الهجرة والمهاجرون بوصفها التعبدي في الإسلام

Yıl 2016, Sayı: 4, 159 - 184, 06.04.2017

Mehmet Demir

Öz

هذه المقالة تناولت مفهوم الهجرة وأحكام الهجرة والمهاجرين في الإسلام. وقد أدّت إلى المعلومات المتعلّقة بمعنى الهجرة لغة واصطلاحا، وأهمّيةِ الهجرة ووجوبها. وإنّ الهجرة، التي ذكرت في التاريخ عندما واجه المسلمون المكّيّون الصعوبات المتنوّعة بأن تركوا وطنهم وهاجروا إلى أوطان جديدة، إن هذه الهجرة قد مُدحت في القرآن وبسببها نال المهاجرون التّبشير من الله تعالى. وبهذا السّبب في التقاليد الإسلامية كان ترك المسلمين الأوائل لمكّةَ ليس هجرة عادية، بل هي هجرة مباركة، والتّاركون وطنَهم مهاجرون حقيقيّون. وعند هذا حدث نقاش تناول كلّ من خرج من مكانه أومن أرضه من ناحية دخوله ضمن هذا النوع من الهجرة أم لا. فمثلا قد يدخل في هذا الموضوع السوريون اللاجئون والخارجون من بلدهم عنوة وجبرا لعدة سنوات، فهل هم لاجئون أم مهاجرون؟ في بحثنا هذا عالجنا المسْألة المذكورة في ضوْء القرْآن الكريم والسّنّة النّبويّة وحسب الفقه الإسلاميّ وأقسام الهجرة وأنواعها وأسبابها والهجرات في تاريخ الإسلام، خاصّة في عصر الصحابة، في سياق تعليقات المفسّرين. وفي هذا الإطار من الزاوية الدّينيّة لا توصف ك ر ل هجرة بأنّها هجرة محْضة. فقد سعينا إلى تصحيح مفهوم الهجرة من أجل مصلحة الدّين والنّفس والمال، ومن حيث يجب إدخالها في شموليّة الهجرة الحقيقيّة في دين الإسلام

Anahtar Kelimeler

الالتجاء, الهجرة, المهاجر, المهاجرون السّوريّون

Hijra as an Obedience Action in Islam and Muhajir People

Öz

This article deals with Hijra (immigration) in Islam and immigrants. I demonstrated the linguistic and conventional meaning of hijra and the importance and necessity of hijra. I also stated hijra historical benefits as the Muslims of Mecca encountered various difficulties upon leaving their home to new ones; hence, hijra was praised in the Quran and the muhajereen (immigrants) received glad tidings from Allah Almighty. In Islamic traditions, the event when the earlier Muslims left Mecca is not an ordinary immigration, rather it is a blessed one. Those who leave their homes are true immigrants. As such, a discussion starts as whether anyone who leaves their home or land is considered a true immigrant or not. In this article, I studied a group of Syrian refugees who have been forced and obliged to leave for other countries for years; are they refugees or muhajereen (true immigrants.) I approached the aforementioned issue in the light of the Holy Quran, Sunnah and Islamic fiqh as related to hijra divisions, types, causes, and history in the age of Islamic legislation and commentaries of the commentators. From a religious point of view, not all immigration is a pure hijra. That is, immigration happening for the sake of the religion, the self and money must be included in the comprehensiveness of the true immigration or hijra in Islam.

Anahtar Kelimeler

Asylum, Hijra, muhajir, Syrian refugees

Bir İtaat Eylemi Olarak İslâm’da Hicret ve Muhacirler / Hijra as an Obedience Action in Islam and Muhajir People / الهجرة والمهاجرون بوصفها التعبدي في الإسلام

