اغتراب الإنسان من خلال المنظور الصوفي

Yıl 2016, Sayı: 3, 9 - 22, 06.09.2016

Kadir Özköse

Öz

إن أعظم الأزمات هي الأزمة الإنسانية، إذ ربما يمكن تجاوز الأزمات الاجتماعية والسياسية والثقافة بشكل من الأشكال، ولكن الأزمة الإنسانية تحدث جروحا غائرة ليس من اليسير إيقاف نزيفها. ولذلك فإن أهم استثمار وأكبره هو الاستثمار الذي يكون موضوعه الإنسان. وإن تربية الإنسان مرتبطة بإحداث توازنه الداخلي والخارجي، وبتقديم حياة متزنة قائمة على الوجدان والضمير، وبالتصالح مع الذات، وبالرحلة التي سيقوم بها إلى أعماق ذاته، وباستخدام إمكاناته وطاقاته الذاتية
الإنسان هو أحد مخلوقات الله والذي لم يقطع أمله طالما أنه لا يهرب من ذاته، وبطبيعة الحال إن حدث هذا الهروب فإلى أين سيكون؟ لذا ينبغي على الإنسان وفقا للحقيقة الماثلة بأن مبدأنا منه (الله) ومعادنا إليه تحديد مسار لفهم الحياة والسعي إلى ربه وجعل الجنة هي المسكن والمأوى المقصود، وإيجاد مناخ من الأنس والألفة والتعلق بالله والوفاء والإخلاص لبنيته الوجودية كجزء من النظام الكوني
وإن التصوف الذي يلفت الانتباه إلى المغامرة الوجودية للإنسان يعمل على بناء علاقة الإنسان مع قيمه القديمة الأولى، ويدعوه للانضمام إلى الرحلة الأبدية وإلى تنفيذ وظائفه ومهامه. إنه يرفض بشدة نسيان الإنسانالذي خُلق خليفة في الأرض عن ذاته أو سهوه عنها، ومن ثم توجهه إلى سبل خاطئة، وابتعاده عن الحقيقة الأزلية وبالتالي اغترابه عن ذاته وعن ربه، ويعمل على دفع الإنسان المنحدر من أصل أساسه الألفة والأنس والصدق لاكتشاف ذاته وشخصيته. وباختصار فإننا سوف نتوقف في مقالنا على الأسس الوجودية لاكتشاف الذات.

Anahtar Kelimeler

التصوف, الاغتراب, الإنسان, الصوفي, الفطرة, العالم, الوحدة والكثرة

İnsanın Yabancılaşmasına Yönelik Sȗfȋ Perspektif / Sufi Perspective of Human Alienation / اغتراب الإنسان من خلال المنظور الصوفي

Öz

En büyük kriz insanlık krizidir. Ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel krizler belki bir şekilde aşılabilir ama insanlık krizi tamiri kolay olmayan büyük yaralar açar. O nedenle en büyük yatırım insana yapılan yatırımdır. İnsanın yetişmesi iç ve dış dengesinin vücuda getirilmesine, itinalı bir yaşam sürmesine, kendisiyle barışık olmasına, kendi içsel derinliklerine yapacağı yolculuğa, kendi potansiyellerini kullanmasına bağlıdır. İnsan Allah’ın umut kesmediği bir varlıktır. Yeter ki insan kendinden kaçmasın. Zaten bu kaçış nereye olacaktır. O’ndan gelip yine O’na döneceğimize göre insanın anlam haritasını belirlemesi, Rabbine koşması, cennet yurdunu mesken tutması, ünsiyet peyda etmesi, Allah’la irtibat içinde olması ve kozmik düzenin bir parçası olarak ontolojik yapısına sadık kalması gerekmektedir. İnsanın ontolojik serüvenine dikkat çeken tasavvuf, insanı kadim değerlerle buluşturmakta, sonsuzluk kervanına katılmaya davet etmekte ve kendi işlevselliğini gerçekleştirmeye davet etmektedir. Halife olarak yaratılan insanın kendini unutup, yanlış adreslere savrulup, ezeli gerçeklikten uzaklaşıp kendisine ve Rabbine yabancılaşmasını reddetmekte ünsiyet kökeninden gelen insanın benliğini inkişaf ettirmeye çalışmaktadır. Kısaca makalemizde bu benlik inkişafının ontolojik temelleri üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, yabancılaşma, insan, sȗfȋ, fıtrat, ȃlem, vahdet ve kesret

Sufi Perspective of Human Alienation

Öz

The biggest crisis is a crisis of humanity. Economic, social, political, and cultural crises can be somehow overcome, but humanitarian crisis inflicts deep and unrepairable wounds. Therefore, investing in a human being is the most sizable investment. Human growth depends on ensuring internal and external balance, living a conscientious life, being at peace with himself, taking a trip to his inner depths and the use of his potentials. Man is a being that God does not despair of as long as he does not evade himself. But then where can be the escape since we shall return to whom we come from? So, man needs to set a course for the meaning of life, create familiarity with the Lord and run to Him in the sense of being in touch with God, seek heaven for the dwelling place and should remain faithful to his ontological structure as a part of cosmic order. Sufism draws attention to the human ontological adventure, meets him with ancient values, invites to join the caravan of eternity and advices performance of his functionality. It rejects human’s self-alienation and alienation from the Lord caused by straying away to wrong deeds and moving away from the eternal reality and tries to develop the self-respect of man who was created as the Caliph and with the origin of familiarity. In short, this article focuses on the ontological foundations of this self-development.

