Modern Mısır’da Çağdaş Sünnet Anlayışının Siyaset, Hukuk ve Eğitime Etkileri

Yıl 2022, , 173 - 206, 31.12.2022

Adil Öztekin

https://doi.org/10.52886/ilak.1215993

Öz

Çağdaş sünnet anlayışını benimseyen ıslahatçılar, geleneksel sünnet düşüncesini savunanların aksine rivayetlerin metin tahlil ve tenkidine, anlam ve yorumuna daha fazla önem vermişlerdir. Islahatçı hareketin bu düşünce ve eylemleri sosyal hayatın pek çok alanını önemli ölçüde etkilemiştir. Toplumları yakından ilgilendiren meselelere eğilmelerine sebep olan ıslahatçı yapıları sayesinde pek çok meseleyle ilgili öneri ve tavsiyelerde bulunmuşlardır. Bunların başında siyaset, hukuk ve eğitim gibi konular gelmektedir. Islahatçı yaklaşımın siyasetle ilgili düşünce ve tartışmaları kendi aralarında ikiye ayrılmalarına neden olmuştur. Bir kısmı, dinin devlet iddiasının olmadığını söylerken diğer kısmı ise İslam’ın devlet iddiasının bulunduğunu ancak bunun din devleti şeklinde değil de mahiyet bakımından ondan farklı olan İslam devleti şeklinde olduğunu söylemiştir. Modern çağın getirdiği yeni durumlar, Mısır’da birtakım hukuki reformlar yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu kapsam da hızlı bir kanunlaştırma çalışması başlatılmıştır. Bu çalışmalar yapılırken Batının da etkisiyle şerî hukukun alanı gün geçtikçe daralmış ve onun yerine modern hukuk sistemi güç kazanmıştır. Ancak Ezher uleması yeni kanun taslağının şeriata uygun olmadığı gerekçesiyle bu işe sıcak bakmamışlardır. Ezher ulemasının bu tavrına karşılık devlet, Batı kanunlarını ölçü alan yerel mahkemeler inşa etme yolunu tutmuştur. Bununla birlikte bazı alimler kolektif çalışmanın eseri olacak yeni bir İslami kanun taslağının oluşturulması teklifinde bulunmuştur. Mısır’da hukuki reformlar ve kanunlaştırma çalışmaları yapılırken sünnetin bu bağlamdaki rolü tartışılmıştır. Bu kapsamda tartışmalar sünnetin teşriî değeri üzerinde yoğunlaşmıştır. Mısır’daki bu tartışmalar da üç temel yaklaşım dikkat çekmektedir.
1. Sünnetin teşriî değerinin olmadığını savunan yaklaşım.
2. Sünneti, teşriî değeri olan ve olmayan diye ikiye ayıran yaklaşım.
3. Sünnetin tamamının teşriî değerinin olduğunu savunan yaklaşım.
Islahatçılar, İslam ümmetinin geri kalmasını Müslümanların tenkid zihniyetinden uzaklaşarak taklit ruhunu benimsemelerine bağlamışlardır. Bu durumun düzeltilmesi için eğitimi alanında ciddi bir ıslah yapılması gerektiğini savunmuşlardır. Bunun yanı sıra devletin Batı’ya gönderdiği öğrenciler sayesinde gerçekleştirilen bilimsel ve kültürel alışveriş, Mısır’daki eğitime yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu açıdan Ezher ve diğer kurumlardaki eğitim düzeyini iyileştirmek ve geliştirmek devletin ve ıslahatçı hareketin öncelikleri arasına girmiştir. Böylece eğitim kurumlarına hakim olan durgunluk ve taassup olgusunu azaltmayı hedeflemişlerdir. Devletin ve ıslahatçıların çabaları sayesinde Dâru’l-Ulûm, Medresetu’l-Kadâi’ş-Şer‘î vb. çeşitli eğitim kurumları kurulmuş, el-Ezher başta olmak üzere dini eğitimde reform yapmak ve eğitim kurumlarındaki müfredatı güncelleme çalışmaları hız kazanmıştır. Bu uğurda birtakım yasalar çıkarılarak uygulamaya konulmuştur. Islahatçılar sosyal hayatta arzuladıkları değişim hedefine ulaşmak için kamuoyu oluşturarak çeşitli araçlar vasıtasıyla düşüncelerini topluma ulaştırmaya çalışmışlardır. Bu bağlamdaki çabaları muhtelif toplum kesimleri tarafından kimi zaman takdirle karşılanmış kimi zaman da şiddetli tenkide maruz kalmıştır. Islahatçı yaklaşımın düşünceleri sınırları aşarak daha çok entelektüel çevreyi etkilemiştir. Her ne kadar ciddi sorgulamalara ve bazı dönüşümlere katkı sağlasa da muhtelif sebeplerden ötürü halk nezdin de umulan etkiyi gerçekleştirememiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Siyaset, Hukuk, Eğitim