Öz

Bu makalede, İslâm’da hicret kavramı, hicret
hükümleri ve Muhacirler ele alınmıştır. Hicretin sözlük ve terim anlamı ve önemi
hakkında bilgi verilmiştir. Tarihte Mekkeli Müslümanların türlü zorluklarla
karşılaştıklarında vatanlarını terk edip yeni yurtlara göç edişini ifade eden
hicret, Kur’ân’da övgüyle zikredilmiş, Muhacirler de Allah’ın müjdelerine
mazhar olmuşlardır. Bu nedenle İslâm geleneğinde ilk Müslümanların Mekke’yi
terk edişleri sıradan bir göç değil, mübarek bir “hicret”, göç edenler de
göçmenler değil, gerçek “Muhacirler”dir. Binaenaleyh yerinden, yurdundan her
göç eden kimsenin bu kapsama girip girmeyeceği tartışma konusu olmuştur. Zorunlu
sebeplerle son birkaç yıldır ülkemize gelen Suriyelilerin durumu buna dair bir
örnek teşkil etmektedir. Çalışmamızda Kur’ân, Sünnet ve İslâm fıkhına göre hicretin
gayesi, sebepleri ve çeşitleri üzerinde durulmuş ve İslâm tarihinde -özellikle
Asr-ı saadetteki- hicretler müfessirlerin değerlendirmeleri bağlamında ele
alınmıştır. Bu çerçevede İslâmî açıdan hicretin salt bir göç olarak tavsif
edilemeyeceği; din, can ve mal maslahatı gereği yapılan göçlerin gerçek “hicret”
kapsamına dâhil edilmesi gerektiği temellendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İltica, hicret, muhacir, Suriyeli göçmenler

