Theoria ve Techne Arasındaki İlişkinin Tarihsel Dönüşümü ve Sonuçları Üzerine Bir Analiz

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 25, 681 - 692, 31.10.2024

Ahmet Özalp

https://doi.org/10.25204/iktisad.1432167

Öz

Bu çalışmanın konusunu, teori/theoria ve techne/ techne-logie kavramları arasındaki ilişkinin tarihsel dönüşümü oluşturmaktadır. Yöntemsel olarak, theoria kavramı ile techne kavramının antik Yunan'da taşıdıkları anlamlar referans alınmaktadır. Sonrasında theorianın ayrıcalıklı bir konumda olduğu bu ilişkinin, modern dönemle birlikte nasıl değiştiği ve sürecin nereye doğru evrildiği açıklanmaktadır. Çalışmanın amacı, theoria ile ilişkisi kopmuş technenin taşıdığı riskleri ortaya koymaktır. Theoria, bir şeylerin üzerine düşünme, sorgulama etkinliğidir. Kendi başına amaç olduğundan Tanrısal etkinlik olarak kabul edilirdi, antik dönemde. Techne ise bir şeyleri yapıp etmenin bilgisiydi. Zanaatkarın bilgisi bu tarz bir bilgiydi ve o araçsaldı. Modern dönemle birlikte, teknolojik gelişmelerin doğa ve toplum üzerindeki dönüştürücü etkisi, onun tarafsız, geri çevrilemez ve olumlu bir şekilde algılanmasını sağladı. Teknoloji, yol açtığı yıkıcı etkilere rağmen bir meta ve amaç haline geldi. Günümüzde teknolojinin dijitalleşme boyutunu aştığını ve yapay da olsa zeka sahibi robotlar dönemine girdiğimizi göz önünde bulundurduğumuzda techne-logienin theoria ile bağının yeniden kurulması bir gerekliliktir.

Anahtar Kelimeler

Theoria, techne, teknoloji, dijitalleşme, toplum

An Analysis on the Historical Transformation and Consequences of the Relationship Between Theoria and Techne

Öz

The subject of this study is the historical transformation of the relationship between the concepts of theory/theoria and techne/techne-logie. Methodologically, the meanings of theoria and techne in ancient Greece are taken as reference. Then, it is explained how this relationship, in which theoria is in a privileged position, has changed with the modern period and where the process has evolved. The aim of the study is to explain the risks of techne, whose relationship with theoria has been severed. Theoria is the activity of thinking about and questioning something. Since it was an end in itself, it was considered a divine activity in ancient times. Techne, on the other hand, was the knowledge of making and doing something. The knowledge of the craftsman was such a knowledge and it was instrumental. With the modern period, the transformative effect of technological developments on nature and society ensured that it was perceived in an impartial, irreversible and positive way. Despite the destructive effects it caused, technology became a commodity and a goal. Considering that today, technology has exceeded the dimension of digitalization and we have entered the era of intelligent robots, albeit artificial, it is a necessity to re-establish the connection between techne-logie and theoria.