The Impacts of the Contemporary Sunnah Approach on Politics, Law and Education in Modern Egypt

Öz

Contrary to those who support the traditional idea of sunnah, reformists who adopt the contemporary understanding of sunnah have given more importance to the text analysis and criticism, meaning and interpretation of the narrations. These thoughts and actions of the reformist movement significantly affected many areas of social life. Thanks to their reformist structure, which caused them to focus on the issues that are closely related to the societies, they made suggestions and recommendations on many issues including politics, law and education. The ideas and discussions of the reformist approach about politics caused them to divide into two. While some said that religion does not claim to be a state, the others said that Islam has a state claim, though not in the form of a religious state, but in the form of an Islamic state, which is different from it in nature. The new situations brought by the modern age have made it necessary to make some legal reforms in Egypt. In this context, a rapid legislative work has been initiated. While these studies were being carried out, the field of sharī‘a law narrowed day by day with the influence of the West, and the modern legal system gained strength instead. However, the Azhar scholars did not take kindly to this work on the grounds that the new draft law did not comply with the Sharī‘a. In response to this attitude of the Azhar scholars, the state took the path of building local courts based on Western laws. However, some scholars have proposed to draft a new Islamic law that will be the result of collective work. While legal reforms and codification studies were carried out in Egypt, the role of sunnah in this context was discussed. In this context, discussions focused on the legal value of sunnah. Three main approaches are noteworthy in these debates in Egypt:
1. The approach that argues that sunnah has no legal value.
2. The approach that divides the Sunnah into two, one with legislative value and the other without it.
3. The approach that argues that the entire Sunnah has a legal value.
The reformists attributed the backwardness of the Islamic nation to the fact that Muslims moved away from the mentality of criticism and adopted the spirit of imitation. They argued that a serious improvement should be made in the field of education in order to rectify this situation. In addition, the scientific and cultural exchange, realized thanks to the students sent by the state to the West, added a new dimension to education in Egypt. In this respect, improving and developing the level of education in Azhar and other institutions has become one of the priorities of the state and the reformist movement. Thus, they aimed to reduce the stagnation and bigotry that dominate educational institutions. Thanks to the efforts of the state and reformers, Dār al-Ulūm and Madrasat al- Ḳaḍā al-Shar‘ī and various educational institutions were established to reform religious education, especially al-Azhar, and to update the curriculum in educational institutions. To this end, a number of laws have been enacted and put into practice. Reformists tried to convey their thoughts to the society through various means by forming public opinion in order to achieve the goal of change they desired in social life. His efforts in this context have sometimes been appreciated by various segments of society, and sometimes they have been subjected to severe criticism. The ideas of the reformist approach went beyond the borders and mostly affected the intellectual circles. Although it contributed to serious inquiries and some transformations, it could not achieve the expected effect in the eyes of the public due to various reasons.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnah, Politics, Law, Education

