TEVEKKÜL KAVRAMININ TASAVVUF TARİHİNDEKİ İZLERİ

Yıl 2020, Sayı: 5, 129 - 141, 30.06.2021

Fatıma Elif Kavasoğlu

Öz

İslâmî ilimlerden biri olan tasavvuf, ilim ile amelin, teori ile pratiğin en çok kaynaştığı disiplindir. Tarih boyunca sûfîler ameli olmayan ilmi, yani pratik hayata yansımayan bilgiyi değersiz hatta zararlı görmüşlerdir. Öyle ki tasavvufun bütün kavramlarının tecrübî bir alt yapısı olduğu söylenebilir. Üstelik bu tecrübe psikolojideki gibi ilaçlar kullanılarak, deneyler yapılarak dışarıdan bir etkenle elde edilen bir tecrübe değil tamamıyla insanın kendi öz dinamiğiyle elde ettiği içsel bir tecrübedir. Diğer İslâmî ilimlere nazaran tasavvufta amel vurgusu çok daha fazla ön plana çıkmaktadır. Bu duruma bağlı olarak tasavvuf kavramlarının da pek çoğu amelden yani pratikten teoriye, genel anlamdan ıstılahî anlama doğru bir süreç izleyerek var olmuştur. Öncesinde belli bir fiile verilen isim zamanla anlam dairesini de genişleterek zihinsel bir kavram halini almış, ilk başta daha geniş bir kitlenin anlayabileceği kavramın anlam alanı daralmıştır. Makalede de bu kavramlardan biri olan tevekkülün geçirdiği sürecin zikrettiğimiz genel teoriye uygun olup olmadığını incelemeye, tasavvufun pratiğe olan eğilimi nedeniyle ve sûfîlerin kavramları daha içsel bir süreçte değerlendirdikleri göz önüne alınarak, tevekkülün tasavvuf içerisinde anlamsal dönüşümünün izlerini aramaya çalışacağız. Bu sayede sûfî düşüncenin gelişim izlerine dair bazı yeni açılımlar bulabilme imkanı da elde edebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tevekkül, Dönüşüm, Soyut, Somut

THE TRACES OF THE CONCEPT OF TRUST IN THE HISTORY OF SUFISM

Öz

Sufism, which is one of the Islamic sciences, is the discipline where science and deeds, theory and practice fuse together mostly. In Sufism, it can be said that science reveals deeds, not deeds reveal the science. As a matter of fact, throughout history, Sufis have regarded the non-operative knowledge, that is, knowledge that is not reflected in practical life as worthless. So much so that all subjects of Sufism which developed after Ibn Arabi are fixed with experience except metaphysical subjects. Moreover, this experience is not an experience that is obtained from external factors by using drugs and experiments like in psychology, it is an internal experience that is obtained entirely by human dynamics.
Compared to other Islamic sciences such as kalam and philosophy, the emphasis on verb is much more prominent in Sufism. Thus, it is revealed that there is a practical as well as theoretical aspect of this science. Depending on this situation, most of the concepts of Sufism existed following a process from practice to theory, that is, from concrete to abstract. The name given to a particular verb before time expanded into the circle of meaning and became a mental concept. In the article, it will be tried to examine whether the process of trust, which is one of these concepts, is in accordance with the general theory mentioned, and because of the tendency of Sufism to practice and considering that the Sufis evaluate the concepts in a more internal process, the traces of the semantic transformation of trust in Sufism will be sought. In this way, it is possible to find some new expansions regarding the development traces of Sufi thought.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Trust, Transformation, Concrete, Abstract.

