Mushaf Tertibi ve Âyetlerin Anlaşılmasına Olan Etkisi

Yıl 2024, Sayı: 22, 85 - 118, 31.12.2024

Dr. Ömer Bozkurt

Öz

Mâlum olduğu üzere farklı zaman ve ortamlarda nâzil olan âyetler, kronolojik sıraya uygun olarak tertip edilmeyip aynı sûrede bir araya getirilmiştir. Muhtelif ortamlarda nâzil olmasına karşın ardı ardına sıralanan âyetler, Kur’an’ın anlaşılmasına tesir etmiş midir? Dahası, yorumlamada arka plan bilgilerinin ehemmiyetine rağmen âyetler neden nâzil oldukları sıralama yerine mevcut tertipteki gibidir? Bu durum, âyetlerin yorumlanmasını etkiler mi? Araştırmamızda cevap aradığımız bu sorular çerçevesinde evvel emirde âyetlerin nasıl tertip edildiğine, tevkîfîlik-ictihadîlik bağlamında temas ettik. Akabinde buna örnek oluşturabilecek bazı âyetleri inceledik. Mushaf tertibinin âyetlerin anlaşılmasında etkili olduğunu gördük. Daha açık bir dil ile ifade etmek gerekirse muhtelif zaman ve ortamlarda nâzil olduğu ifade edilen âyetler, peşi sıra tertip edildiği için aralarında bir irtibat kurulmuştur. Bu irtibatlar, kimi zaman sorun oluşturmazken kimi zaman kullanılan metodun sıhhati açısından müşkil olabilmektedir

