylül). İstatistik veri portalı: Bitkisel üretim istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Tarim-111
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (2023, 15 Ağustos). Tarım ürünleri piyasaları: Çay, Haziran 2021. https://tinyurl.com/mr3dpeu7
• Yıldız, S. ve Midilli, A. (2022). Türkiye’de organik çay üretimi ve pazarlaması. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 3(2), 136-145. https://doi.org/10.53501/rteufemud.1174700
• Yohannes, M. F. (2016). Demand system analysis of coffee in the Japanese households (Doctoral dissertation, Tottori University). Tottori University Faculty of Agriculture. https://ci.nii.ac.jp/naid/500001027597/