Kaynakça

• Abdulbakî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemu’l-Mufehras li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim, Darü’l-Hadis, Kahire.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 2008.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-Buhârî (194-256 h.), Sahihu’l-Buhârî, Daru İbn Kesir, 1. Baskı, Beyrut 2002.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammâd el-Cevherî (ö. 398 h.), es-Sihâhu Tâcu’l-Lüğti ve Sihâhu’l-Arabiyyeti, thk. Muhammed Muhammed Tâmir vd., Darü’l-Hadis, Kahire 2009.
• Cevzî, Ebu’l-Farac Cemaluddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Cevzî (508-597 h.), Zâdu’l-Mesir fi İlmi’t-Tefsir, el-Mektebetu’l-İslâmî, 3. Baskı, Beyrut 1984.
• Cevziyye, İbn Kayyim el-Cevziyye (691-751 h.), er-Risâletü’t-Tebûkiyye (Zâdu’l-Muhacir ilâ Rabbihi), thk. Muhammed Uzeyr Şems, Daru Âlemi’l-Fevâid.
• Cürcânî, Abdulkâhır (ö.471 h.), Dercü’d-Dürer fi Tefsiri’l-Kur’âni’l-Azim, thk. Talat Salah el-Ferhan-Muhammed Edib Şekûr, Darü’l-Fikir, 1. Baskı, Ammân 2009.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif el-Curcânî (ö. 816 h.), et-Ta’rifât, thk. Muhammed Sıddik el-Minşâvî, Darü’l-Fadile, Kahire, “Hicret” maddesi, s. 214.
• Dâmeğânî, el-Huseyin b. Muhammed ed-Dâmeğânî, Kâmûsu’l-Kur’ân, thk. Abdulaziz Seyyid el-Ehl, Darü’l-İlim li’l-Melâyîn, 4. Baskı, Beyrut 1983, 471-472.
• Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fadl b. Behram ed-Dârımî (181-255 h.), Musnedu’d-Dârımî, thk. Huseyin Selim Esedu’dârânî, Darü’l-Muğni, 1. Baskı, Riyad 2000.
• Ebû Dâvud, Suleyman b. el-Eş’as el-Ezdî es-Sicistânî (203-275 h.), Sünenü Ebi Davud, thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karabelli, Daru’r-Risaletu’l-Alemiyye, Özel Baskı, Dımaşk 2009.
• İsfehânî, er-Râğıb (ö. 425 h.), el-Mufredât, thk. Safvan Adnan Davudi, Darü’l-Kalem, 4. Baskı, Dımaşk 2009.
• Feyrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakub el-Feyrûzâbâdî, el-Kâmûsu’l-Muhît, thk. Muhamme Naim el-Arkasûsî, Muessesetu’r-Risale, 8. Baskı, Beyrut 2005.
• Hasan İzeddin el-Cemel, Mu’cemun ve Tefsirun Lüğaviyyun li Kelimâti’l-Kur’ân, el-Hey’etu’l-Misriyyetu’l-Âmme li’l-Kitab, 1. Baskı, Kahire 2008.
• İbn Abbâd, İsmail b. Abbâd (326-385 h.), el-Muhîtu fi’l-Luğa, thk. Muhammed Hasan Âl Yasin, Âlemu’l-Kutub, 1. Baskı, Beyrut 1994.
• İbnu’l-Arabî, Ebu Bekr Muhammed b. Abdullah (468-543 h.) Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed Abdulkadir Atâ’, Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Baskı, Beyrut 2003.
• İbn Faris, Ebu’l-Huseyin Ahmed b. Faris (ö. 395 h.), Mekayisu’l-Luğa, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Darü’l-Fikir.
• İbn Hişam (ö. 213 veya 218 h.), es-Sîretu’n-Nebeviyye, thk. Ömer Abdusselam Tedmurî, Darü’l-Kitabi’l-Arabî, 3. Baskı, Beyrut 1990.
• İbn İshak, Muhammed b. İshak (ö. 151 h.), es-Siyer ve’l-Meğâzî, thk. Suheyl Zekkâr, Darü’l-Fikir, 1. Baskı, 1978.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebi Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî (541-620 h.), el-Muğnî, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî-Abdulfettah Muhammed el-Huluv, Daru Alemi’l-Kutub, 3. Baskı, Riyad 1997.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yazid el-Kazvînî (207-275 h.), Sünenü İbn-i Mâce, thk. Muhammed Abdulbaki, Daru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukrim İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, Daru Sadır, Beyrut.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Menî’ ez-Zührî (ö. 230 h.), et-Tabatu’l-Kubrâ, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetu’l-Hanci, 1. Baskı, Kahire 2001.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir el-Kurtubî (ö. 671 h.), el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, muessesetü’r-Risale, 1. Baskı, Beyrut 2006.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Mâverdî (364-450 h.), en-Nüket ve’l-Uyûn (Tefsiru’l-Mâverdî), thk. es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahim, Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Mîr, Mustansır, Kur’ânî Terimler ve Kavramlar Sözlüğü, İnkılâp Yayınları, İstanbul 1996.
• Mukâtil b. Suleyman, Tefsir Mukâtil b. Suleyman, thk. Abdullah Mahmûd Şehhâta, Muessesetu’t-Târihi’l-Arabî, 2. Baskı, Beyrut 2002.
• Mustafa Müslim vd., et-Tefsiru’l-Mevdûiyyu li Suvari’l-Kur’âni’l-Kerim, Câmiatu’ş-Şârika, el-İmaratu’l-Arabiyyetu’l-Muttehide, 1. Baskı, 2010.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc (206-261 h.), Sahihu Müslim, thk. Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, Riyad 1998.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî (ö. 303 h.), es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Hasan Abdulmun’im Şelbî, Kontr. Şuayb el-Arnaût, Muessesetu’r-Risale, 1. Baskı, Beyrut 2001.
• Râzî, Muhammed b. Ebi Bekir b. Abdulkadir er-Râzî, Muhtaru’s-Sihah, Mektebetu Lubnan, Beyrut 1986.
• Sa’lebî, Ebu İshak Ahmed es-Sa’lebî (ö.427 h.), el-Keşf ve’l-Beyân, thk. Halid b. Ali el-Ğamidî, Darü’l-Fikir, 1. Baskı, Cidde 2015.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, Daru Hicr, 1. Baskı, Kahire 2001.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevra et-Tirmizî (ö. 279 h.), Sunenu’t-Tirmizî, thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karabelli, Daru’r-Risaleti’l-Alemiyye, 1. Baskı, Dımaşk 2009.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Muhammed b. Ömer b. Ahmed ez-Zemahşerî (ö. 538 h.), Esâsu’l-Belağa, thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd, Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1997.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Huseyin ez-Zebîdî, Tâcu’l-Arûs, thk. Abdulhalim et-Tahâvî, Kuveyt 1974.
• Önkal, Ahmet, “Hicret”, DİA, İstanbul 1998, XVII, s. 458-462.
• Özel, Ahmet, “Hicret (Fıkıh)”, DİA, İstanbul 1998, XVII, s. 463.
• Özel, Ahmet, “Hicret”, DİA, İstanbul 1998, XVII, s. 463-464.
• Muhammed Casim Abd, Ahkâmu’l-Hicreti fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Mecelletu Ebhâsi Kulliyyetu’t-Terbiye el-Esasiyye, Külliyyetü’l-İmam el-A’zam, 2008, c. 8, sayı:1, s. 92-118.