Anahtar Kelimeler

tefsir, Mushaf Tertibi, Ankebût Sûresi, Âyetlerin Anlaşılması, Bağlam

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982.
• Albayrak, Halis. Tefsir Usûlü. İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
• Akpınar, Ali. “Mushaf’a Abdestsiz Dokunma Meselesi”. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1/5 (2001), 81-109.
• Akpınar, Ali. “Tefsîrü’l-Celâleyn”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40/294-295. İstan-bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Atik, Kemal. “Âyet ve Sûrelerin Tevkîfîliği Meselesi”. Kayseri: Erciyes İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 201-218.
• Aydın, Zeynel Abidin. “Siyâk-Sibâk Merkezli Bir Analiz Tefsirlerde Ahzab Sûresi (36-40) Âyetleri”. International Periodical for the Languages, Litera-ture and History of Turkish or Turkic 2/12 (2017), 39-56.
• Aydın, Zeynel Abidin. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Ya-yınları, 2017.
• Aydın, Zeynel Abidin. “Hz. Peygamber’in Ümmîliği Meselesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2012), 287-307.
• Ayıntabî, Mehmet. Tefsir’u-Tıbyan. İstanbul: Akpınar Yayınevi, 2015.
• Azimli, Mehmet. “Mekke Dönemindeki Boykot Yılları Üzerine Bazı Mülaha-zala”. İstem 7 (2006), 55-64.
• Bakkal, Ali. “Kur'an'ı Anlamada Siyak-Sibakın Önemi”. İlim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi (2013), 1-38.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. Editör Mehmet Okuyan, İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2013.
• Bazergan, Mehdi. Kur’an’ın Nüzûl Süreci. Çeviren Yasin Demirkıran. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Bazergan, Mehdi. Adım Adım Vahiy. Çeviren Yasin Demirkıran. Ankara: Fecr Yayınları, 1999.
• Begavî, b. Mesûd el-. Meâlimü’t-Tenzîl. thk. Muhammed Abdussır. 9 Cilt. Dâru’t-Tayyibe, 1988.
• Bergamalı, Ahmet Cevdet Efendi. Tefsir Usulü ve Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
• Beyzâvî, Ömer b. Muhammed el-. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. thk. Mu-hammed Abdurrahman Meraşlî. 6 Cilt. Beyrut: İhyâ’ Turas Arabî Ya-yınları 1997.
• Bikaî, İbrahim b. Ömer el-. Naẓmü’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyât ve’s-Süver, 21 Cilt. Kahire: Kuttâbu’l-İslamî Yayınları.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. TDV Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Buharî, Muhammed b. İsmail el-. Câmiu’s-Sahih. Beyrut: Dâr’u İbn Kesîr Yayın-ları 1423/2020.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsirde Mukâtil b. Süleyman ve Eserleri”. Ankara: Anka-ra Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976), 1-35.
• Danî, Ebû Âmir ed-. Muknî’ fî Ma’rifeti Mersûmi Mesâhifi Ehli’l-Emsâr. thk. Nura bint Hasan b. Fahd Hamit. Cidde: Tefsir Yayınları, 2014.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsiru’l-Hadis. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2014.
• Duman, M. Zeki. “Kur’an’da Neshe Delil Gösterilen Âyetlerin Değerlendiril-meleri”. Bilimname, 17 (2009), 9-50.
• Ebû Zeyd, Ömer b. Şebbe. Târîḫu’l-Medîneti’l-Münevvere. thk. Fehîm M. Şeltût. Cidde: Aḫbârü’l-Medîneti’n-Nebeviyye, 1979.
• Ekinci, Kutbettin. “Ankebût Sûresi’nin 11. Âyeti Bağlamında Mekke Döne-minde Nifak”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 2/7 (2015), 277-296.
• Elik, Hasan. Kur’an’ın Korunmuşluğu. İstanbul: Fikir Yayınları, 2014.
• Endelüsî, Ebû Hayyân el-. Bahrü’l-Muhît. thk. Adil Ahmed Abdulmersud-Ali Muhammed Ya’rid. 9 Cilt. Beyrut: Kutubü’l-İlmiyye Yayınları, 1993.
• Eren, Şadi. Muhtasar Beydâvî Tefsiri. İstanbul: Selsebil Yayınları, 2011.
• Erten, Mevlüt. Nass-Yorum İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Fayda, Mustafa. “Zımmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/428-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitabü’l-Âyn. thk. Abdulhamîd Henrârî, Beyrut: Kutubü’l-İlmiyye Yayınları, 2003.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb. Kâmûs’ul-Mûhîd. thk. Enes Muhammed Şâmî - Zekeriyya Cabir Ahmed. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2008.
• Gezer, Süleyman. “75.Kıyâme Sûresinin 16-19. âyetlerinin Anlaşılma Sorunla-rı Üzerine”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/11 (2018), 1719-1726.
• Gezgin, Ali Galip. “Nesh Problemi Bağlamında Mensuh Olduğu İddia Edilen Bazı Âyetlerin Hz. Peygamber Tarafından Tefsiri”. SDÜ IV Kutlu Doğum Sempozyumu 10 (2001), 239-248.
• Görener, İbrahim. “Kur’an İlimleri ve Tefsir Usulünün Bir Yöntem Çağrıştır-ması Sorunu”. Bilimname 16/7 (2009), 9-23.
• Gözeler, Esra. Kur’an Âyetlerinin Tarihlendirilmesinde Batılı Yaklaşımlar. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2010.
• Gül, Ali Rıza. “Kıyâme Sûresi'nin 16-19'uncu Âyetlerine Yüklenen Geleneksel Yorumlar Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2/64 (2003), 69-108.
• Gül, Habip. “Kehf Sûresi’nin İlk Sekiz Âyetinin Sûrenin Diğer Bölümleriyle Münâsebeti”. SOBİDER 24/5 (2018), 221-237.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’an Tarihi. İstanbul: Yağmur Yayınları, 2000.
• Hasenî, b. Acîbe. Bahrü’l-Medîd fî’t-Tefsîri’l-Kur’ani’l-Mecîd. Çeviren Dilaver Selvi. 11 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
• Havva, Said. Esas fî’t-Tefsir. 11 Cilt. Kahire: Selam Yayınları, 1985.
