Türk Devletleri Teşkilatı Örnekleminde AR-GE Harcamaları ve Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 24, 303 - 320, 30.06.2024

Hacı Hayrettin Tıraş

https://doi.org/10.25204/iktisad.1418449

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türk Devletleri Teşkilatı ülkelerinde doğrudan yabancı yatırımlar ve Ar-Ge harcamalarının ekonomik büyümeye olan etkilerini ortaya koymaktır. Doğrudan yabancı yatırımlar, Ar-Ge harcamaları ve gayri safi yurtiçi hasılanın değişken olarak kullanıldığı bu çalışmada, değişkenlere ait 1997-2021 dönemi yıllık verileri yeni nesil panel ekonometrik yöntemlerle analiz edilmiştir. Dinamik panel veri yöntemlerinin kullanıldığı çalışmada, tahminler için Westerlund (2006) ve AMG eşbütünleşme testlerinden yararlanılmıştır. Analizler sonucunda Türk Devletleri Teşkilatı ülkelerinde, Ar-Ge’ye yapılan harcamaların uzun dönemde ekonomik büyümeye anlamlı bir katkı sağladığı, doğrudan yabancı yatırımların etkisinin ise istatistiksel olarak anlamsız olduğu ortaya konulmuştur. Türk Devletleri Teşkilatı ülkelerinde ekonomik büyümenin sağlanabilmesi için öncelikle; doğrudan yabancı yatırımların ülkeye çekilebilmesi adına iktisadi, hukuki ve altyapı bakımından tüm engellerin kaldırılması, ülkede, ekonomik, siyasi ve güvenlik açısından istikrarlı bir ortamın oluşturulması, Ar-Ge faaliyetlerinin teşvik edilerek kamu ve özel sektör Ar-Ge süreçlerinin özendirilmesi faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ar-Ge Harcamaları, Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Ekonomik Büyüme, Türk Devletleri Teşkilatı

The Effect of R&D Expenditures and Foreign Direct Investment on Economic Growth in the Organization of Turkish States Sample

Öz

The aim of this study is to reveal the effects of Foreign Direct Investment and R&D expenditures on economic growth in the Organization of Turkish States countries. In this study, where foreign direct investments, R&D expenditures and gross domestic product are used as variables, annual data for the period 1997-2021 are analyzed with new generation panel econometric methods. Dynamic panel data methods are used and Westerlund (2006) and AMG cointegration tests are utilized for estimations. As a result of the analyses, it is found that in the Organization of Turkish States countries, expenditures on R&D make a significant contribution to economic growth in the long run, while the effect of foreign direct investments is statistically insignificant.In order to ensure economic growth in the countries of the Organization of Turkish States, first of all, it would be beneficial to remove all economic, legal and infrastructural obstacles in order to attract foreign direct investments, to create a stable economic, political and security environment in the country, to encourage R&D activities and to encourage public and private sector R&D processes.

Anahtar Kelimeler

R&D Expenditures, Foreign Direct Investments, Economic Growth, Organization of Turkish States