Kaynakça

• Akbaş, Ahmet. “Hz. İbrâhim’de Rıza ve Tevekkül Ahlakı”. Uluslararası Hz. İbrahim (a.s.) ve Nübüvvet Sempozyumu Tebliğler Kitabı. II/255-282, 2019.
• Ankaravî, İsmail. Minhâcü’l-Fukarâ. İstanbul: Vefa Yay., 2008.
• Attar, Ferîdüddin. Tezkiretü’l-Evliya. nşr. Reynold Nicholson. Leiden: E. J. Brill, 1905.
• Bolat, Ali. Ebû Saîd el-Harrâz Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Samsun: E Yazı Yayınları, 2016.
• Bolat, Ali. “Şakīk-ı Belhî”. DİA. XXXVIII/305-306. İstanbul: TDV Yay., 2010.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf el-. Kitâbü’t-Ta‛rîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1990.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tevekkül”. DİA. XLI/1-2. İstanbul: TDV Yay., 2012.
• Demirli, Ekrem. “Normatif Geleneğe Karşı Sembolik Anlatım: İbnü’l-’Arabî’de Harf Sembolizmi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2009), 223-236.
• Ebû Hanife, Numan b. Sabit. İmâm-ı A‘zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: MÜİFAV Yay., 2011. Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: MÜİFAV Yay., 2014.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Ermiş, Hamza. Arapça’dan Türkçeleşmiş Kelimeler Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Ersoy, Mehmed Âkif. Sebîlürreşâd. “Tefsîr-i Şerîf” X/258 (1331).
• Erzurumî, İbrahim Hakkı. Mârifetnâme. haz. Ahmet Davutoğlu. İstanbul: Çelik Yayınları, 2019.
• Eşrefoğlu Rûmî. Müzekki’n-Nüfûs. İstanbul: İnsan Yayınları, 7. Basım, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed el-. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. IV Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şa‘b, ty.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2015.
• Herevi, Hâce Abdullah el-Ensârî el-. Menâzilü’s-Sâirîn -Tasavvufta Yüz Basamak-. çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Emin Yay., 2008.
• Hücvirî, Ebu’l-Hasan Ali İbn Osman el-. Keşfu’l-Mahcûb. ed. Mahmud Abedî. Tahran: Sürûş (İntişârât-ı Sadâ ve Sîmâ-yı Cumhûriyy-i İslâmî-i İrân), 1392.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Kevser Yayınları, ty.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Tehzibu Medâricü’s-Sâlikîn. nşr. Abdulmenam Salih el-Ali el-İzzî. Suriye: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• İbn Manzur, Cemâlüddin. Lisanü’l-Arabu’l-Muhît. Beyrut: Dâru Lisâni’l-Arab, 1970.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. XVIII Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec. Telbîsü İblis. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1989.
• İmâm Rabbânî. Mektubât. çev. Metin Zirek. İstanbul: Yenişafak, 2006.
• İsfahânî, Ebû Nuaym el-. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. X Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1996.
• İzmirli, Betül. “Tasavvuf Terimlerini Anlamada Semantik Yöntem ve Din Diliyle İlişkisi”. 144-155. Eskişehir, 2019.
• İzzetbegoviç, Aliya. Doğu Batı Arasında İslam. çev. Salih Şaban. İstanbul: Yarın Yay., 2011.
• Kara, İsmail. “Yeni Zamanların İki Muhataralı Kavramı: Islah ve Taklit”. Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Karaman, Fikret - vd. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kâşânî, Abdürrezzak el-. Tasavvuf Sözlüğü Letâifu’l-A‛lâm fî İşarâtı Ehli’l-İlhâm. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Kelâbâzî, Ebûbekir Muhammed el-. et-Taarruf li mezhebi ehli’t-Tasavvuf. nşr. Arthur John Arberry. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, 1980.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. haz. Halil el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Kuvancı, Cenan. Din Dili Dil Oyunu Mu? İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Kübrâ, Necmeddin. Usûlü’l-Aşere Şerhleri -Tasavvufta On Esas-. haz. Süleyman Gökbulut. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
• Mekkî, Ebû Tâlib el-. Kûtu’l-Kulûb. nşr. Said Nasîb Mekârim. II Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2007.
• Mevlânâ Celâleddin Rûmî. Külliyât-ı Mesnevî-i Ma‛nevî. nşr. : Reynold Nicholson. yy., ty.
• Serrâc et-Tûsî, Ebû Nasr. el-Lüma‘ fî Târihi’t-Tasavvufi’l-İslâmî. thk. Kamil Mustafa Hindavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Sühreverdî, Abdulkâhir b. Abdullah el-. Kitâbu Avârifü’l-Maârif. Beyrut: Dâru’l-Kitâb’il-Arabî, 1966.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman es-. Tabakâtu’s-Sûfiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Tan, Nedim. “Tasavvuf Istılahlarının Teşekkül Dönemi Açısından Şakîk-i Belhî’nin Âdâbü’l-İbâdât’ı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2013), 155-190.
• Tatar, Burhanettin. “Din Dilinin Ontolojik-Tarihsel Karakteri Üzerine Notlar”. Din Dili. 19-62. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2015.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Utku, Mustafa. Rızık Anahtarları ve Tevekkül. İstanbul: Uludağ Yay., 2001.
• Uyar, Mehmet. “Tarikatlar Öncesi Dönemde Tasavvufî Dilin Oluşum ve Gelişim Süreci”. 156-165. Eskişehir, 2019.
• Zehebî, Şemsüddin ez-. Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ. Suriye: Müessesetü’r-Risale, 2008.