• İbn Ebi Hâtim, Ebû Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿÂẓîm Müsneden Ani’r-Resûl ve’s-Saḥâbe ve’t-Tâbiʿîn. thk. Esad Muhammed Tayyip. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafa Bâz, 1997.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsiru’l-Kur’an’il-Azîm. Dâr b. Hazm Yayınları, 2000. İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem b. Afrikî Mısrî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1990.
• İbn Süleyman, Mukâtil. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferit. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye. 2003. Îclî, Süleyman b. Ömer. el-Cem‘ Alâ Celâleyn. İstanbul: Kahraman Yayınları.
• İsfehânî, Râgıp el-. Müfredât Kur’an Kavramları Sözlüğü. İstanbul: Çıra Yayınla-rı, 3. Baskı, 2012. İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. İstanbul: Pınar Yayınla-rı.
• Karadâvî, Yusuf. Sünneti Anlamada Yöntem. Çeviren Bünyamin Erul. İstanbul: Nida Yayınları, 2018.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, 2008.
• Kaya, Süleyman. “Vücûh ve Nezâir Kitapları Bağlamında Kur’anda Te’vîl Kavramı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/4 (2015), 922-945.
• Keleş, Ahmet. “Kur’an’ın Cem‘i ve Tertibi.” İslâmî Araştırmalar Dergisi 1/14 (2001), 103-127.
• Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. çev. Mustafa Öztürk. Anka-ra: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulhüseyin Turkî. 27. Cilt. Beyrut: Risale Yayınları, 2006.
• Mahallî, Celâleddin – Süyûtî, Celâleddin. Tefsir’ul-Celâleyn Lil-Qurani’l-Azîm. Salâh Bilici Kitabevi, 1978.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”. TDV Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 31/242-248. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-. el-Câmiʿu’s Saḥîḥ. thk. Mu-hammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye Ya-yınları 1412/1991.
• Nîsâbûrî, Muhammed Hâkim en-. el-Müstedrek. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• Nöldeke, Th. - Schwally, Fr. Kur’an Tarihi. Çeviren Muammer Sencer. İlke Yayınevi, 1970.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık 2016.
• Ömer, Ahmed Muhtar. “Bağlam Teorisi”. Çeviren Şahin Güven. Bilimname 20 (2011), 197-208.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak Tefsirde Anakronizme Ret Yazıları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Öztürk, Mustafa – Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayın-ları, 2017.
• Öztürk, Hayrettin. “Hz. Peygamber (a.s.) Döneminde Kur’an Âyetlerinin ve Sûrelerinin Tesbit ve Tertibi Hakkında Bir Değerlendirme”. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 20-21 (2005), 2013-235.
• Paçacı, Mehmet. Kur’an’a Giriş. İstanbul: İSAM Yayınları, 8. Baskı, 2013.
• Râzî, Fahreddin er-. Mefâtîhu’l-Ġayb, 33 Cilt. Beyrut: Fikir Yayınları, 1981.
• Sabunî, Muhammed Ali - Ahmed Rıza, Sâlih. Muhtasar Tefsir-i Taberî. Çeviren Mehmet Keskin. İstanbul: Ümit Yayıncılık.
• Sağdıç, Sedat. Kur’an’a Yönelik Bazı Şüphe ve Cevapları (Menâhilu’l-İrfan örneğin-de). İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Sâlih, Subhî es-. el-Mebâhis fî Ûlumu’l-Kur’an. Lübnan: Dâru’l-Îlm li’l-Malâyîn Yayınevi, 2014.
• Sicistânî, İbn Ebi Dâvût es-. Kitabu’l-Mesahif. thk. Arthur Jeffery. Mısır: Rah-maniyye Yayınları, 1937.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman İbn Ebi Bekir es-. ed-Dürrü’l-Mensûr fî’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr. thk. Dr. Abdullah b. Abdulhasen Turkî. 18 Cilt. Kahi-re: İslamî Araştırmalar Hicr Yayınları, 2003.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebi Bekir es-. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Salim Haşim. Lübnan: İlmiyye Yayınları, 4. Baskı, 2012.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman İbn Ebi Bekir es-. Esbâb-ı Nüzûl. Çeviren İbrahim Seyfi Oymalı. İstanbul: Fatih Yayınevi.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman İbn Ebi Bekir es-. Tenâsüku’d-Dürer fî Tenâsübi’s-Süver. thk. Abdülkādir Ahmed Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1406/1986.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiu’l-Beyân An Te’vilu’l-Âyi’l-Kur’an. thk. Dr. Abdullah b. Abdulhüseyin Turkî. 26 Cilt. Kahire: Hicr Yayınları,
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Merke-zü’l-Buhûs ve Takniyyetü’l-Ma‘lûmât. 5 Cilt. Kahire: Dârü’t-Te’sîl, 1437/2016.
• Tiyek, Fatih. Kur’an’ı Anlamada Bağlamın Rolü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• Uğur, Mücteba. “Hasen”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16/374-375. İstanbul: Türki-ye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Ünver, Mustafa. “Muradı İlâhiye Ulaşma Çabası Ekseninde Kıyâme Sûresi 16-19'un Komşu Âyetlerle İlgisizliği Vehmi Üzerine Bir Mülahaza”. Ondo-kuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 14-15 (2003), 207-220.
• Yardım, Ali. “İbn Ebi Dâvût”. TDV İslam Ansiklopedisi. 19/429-431. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Sadeleştiren İsmail Karaçam, Nus-rettin Bolelli, Emin Işık. 10 Cilt. İstanbul; Azim Dağıtım, 2010.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri. İstanbul: Anadolu Yayınları, 1986.
• Yıldız, Sakıp. “Âyet ve Sûreler Arasındaki Münâsebât”. Diyanet Dergisi 1/21 (1985), 11-15.
• Yılmaz, Mehmet Faik. Âyetler ve Sûreler Arasındaki Münâsebât. Ankara: DİB Yayınları, Mayıs, 2009.
• Yılmaz, Mehmet Faik. “Münâsebâtü’l-Âyât ve’s-Sûver”. TDV İslâm Ansiklopedi-si. 31/569-571. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Carullah Muhammed b. Ömer ez-. Tefsiru’l-Keşşâf. Beyrut: Ma’rife Yayınları, 3. Baskı, 2009.