Kaynakça

• ʿAbduh, Muhammad. al-Aʾmal al-Kamilah liʾl-Imam Muhammad Abduh. Cairo-Beirut: Dār al-Shurūq, 1993. ʿAbd al-Karīm, Ahmad Izzat. Tarikh al-Ta‘lim fi-M‘asr. Cairo: Maktaba al-Nasr, 1945.
• ʿAbd al-Karīm, Fathi. al-Sunnah Tashri’i Lazim wa-Da'im. Cairo: Maktaba Wahba, 1985.
• ʿAbd al-Rāziq, ʿAlī. al-Islām wa Usūl al-Hukm. Beirut: al-Mussasa al-Arabiya lil-Dirasat wa al-Nashr, 2000.
• Ağırakça, Muhammed Hamidullah. 19. Yüzyıl Mısır’ında Kanunlaştırma Hareketleri. İstanbul: Marmara University, Institute of Social Sciences, Ph.D. Dissertation, 2011.
• ʿAshmāwi, Muhammad Saʿīd. al-Khilafat al-Islamiyya. Cairo: Sina li'n-Nashr, 2. Edition, 1989.
• ʿAshmāwi, Muhammad Saʿīd. al-Islam al-Siyasi. Cairo: Maktaba Madbuli al-Saghir, 4.Edition, 1996.
• ʿAshmāwi, Muhammad Saʿīd. Haqiqat al-Hijāb wa-Hujiyyat al-hadīths. Cairo: Maktaba Madbouli al-Saghir, 2. Edition, 1995.
• ʿAshmāwi, Muhammad Saʿīd. Usūl al-Sharīʿa. Cairo: Maktaba Madbouli, 2. Edition, 1983.
• ʿAwā, Muhammad Salīm. al-Fiqh al-Islamiyya fi Tarīq al-Tajdīd. Cairo: al-Safir al-Duwaliyah wa-al-Nashr, 3. Edition, 2006.
• Bedir, Murteza. “Abdürrezzâk Ahmed Senhûrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/523-525. İstanbul: TDV pub., 2009.
• Bedir, Murteza. “Abdurrezzâk Ahmed es-Senhûrî”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005), 439-448.
• Bannā, Jamāl. al-Sunnah wa al-Dawrah fi'l-Fiqh al-Jadīd. Cairo: Dār al-Fikr al-Islāmī, n.d.
• Bannā, Jamāl. Mas'ūliyyat Fashal al-Dawlah al-Islāmiyyah. Cairo: Dār al-Fikr al-Islāmi, 1994.
• Bishri, Tariq. al-Wadʻ al-Qānūnī al-Muʻāsir Bayna al-Sharīʿa al-Islāmīyah wa-al-Qānūn al-Wadʻī. Cairo: Dār al-Shurūq, 1996.
• Jāwīsh, ʿAbd al-ʿAzīz. al-Islām Dīn al-Fitrah wa-al-Hurrīyah. Cairo: Dār al-Hilal, 1952.
• Jammal, Hamid b. Sādiq. al-Ittijahat al-Fikr al-Islami al-Mua'sir fi Masr. Riyadh: Dār 'Ālam al-Kutub, 1994.
• Ceyhan, Ayhan. “Osmanlı Döneminde Mısır’da Hukuki Modernleşme (XIX Yüzyıl)”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Merkezi 5 (2008), 65-86.
• Dede, Fahrettin. İngiliz İşgali Sonrası Mısır’da Siyasi ve Fikrî Yapılanma. Sakarya: Sakarya University, Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 2019.
• Amīn, Ahmad. Zuʿamaʿ al-Islah fi-l-ʿAsr al-Hadīth. Cairo Maktaba al-Nahda, 1948.
• Eraydın, Seracettin. İslam Hukuku Açısından Son Dönem Hilafet Tartışmaları. İzmir: İzmir Katip Çelebi University, Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 2018.
• Fūda, Faraj. al-Haqīqa al-Ghāʾība, Cairo-Paris: Dār al-Fikr Li'd-Dirasati Wa’n Nashr wa al-Tawzi, 3. Edition, 1988.
• Ganim, Muhammad ʿAbd al-Wahhāb. Asar al-Madrasat al-Qadaʿ al-Sharʿi' al-Fikr al-Islamiyya al-Muʻāsir. Istanbul: Dār al-Maqāsid, 2018.
• Ghazālī, Muhammad. al-Islam waʿl-Istibdad al-Siyasi. Cairo: Nahdat Misr, 6. Edition, 2005.
• Güler, Zekeriya. Hadis Tetkikleri. İstanbul: İFAV pub., 2015.
• Hafif,ʿAlī. “al-Sunnah al-Tashriyat”. al-Majalla al-Muslim’l Muassir 20/78 (1995), 128.
• Hille, Muhammad ʿAlī. al-Azhar fi al-Arshif al-Misr. Cairo: Dār al-Kutub wa-al-Wassaiq al-Qawmiya, 2015.
• ʿImāra, Muhammad. al-Sunnah Tashri'i wa al-Sunnah Ghayr Tashri'i. Cairo: Nahdat Misr, 2001.
• ʿImāra, Muhammad. Haqai'q wa-Shubuhat Hawla al-Sunnah al-Nabawiyah. Cairo: Dār al-Salām, 2010.
• ʿImāra, Muhammad. Ma'alim al-Manhaji al-Islam. Cairo: Dār al-Salam, 2008.
• Qaradawi, Yusuf. Min Fiqh al-Dawla fi'l-Islām. Cairo: Dār al-Shurūq, 3. Edition, 2001.