Kaynakça

• Acaravcı, A. ve Akyol, M. (2017). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımlar, dış ticaret ve ekonomik büyüme ilişkisi. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 3(1), 17-33. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/290488
• Acet, H. Ashurov, E. ve Khatır, A. Q. (2020). Doğrudan yabancı yatırımlar ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Orta Asya ülkeleri örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 43, 391-402. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/issue/61825/925138
• Aghion, P. ve Howitt, P. (1990). A Model of growth through creative destrucion. National Bureau Of Economic Research. NBER Working Paper Series No: 3223, 3-20. https://www.nber.org/system/files/working_papers/w3223/w3223.pdf
• Ağır, H. ve M. Rutbil, M. (2019). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımlar ve ekonomik büyüme ilişkisi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 5(3), 187-299. https://dergipark.org.tr/tr/pub/finance/issue/61471/917950
• Ağır, H. ve Türkmen, S. (2020). Ekonomik büyümeye etkisi bakımından doğal kaynaklar: dinamik panel veri analizi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(3), 840-852. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1211158
• Ağır, H. ve Utlu, S. (2011, 23-25 Haziran). Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkileri: OECD ülkeleri örneği. Z. Parlak ve İ. G. Yumuşak (Ed). Uluslararası 9. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildirileri içinde (s. 269-279). Saraybosna, Bosna Hersek.
• Ahn, S. K. (1993). Some tests for unit roots in autoregressive-integrated-moving average models with deterministic trends. Biometrika, 80(4), 855-868. https://www.jstor.org/stable/2336877
• Akçalı, B. ve Şişmanoglu, E. (2015). Innovation and the effect of research and development (R&D) expenditure on growth in some developing and developed countries. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195, 768-775. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815039531
• Akçapa, M. 2023. Türk Devletleri Teşkilatı’nın tarihsel gelişimi: teşkilatın dünü, bugünü ve yarını. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 473-491. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2848055
• Amsler, C. ve Lee, J. (1995). An LM test for a unit root in the presence of a structural change. Econometric Theory, 11(2), 359-368. https://www.jstor.org/stable/3532578
• Asongu, S. A. ve Odhiambo, N. M. (2019). Basic formal education quality, ınformation technology, and ınclusive human development in Sub-Saharan Africa. Sustainable Development, 27(3), 419-428. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/sd.1914
• Ayaydın, H. (2010). Doğrudan yabancı yatırımlar ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin incelenmesi: Türkiye örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/55602
• Ayyıldız, F. V. ve Demirci, O. (2022). Ar-Ge harcama gruplarının ekonomik büyüme üzerindeki etkileri: Türkiye örneğinde yapay sinir ağları ile ARDL analizi. Trends in Business and Economics, 36(4), 346-358. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2714836
• Balasubramanyam, V. N., Salisu, M. ve David, S. (1996). Foreign direct investment and growth in EP and is countries. The Economic Journal, 106, 92-105. https://www.jstor.org/stable/2234933
• Ballı, P. E. ve Aydın, A. (2022). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımların ekonomik büyüme ve istihdama etkisi. Uygulamalı Ekonomi ve Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 39-60. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2337699
• Bayarçelik E. B. ve Taşel, F. (2012). Research and development: source of economic growth. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 58, 744-753. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.09.1052
• Blomström, M. ve Kokko, A. (1996). Multinational corporations and spillovers. CEPR Discussion Paper, No: 1365. https://cepr.org/publications/dp1365
• Börü, M. K. ve Çelik, D. (2019). Türkiye’de Ar-Ge harcamaları, inovasyon ve ekonomik büyüme ilişkisi. R&S Research Studies Anatolia Journal, 2(5), 196-206. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/706263
• Breusch, T. S. ve Pagan, A. R. (1980). The lagrange multiplier test and its applications to model specification in econometrics. The review of economic studies, 47(1), 239-253. https://doi.org/10.2307/2297111
• Cinel, E. A. ve Yamak, R. (2021). Türkiye’de Ar-Ge harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: 1990-2019. International Social Sciences Studies Journal, 7(83), 2424-2439. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.3254
• Coe D. T. ve Helpman, E. (1995). International R&D spillovers. Europian Economic Review, 39(5), 859-887. https://doi.org/10.1016/0014-2921(94)00100-E
• Çetiner, E. M. ve Taşdelen, S. (2020). Türkiye’de Ar-Ge harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin Arıma Modeli ile analizi: 1990-2019. International Social Sciences Studies Journal, 6(72), 4823-4833. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.2744
• De Mello, L. R. (1999). Foreign direct investment-led growth: evidence from time series and panel data. Oxford Economic Papers, 51, 133-151. https://www.jstor.org/stable/3488595
• Doruk, Ö. T. ve Söylemezoğlu, E. (2015). Gelişmekte olan ülkelerde Ar-Ge’ye dayalı büyümenin varlığının sınanması. 1. Ulusal Üretim Ekonomisi Kongresi. İstanbul. https://ssrn.com/abstract=2541083
