The Understanding of “Sunnatullah” Among the Disciplines of Philosophy, Kalam and Sufism

Yıl 2024, Sayı: 21, 72 - 93, 30.06.2024

Durdane Zeynep Tekmen

Öz

Sunnah of Allah, which is basically a causality problem, gains meaning according to the principles and theories of schools of religious thought. In this context, in our study, the meaning of sunnah of Allah according to the traditions of Philo-sophy, Khawarijiyah, Mutazila, Ahl al-Sunnah and Sûfîsm is discussed. On the other hand, the issue of sunnah of Allah is divided into sections within itself. In general, we can group these sections into three items. Therefore, our article is divided into three parts - excluding the introduction and conclusion sections. In the first chapter, the relationship of sunnatullah between God and the universe, in the second chapter, the subject of sunnatullah among the beings in the univer-se, and in the third chapter, the subject of sunnatullah in human actions and moral behavior is discussed. In each of the three sections, the views and basis of the schools mentioned above are given separately. As a result, it has been revea-led how the understanding of sunnah of Allah has changed and transformed. In this context, it is understood that there is a conflict between those who interpret the sunnah of Allah in the context of causality and those who interpret it in the context of custom. On the other hand, it has been seen that among the schools mentioned above, those who put the discussion of Sunnah of Allah from theory into practice or brought it to the field are Sûfîs. In this direction, other schools have generally discussed causality through the relationships between God, the universe and beings and associated it with the concept of sunnah.

Anahtar Kelimeler

Sunnah of Allah, Causality, Custom, Necessity.

Felsefe, Kelam ve Tasavvuf Disiplinleri Arasında “Sünnetullah” Anlayışı

Öz

Temelde bir nedensellik problemi olan sünnetullah, dini düşüncede ekollerin ilke ve teorilerine göre anlam kazanmaktadır. Bu kapsamda çalışmamızda Felsefe, Hariciye, Mutezile, Ehlisünnet ve Tasavvuf geleneklerine göre sünnetullahın nasıl bir anlama sahip olduğu ele alınmıştır. Öte taraftan sünnetullah meselesi kendi içerisinde bölümlere ayrılmaktadır. Genel itibariyle bu bölümleri üç madde de toplayabiliriz. Buna binaen yazımız -giriş ve sonuç kısımları hariç- üç bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde Tanrı ve âlem arasında sünnetullah ilişkisi, ikinci bölümde âlemdeki varlıklar arasındaki sünnetullah ve üçüncü bölümde insan fiilleri ve ahlaki davranışlarda sünnetullah konusu ele alınmıştır. Her üç bölümde yukarıda zikrettiğimiz ekollerin görüş ve dayanaklarına ayrı ayrı yer verilmiştir. Neticede sünnetullah anlayışının nasıl bir değişim ve dönüşüme uğradığı ortaya konulmuştur. Bu kapsamda sünnetullahı nedensellik bağlamında yorumlayanlar ile âdet kapsamında yorumlayanlar arasında bir çatışma olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan adı geçen ekoller arasında sünnetullah tartışmasını teoriden pratiğe döken ya da vakıaya (sahaya) taşıyanların tasavvuf ehli oldukları görülmüştür. Bu doğrultuda diğer ekoller ise ekseriyetle Tanrı ve âlem ve varlıklar arasındaki ilişkiler üzerinden nedenselliği ele almış ve sünnetullah kavramıyla ilişkilendirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Sünnetullah, Nedensellik, Âdet, Vesîlecilik