• Kawtharī, Muhammad Zahid. Maqālāt al-Kawtharī. Cairo: al-Maktaba al-Tawfīqiyya, n.d.
• Kawtharī, Muhammad Zahid. “Ezher’de Hadis İlimlerinin İhyası”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü Dergisi 16 (2009), 130-141.
• Kırkız, Mustafa. “El-Ezher Özelinde Klasik ve Modern Eğitim”. Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14/1 (2014), 167-189.
• Kurt, Gülfem. Kasım Emin ve Kadınların Özgürlüğü Bağlamında Eğitimle İlgili Görüşleri. Ankara: Gazi University, Institute of Education Sciences, Master’s Thesis, 2014.
• Lashin, Musa Shahin. “al-Sunnah Kulluha Tashriyyun”. Journal of Faculty of Sharia 10 (1992), 58.
• Madani, Muhammed. al-Muhadarat al-ʿĀmma. Cairo: Matbaʿat al-Azhari, 1961.
• Madani, Muhammed. Wasatiyyah al-Islam. Cairo: Dār al-Bashir, 2016.
• Muhafaza, ʿAlī. al-Ijtihād al-Fikriya inda al-Arabi fi 'Asr al-Nahda. Beirut: al-Ahliyyah li-n Nashr wa-t Tawzi', 1987.
• Khālid Muhammad Khālid. al-Dawla fi al-Islām. Cairo: Dār al-Mokattam, 4. Edition, 2004.
• Khālid Muhammad Khālid. Min Huna Nabdaʿ. Beirut: Dār al-kitab al-Arabi, 12. Edition, 1974.
• Nimr, ʿAbd al-Munʿim. al-Ijtihād. Cairo: al-Hayʾat al-Misriyyah al-ʿAmmat al-Kitāb, 2. Edition, 1987.
• Nasāʾī, Abū ʿAbd al-Rahmān Ahmad b. Shuʿayb b. ʿAlī. Sunan al-Nasāʾī. ed. ʿAbd al-Fattah Abū Ghuddah. 3 Volume. Aleppo: Maktab al-Maṭbū'āt al-Islāmiyya, 4. Edition, 1984.
• Rahman, Hafijur. Modern İslami Siyasal Düşüncede Devlet Kavramı: Yusuf el-Karadâvî ve Raşid el-Gannuşi’nin İslam Devletine Yönelik Yaklaşımları. Ankara: Gazi University, Institute of Social Sciences, Ph.D. Dissertation, 2020.
• Ridā, Muhammad Rashīd. al-Khilafah. Cairo: Hindawi, 2013.
• Ridā, Muhammad Rashīd. al-Manār wa'l-Azhar. Cairo: Matbaʿat al-Manār, 1933.
• Ridā, Muhammad Rashīd. al-Manar. Cairo: Matbaʿat al-Manār, 2. Edition, 1904.
• Ridā, Muhammad Rashīd. Tafsīr al-Manār. Cairo: Dār al-Manār, 2. Edition, 1947.
• Rüzgaresen, Recep. Modern Dönemde İslam’da Devlet Tartışmaları (Ali Abdurrâzık Ve Muhammed Ziyauddin er-Reyyis Örneği) Bingöl: Bingöl University, Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 2021.
• Safvet, Ahmad Afandi. Bahsun fi Qaidat al-Islah Qanun al-Ahwal al-Shahsiyya li’l Mahakhim al-Shari’a. Alexandria: Jarji Garzûzî, 1917.
• Sa‘īdī, ‘Abd al-Muta‘āl. Qadiyyat Mujahidin fi'l-Islah. Egypt: Matbaʿat al-I'timād, 1957.
• Sa‘īdī, ‘Abd al-Muta‘āl. Nakd al-Nizam al-Ta'lim al-Hadīth al-Azhar al-Sharif. Tanta: al-Matbaʿat al-ʿUmumiyya, n.d.
• Sa‘īdī, ‘Abd al-Muta‘āl. Tārīkh al-lslāh fi'l-Azhar. Egypt: Matbaʿat al-I'timād, n.d.
• Sanhūrī, ʿAbd al-Razzāq Ahmad. Fiqh al-Khilafah. Beirut: Muassasah al-Risalah, 2000.
• Sa‘īdī, ‘Abd al-Muta‘āl.ʿIlm usūl al-qānūn. Egypt: Matbaʿat al-Fath Allāh Ilyas al-Nūrī wa al-Awladi, 1936.
• Sidqi, Muhammad Tawfiq. Majalla al-Manār. Cairo: Matbaʿat al-Manār, 2. Edition, 1908.
• Shākir, Ahmad Muhammad. al- Kitāb wa-al-Sunnah Yajibu an Yakūnā Masdar al-Qawānīn fī Misr. Cairo: Dār al-Kutub al-Salafiyya, 3. Edition, 1986.
• Shaltūt, Mahmūd. al-Islām ʻAqīda wa-Sharīʿa. Cairo: Dār al-Shurūq, 18. Edition, 2001.
• Şimşek, Murat. Hz. Peygamber’in İctihad ve Tasarrufları. Ankara: TDV pub, 2. Edition, 2011.
• Tiryaki, Fatih. “Modern Mısır Düşüncesinde Hilafet Tartışmaları”. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi 1/1 (2016), 13-25.
• Yıldırım, Umut Turgut. “Laiklik ve Din-Devlet İlişkisi Bağlamında Türkiye, Fransa ve Mısır: Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 41 (2020), 564-579.