• Duman, E. (2017). Türkiye’de reel GSYH, Ar-Ge harcamaları ve ekonomik çıktılar arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Journal of Academic Value Studies, 3(14), 12-21. http://dx.doi.org/10.23929/javs.525
• Dursun, S. (2021). Doğrudan yabancı yatırımlar ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: BRICS- T ülkeleri üzerine bir analiz. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 353-368. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1585811
• Eberhardt, M. ve Bond, S. (2009). Cross-section dependence in nonstationary panel models: A novel estimator. MPRA Paper No: 17692. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/17692/1/MPRA_paper_17692.pdf
• Ekmekçi, F. ve Atik, H. (2023). Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik üzerine etkisi: Türkiye örneği. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 9(31), 51-70. https://zenodo.org/records/8151058
• Fendoğlu, E. ve Polat, M. A. (2021). The relationship between R&D expenditures and economic growth: panel data analysis in selected new ındustrializing countries. Kent Akademisi, 14(3), 728-747. https://doi.org/10.35674/kent.976698
• Gardiner, R. ve Hajek, P. (2020). Municipal waste generation, R&D intensity and economic growth nexus-a case of EU regions. Waste Management, 114, 124-135. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2020.06.038
• Genç, M. C. ve Atasoy, Y. (2010). Ar&Ge harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: panel veri analizi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 5(2), 27-34. https://dergipark.org.tr/tr/pub/beyder/issue/3477/47304
• Grossman, G. M. ve Helpman, E. (1991). Innovation and growth in the global economy. Cambridge Mass: MIT Press.
• Grossman, M. G. ve Helpman, E. (1993). Endogenous innovation in the theory of growth. National Bureau of Economic Research, Working Paper No: 4527, 1-38. https://www.nber.org/system/files/working_papers/w4527/w4527.pdf
• Gümüş, E. ve Çelikay, F. (2015). R&D Expenditure and economic growth: new empirical evidence. Margin: The Journal of Applied Economic Research, 9(3), 205-217. https://doi.org/10.1177/0973801015579753
• İğdeli, A. (2019). Ar-Ge ve eğitim harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2517-2538. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/758202
• Kar, M., Ağır, H. ve Türkmen, S. (2019). Seçilmiş gelişmekte olan ülkelerde elektrik tüketiminin ekonomik büyümeye etkisinin panel ekonometrik analizi. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 5(3), 37-48. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/963078
• Khan, H. U. R., Zaman, K., Khan, A. ve İslam, T. (2017). Quadrilateral relationship between information and communications technology, patent applications, research and development expenditures, and growth factors: evidence from the group of Seven (G-7) countries. Social Indicators Research, 133, 1165-1191. https://doi.org/10.1007/s11205-016-1402-6
• Kızılkaya, O. ve Alver, A. (2021). Doğrudan yabancı yatırımlar, bilgi ve iletişim teknolojileri, Ar-Ge ve ekonomik büyüme ilişkisi: BRIC-T ülkeleri için ampirik kanıtlar. Journal of Academic Value Studies, 7(2), 73-84. http://dx.doi.org/10.29228/javs.51550
• Köprücü, Y. (2017). Doğrudan yabancı yatırımların teknolojik yayılma ve ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 15(30), 105-122. https://dergipark.org.tr/tr/pub/comuybd/issue/36994/534460
• Lauter, G. P. ve Rehman, S. S. (1999). Central and east european trade orientation and FDI flows: preperation for EU membership. The International Trade Journal, 13(1), 35-52. https://doi.org/10.1080/088539099272062
• Makki, S. S. ve Somwaru, A. (2004). Impact of foreign direct investment and trade on economic growth: evidence from developing countries. American Journal of Agricultural Economics, 86(3), 795-801. https://www.jstor.org/stable/3697825
• Nair, M., Pradhan, R. P. ve Arvin, M. B. (2020). Endogenous dynamics between R&D, ICT and economic growth: empirical evidence from the OECD countries. Technology in Society, 62: 101315. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101315
• Nazlıoglu, S. ve Karul, C. (2017). Panel LM unit root test with gradual structural shifts. In 40th International Panel Data Conference (7-8). https://www.researchgate.net/publication/319092838_Panel_LM_unit_root_test_with_gradual_structural_shifts
• Öncü, E. ve Çelik, Ş. (2018). Doğrudan yabancı yatırımlar ve ekonomik büyüme ilişkisi: BRICT ülkeleri panel nedensellik analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (17. UİK Özel Sayısı), 403-414. https://doi.org/10.18092/ulikidince.433192
• Önder, F. (2022). Finansal gelişme ile ekonomik büyüme ilişkisi: kırılgan beşli ülkeleri üzerine ampirik bir analiz. Journal of Economics and Research, 3(2), 36-48. https://doi.org/10.53280/jer.1158496
• Örnek, İ. ve Türkmen, S. (2019). Gelişmiş ve yükselen piyasa ekonomilerinde sürdürülebilir enerji: çevresel kuznets eğrisi yaklaşımı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(3), 109-129. https://doi.org/10.35379/cusosbil.591118
• Özçağ, M., Bozdağlıoglu, E. Y. ve Küçükkaya, H. (2019). Geçiş ekonomilerinde doğrudan yabancı yatırımların ekonomik büyüme üzerine etkisi: dinamik panel veri analizi. Business and Economics Research Journal, 10(1), 41-53. https://doi.org/10.20409/berj.2019.155
• Pesaran, M. H. (2004). General diagnostic tests for cross section dependence in panels. IZA Discussion Paper No. 1240. https://docs.iza.org/dp1240.pdf