Kaynakça

• Aksu, İbrahim. İbn Sina Felsefesinde Mizaç Kavramı ve Nefs ile Olan İlişkisi. İstan-bul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Bağdadî, Ebu Mansur Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Diyanet Vakfı Yayınları, 2023.
• Cüveynî, İmamü’l-Haremeyn. İnanç Esasları Kılavuzu Kitabü’l-İrşad. çev. A. Bülent Baloğlu vd. Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• Çelebi, İlyas. “Sünnetullah”. TDV İslam Ansiklopedisi.
• Çınar, Bayram. “Kelam’da Salah–Aslah Tartışmaları”. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi 5 (15 Mart 2021), 195-229. https://doi.org/10.5281/zenodo.4604942
• Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. Alfa Yayınları, 2017.
• Durusoy, Ali. İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri. M.ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan el. El-İbane ve Usulü Ehli’s-Sünnet. Gelenek Yayıncılık, 2010.
• Farabî. El-Medinetü’l-Fazıla Tanrı Alem İnsan. çev. Yaşar Aydınlı. Litera Yayıncı-lık, 2018.
• Farabî. Es-Siyasetü’l-Medeniyye veya Mebadi’ül-Mevcudat. çev. Mehmet S. Aydın vd. Büyüyenay, 2017.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed el. el-İktisâd fi’l-İ’tikâd. thk. İbrahim Agah Çubukçu - Hüseyin Atay. Ankara, 1962.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed el. İtikadda Orta Yol. çev. Osman Demir. İs-tanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Hücvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Hakikat Bilgisi. çev. Süleyman Uludağ. Dergah Yayınları, 2014.
• İbn Tufeyl - İbn Sina. Hay Bin Yakzan. çev. M. Şerafeddin Yaltkaya - Babanzade Reşid. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• İbnü’l Arabî, Muhyiddin. Fütuhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 18 Cilt. Lite-ra Yayıncılık, 2017.
• Kâdi Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el Esed Abadabî. El Muğni Fi Ebvabul Tevhid vel Adl. thk. Mahmud el-Hudayri - Mahmud Muhammed Kasım. Kahire: ed-Darü’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, 1965.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İz Yayıncılık, 2015.
• Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed b. İshâk. Et-Ta’arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. thk. Ahmed Şemsü’d-din. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1993.
• Kelâbâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya‘kūb el-Buhârî. Doğuş Devrinde Tasavvuf (Ta’arruf). çev. Süleyman Uludağ. Dergah Yayınları, 2021.
• Kılıç, Muhammet Fatih. “İbn Sinâ’da Sudûrun Mantığı: Sebeplik- Sudûr İliş-kisi Hakkında Bir İnceleme”. Şarkiyat 9/2 (30 Kasım 2017), 1057-1073. https://doi.org/10.26791/sarkiat.339150
• Konevî, Sadreddin. Esma-i Hüsna Şerhi. çev. Ekrem Demirli. İz Yayıncılık, 2013.
• Konevî, Sadreddin. Tasavvuf Metafiziği. çev. Ekrem Demirli. İz Yayıncılık, 2013.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. Er-Risâle. çev. Sü-leyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2009.
• Mâturîdî, Ebu Mansur el-. Kitabü’t-Tevhid. çev. Bekir Topaloğlu. İsam / İslam Araştırmaları Merkezi, 2021.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûsu’l-Muhît. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Ku-rumu, 2014.
• Öztürk, Yener. “İnsan ve Fıtrat”. Harran Üniv. İlahiyat Fak., 321-330.
• Pay, Metin. “İslam Düşüncesinde Bazı Mucize Telakkileri”. Dini Araştırmalar. https://doi.org/10.15745/da.18785
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Alî b. Muhammed et-Tûsî. El- Lüma. Kahire: Dâru’l- kütübi’l- hâdise bi- Mısır, 1960.
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Alî b. Muhammed et-Tûsî. İslam Tasavvufu: Lüma. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Erkam, 2012.
• Taftazanî, Sadettin. Şerhu’l Akaid. çev. Talha Hakan Alp. M. Ü. İlahiyat Fakül-tesi Vakfı Yayınları, 2022.
• Taslaman, Caner. Fıtrat Delilleri. İstanbul Yayınevi, 2017.
• Yavuz, Salih. “Ehl-i Sünnet ve Mutezile Bağlamında Doğruluk Ölçüsü Olarak Keramet”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 3/1 (24 Ocak 2009), 0-116. https://doi.org/10.18317/kader.02354
• Yıldız, Metin. “Ebu’l-Hasan el-Eş‘arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazari-yesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/2 (31 Aralık 2019), 533-551. https://doi.org/10.33420/marife.620328
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar. Akçağ Yayınları, 4. Basım, 2021.
• Zehra, Muhammed Ebu. Mezhepler Tarihi. çev. Sıbğatullah Kaya. Çelik Yayıne-vi, 2018.