Anahtar Kelimeler

Theoria, techne, technology, digitalization, society

Kaynakça

• Acemoğlu, D., and Simon J. (2023). İktidar ve teknoloji: Bin yıllık mücadele (Çev. C. Duran). Doğan Kitap.
• Arendt, H. (1998). Human conditions. The University of Chicago Press.
• Aristotle. (2002). Nicomachean ethics (Translated by W.D. Ross). Focus Publishing
• Asimov, I. (2016). Ben, Robot (Çev. E. Odabaş). İthaki Yayıncılık.
• Beck, U. (1999). Siyasallığın icadı (Çev. N. Ünler). İletişim Yayınevi.
• Benhabib, S. (2006). Modernlik ve eleştirel kuramın çıkmazları. E. Bağce (Ed.), Frankfurt Okulu içinde (s.83-111). Doğu Batı Yayıncılık.
• Bilton, T., Bonnett, K., Jones, P., Lawson, T., Skinner, D., Stanworth, M., and Webster, A. (2008). Sosyoloji (Çev. K. İnal). Siyasal Kitabevi.
• Cangızbay, K. (1998). Sosyolojik praksis. Öteki Yayıncılık.
• Cangızbay, K. (2003). Globalleş(tir)me terörü. Odak Yayıncılık.
• Cohen, J. (1991). Max Weber and the dynamics of rationalized domination. In: Peter Hamilton (Ed.). Max Weber Critical Assesments. Routledge Press.
• Drucker, P. (1993). Post-Capitalist society. Butterworth-Heinemann Ltd.
• Ferrarotti, F. (2000). Endüstri Devrimi ve bilim, teknoloji ve iktidarın yeni nitelikleri. (Çev. M. Küçük), Forti, A., Mayor, F. (Ed.), Bilim ve iktidar içinde (s. 41-69). TÜBİTAK Yayınları.
• Feyerabend, P. (2010). Against method. Verso Press.
• Foucault, M. (2005). Özne ve iktidar (Çev. Işık Ergüden vd.), Ayrıntı Yayınları.
• Fox, C. J., and Miller, H. T. (1995). Postmodern public administration: Toward discourse. Sage Publications.
• Goldman, L. (2006). Marcuse’yi anlamak. E. Bağce (Ed.), Frankfurt Okulu içinde (s. 305-320). Doğu Batı Yayıncılık.
• Gorz, A. (2001). Yaşadığımız sefalet: kurtuluş çareleri. (Çev. N. Tutal). Ayrıntı Yayıncılık.
• Habermas, J. (2001). İdeoloji olarak teknik ve bilim. Yapı Kredi Yayınları.
• Hayek, F. A. (1979). The Counter-revolation of science: Studies on the abuse of reason. Liberty Press.
• Heder, M. (2021). AI and the resurrection of technological determinism. Információs Társadalom, XXI(2) 119-130. https://dx.doi.org/10.22503/inftars.XXI.2021.2.8
• Kumar, K. (2004). Sanayi sonrası toplumdan post-modern topluma: Çağdaş dünyanın yeni kuramları (Çev. M. Küçük). Dost Yayınevi.
• Marx, K. (2000). Yabancılaşma. B. Erdost (haz.). Sol Yayınları.
• Mulgan, G. (1995). Antipolitik çağda politika (Çev. A. Yılmaz). Ayrıntı Yayıncılık.
• Oppy, G., and Dow, D. (2003). The Turing Test. In: Edward N. Zalta (Ed.), Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/turing-test/
• Özdemir, Y. G. (2008). İletişim, emek ve kalkınma: ekonomi politik yaklaşım. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Pitron, G. (2023). Dijital Cehennem: Bir Like’ın ucuna yolculuk (Çev. A. Tümertekin). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Plato. (1991). The republic of plato (by E. Bloom). BasicBooks.
• Ritzer, G. (1996). McDonaldization of society. Pine Forge Press.
• Robertson, R. (2000). Globalization: social theory and global culture. Sage Publications. https://doi.org/10.4135/9781446280447
• Smith, M. R. (1994). Technological determinism in American Culture. In: M. Smith and L. Marx (Eds.) Does technology drive history?: the dilemma of technological determinism (s. 1-35). MA: The MIT Press. London, England. https://nissenbaum.tech.cornell.edu/papers/Smith%20-%20Technological%20Determinism.pdf
• Therborn, G. (2006). Frankfurt Okulu. E. Bağce (Ed.), Frankfurt Okulu içinde (s. 305-320). Doğu Batı Yayıncılık.
• Turing, A. M. (1950). Computing machinery and intelligence. Oxford Mind, 59(236), 433–460. https://doi.org/10.1093/mind/LIX.236.433
• Üşür, İ. (2001). Teknoloji felsefesi üzerine ya da tarihin tanrısı teknoloji midir? Mülkiye Dergisi, XXV(230), 7-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mulkiye/issue/231/444
• Wallerstein, I. (2002). Tarihsel kapitalizm (Çev. N. Alpay). Metis Yayıncılık.