• Pesaran, M. H. ve Yamagata, T. (2008). Testing slope homogeneity in large panels. Journal of Econometrics, 142(1), 50-93. https://doi.org/10.1016/j.jeconom.2007.05.010
• Pesaran, M. H., Ullah, A. ve Yamagata, T. (2008). A Bias‐Adjusted LM test of error cross-section independence. The Econometrics Journal, 11(1), 105-127. https://doi.org/10.1111/j.1368-423X.2007.00227.x
• Romer, P. M. (1990). Endogenous technological change. The Journal of Political Economy, 98(5), 71-102. https://www.jstor.org/stable/2937632?seq=2
• Saidi, K. ve Mongi, C. (2018). The effect of education, R&D and ICT on economic growth in high income countries. Economics Bulletin, 38(2), 810-825. http://www.accessecon.com/Pubs/EB/2018/Volume38/EB-18-V38-I2-P80.pdf
• Sapuan, N. M. ve Roly M. R. (2020). Oil abundance and human capital in Malaysia: A multivariate cointegration analysis. International Journal of Energy Economics and Policy, 10(3), 303-310. https://www.econjournals.com/index.php/ijeep/article/view/8578/5027
• Schmidt, P. ve Phillips, P. C. B. (1992). LM tests for a unit root ın the presence of deterministic trends. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 54(3), 257-287. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.1992.tb00002.x
• Silajdzic, S. ve Mehic. E. (2015). Knowledge spillovers, absorptive capacities and the impact of FDI on economic growth: empirical evidence from transition economies. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195, 614-623. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.06.142
• Syzdykova Oralbaykızı, A. (2019). Doğrudan Yabancı yatırımların ekonomik büyüme üzerine etkisi: Orta Asya ülkeleri örneği. International Journal of Cultural and Social Studies, 5(1), 291-307. https://dergipark.org.tr/tr/pub/intjcss/issue/46909/464497
• Şahin, B. E. (2010). Türkiye’de doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının gelişimi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 47(550), 97-108. http://www.ekonomikyorumlar.com.tr/files/articles/152820004781_7.pdf
• Tandırcıoğlu, H. ve Özen, A. (2003). Geçiş ekonomilerinde doğrudan yabancı sermaye yatırımları. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(4), 105-129. https://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12397/5507
• Taş, Ş., Taşar, İ. ve Açcı, Y. (2017). Ar-Ge harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 197-206. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohuiibf/issue/28958/306091
• Türkmen, S. (2022). Finansallaşma ve enerji tüketimi ilişkisinin analizi: Türk Devletleri Teşkilatı’ndan ampirik kanıtlar. Journal of Economics And Research. 3(1), 109-122. https://doi.org/10.53280/jer.1063861
• Türkmen, S. Ağır, H. ve Günay, E. (2019). Seçilmiş OECD ülkelerinde Ar-Ge ve ekonomik büyüme: panel eşbütünleşme yaklaşımından yeni kanıtlar. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi (BEYDER), 14(2), 89-101. https://dergipark.org.tr/tr/pub/beyder/issue/51182/635140
• Ustaoğlu, E. (2020). Gelişmekte olan ülkelerde doğrudan yabancı yatırım ve ekonomik büyüme ilişkisi: insan sermayesinin sağladığı yayılma etkilerine ilişkin yeni kanıtlar. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(4), 717-729. https://doi.org/10.29106/fesa.801446
• Ünsal, E. M. (2013). Makro iktisat (Genişletilmiş onuncu baskı). Ankara, İmaj Yayıncılık.
• Wang, J. Y. (1990). Growth, technology transfer and the long-run theory of international capital movements. Journal of International Economics, 29(3-4): 255-71. https://doi.org/10.1016/0022-1996(90)90033-I
• WB (World Bank). (2023, 15 Ekim). World development indicators (WDI). DataBank, https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators
• Westerlund, J. ve Edgerton, D. L. (2008). A simple test for cointegration in dependent panels with structural breaks. Oxford Bulletin of Economics and statistics, 70(5), 665-704. https://doi.org/10.1111/j.1468-0084.2008.00513.x
• Yapraklı, S. (2006). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımların ekonomik belirleyicileri üzerine ekonometrik bir analiz. D.E.İ.İ.B.F. Dergisi, 21(2), 23-48. https://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12397/1512
• Yazdan, G. F. ve Hossein, S. S. M. (2013). FDI and ICT effects on productivity growth. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 93, 1710-1715. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.10.104
• Yerdelen Tatoğlu, F. (2020). Ekonometri STATA uygulamalı. Beta Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, D. Ç. ve Kantarcı, T. (2018). Araştırma geliştirme harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine bir panel veri analizi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(5), 661-670. https://doi.org/10.18506/anemon.396601
• Yılmaz, M. (2008). Gelişmekte olan ülkelerde doğrudan yabancı yatırımlar- ekonomik büyüme ilişkisi: panel veri analizi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
• Yılmaz, Ö. Kaya, V. ve Akıncı, M. (2011). Türkiye’ de doğrudan yabancı yatırımlar ve ekonomik büyüme etkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(3-4), 13-30. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/30269
• Yücel, İ. H. (1997). Bilim- teknoloji politikaları ve 21. yüzyılın toplumu. DPT, Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı, Ağustos, Ankara, https://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/yucel.pdf