Anahtar Kelimeler

Sufism, alienation, human, sȗfȋ, human nature, universe, unity and multiplicity

Kaynakça

• Arasteh, A. Reza, Mevlâna Celâleddin-i Rûmî’nin Kişilik Çözümlemesi Aşkta ve Yaratılışta Yeniden Doğuş, çev. Bekir Demirkol - İbrahim Özdemir, Kitabiyat, Ankara 2000.
• el-Beyhakî, Ebubekr Ahmed b. Hüseyin, Kitâbü’z-Zühd, çev. Enbiya Yıldırım, İstanbul 2000.
• Câhidî Ahmed Efendi, Divan, Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa Bölümü, no: 796, vr. 31a.
• Chittick, William, Hayal Alemleri -İbn Arabi ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi-, çev. Mehmet Demirkaya, Kaknüs yayınları, İstanbul 1999.
• el-Cürcậnî, Şerif Ali b. Muhammed, Kitậbü’t-ta’rifật, Dậru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
• Demirli, Ekrem, Fusûsü’l-Hikem Şerhi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.
• Demirli, Ekrem, Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İz Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1994.
• Frankl, Victor, “Kendini Gerçekleştirme ve Kendini İfade Etmenin Ötesinde”, Sana Ruhtan Soruyorlar, haz. Kemal Seyr, çev. A. Demirhan, İstanbul 1991.
• Gündoğdu, Cengiz, Hacı Bektâş-ı Velî Öğretisi ve Takipçileri Hakkında Metodik Bir Yaklaşım, Aktif Yayınevi, Ankara 2007.
• Gündoğdu, Cengiz, “Âşık Sümmânî’de Aşkın Metafiziği”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2007, yıl: 8, sayı: 18.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, Fusûsu’l-hikem, haz. Ebu’l-A’lâ el-Afîfî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, Beyrut1400/1980, I.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, İnşâu’d-devâir-ukletu’l-müstevfir-et-tedbîrâtu’l-ilâhiyye, haz. H. S. Nyberg, Leiden, 1336/1919.
• İbn Cerrah, Veki’, Kitabu’z-zühd, thk. Abdurrahman b. Abdilcebbar el-Ferîvâî, Mektebetu’d-Dâr, Medine 1994, II.
• İbn Mübarek, Abdulah, Kitâbü’z-zühd ve’r-rekâik, thk. Habiburrahman Azamî, Beyrut 1386.
• el-Kuşeyrȋ, Ebu’l-Kasım Abdülkerim, er-Risȃletu’l-Kuşeyriyye fi ilmi’t-tasavvuf, haz. Ma’ruf Zerrik & Ali Abdulhamid Baltacı, Daru’l-Hayr, Beyrut 1993.
• Kâşânî, Abdurrezzak Mu’cemu ıstılahatı’s-sufiyye, thk. Abdülâl Şahin, Daru’l-Inad, Kahire 1992.
• Maslow, Abraham H., İnsan Olmanın Psikolojisi, çev. Okhan Gündüz, İstanbul 2001.
• Kelȃbȃzȋ, Ebȗ Bekir Muhammed, et-Taarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf, thk. Mahmud Emin en-Nevevi, el-Mektebetu’l-Ezheriyyetu li’t-Turas, Kahire 1992.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn, Mesnevî, çev. Velede İzbudak, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, MEB Yayınları, Ankara 1998, II, b. 1192-1214, III, b. 3266-3398.
• Özköse, Kadir, “İnsan-ı Kâmil Nazariyesi Çerçevesinde İnsan-Âlem İlişkisi”, Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi, Bişkek 2010, sayı: 9-10.
• Özköse, Kadir, “Mevlânâ Düşüncesinde Firkat ve Vuslat”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2005, sayı: 14.
• Özköse, Kadir, “Zühd ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam Tasavvufta Dünyevîleşmeye Tepkisel Yaklaşım”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2002, VI/1.
• Uçman, Abdullah, “Devir Nazariyesi ve Osmanlı Tasavvuf Edebiyatında Devriyyeler”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-İkonografi-Modernizm, haz. Ahmet Yaşar Ocak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2014.
• Uzun, Mustafa, “Türk Mutasavvıfları Edebiyatında Devriye ve Ahmed Yesevi’nin Devriye Yaş-namesi”, Ahmed-i Yesevî Hayatı-Eserleri-Fikirleri-Tesirleri, haz. Mehmed Şeker, Necdet Yılmaz, Seha Neşriyat, İstanbul 1996.
• Tüzer, Abdüllatif, Dinî Tecrübe ve Mistisizm, Dergâh Yayınları, İstanbul 2006.