الإسلاموفوبيا في سياق التمييز والحكم المسبق: المتغير والثابت في العلاقات بين الهويتين الدينية والاجتماعية

Yıl 2017, Sayı: 6, 1 - 26, 01.12.2017

Asım Yapıcı

Öz

إن موضوع هذا البحث الذي ينطلق من زاوية علم النفس الاجتماعي هو ظاهرة الإسلاموفوبيا في سياق التغي والثبات. ولذلك فسوف تتم دراسة ظاهرة الإسلاموفوبيا المتناولة من خلال مفاهيم الحكم المسبق، والصورة النمطية، والتمييز عادها التاريخية والمعاصرة. وإن هذه الدراسة معتمدة من حيث أسسها، النظرية على نظريتي الهوية الاجتماعية والصدام الواقعي، وهي من حيث المنهج دراسة نوعية ومرتبطة بالتراث وفهمه. تظهر التحليلات والأبحاث التي أجريت على المدونات والوثائق أن الأحكام المسبقة تجاه المسلمين بدأت بالظهور في فترة انتشار الدين الإسلامي الأولى، ووصلت إلى ذروتها في مرحلة الحملات والحروب الصليبية. وأما في عصرنا الحاضر فإن الأحكام المسبقة التاريخية التي اكتسبت بعدا جديدا وخاصة بعد هجمات 11 أيلول الإرهابية قد تسببت في استخدام كلمتي الإسلام والمسلم كمرادفتين لكلمة الإرهاب من حيث المعنى والدلالة. وتشي هذه الحالة التي تتغذى على الأسباب والعوامل النفسية الاجتماعية إلى أن الأحكام المتوارثة من التاريخ في حالة تُديث وإعادة إنتاج مستمرة.

Anahtar Kelimeler

الصورة النمطية, الحكم المسبق, التمييز, الإسلاموفوبيا (رهاب الإسلام)

Islamophobia in the Context of Prejudice and Discrimination: The Change and Continuity of Relations among Religious-Social Identities

Öz

This study, which is based on a social psychological perspective, discusses Islamophobia in the context of change and continuity. For this reason, the phenomenon of Islamophobia which is discussed through the concepts of prejudice, stereotype and discrimination, is examined through historical and actual dimensions. This research, which is based on social identity and realistic conflict theories via theoretical grounds, is qualitative in terms of method and depends on the tradition of understanding. An analysis of the literature shows that prejudice towards Muslims began at the time of the first spread of Islam and came to the forefront with the Crusades. Today, historical prejudices, which have gained a new dimension especially after the September 11th terrorist attack, have led to almost synonymous use of the words “terror” and “Islam” and “Muslim”. This situation, which is fed from different psychosocial reasons, demonstrates that the prejudices that are inherited from history are constantly updated and reproduced.

Anahtar Kelimeler

Stereotype, Prejudice, Discrimination, Islamophobia

Ön Yargı ve Ayrımcılık Bağlamında İslamofobi: Dini-Sosyal Kimlikler Arası İlişkilerde Değişim ve Süreklilik / Islamophobia in the Context of Prejudice and Discrimination: The Change and Continuity of Relations among Religious-Social Identities / الإسلاموفوبيا في سياق التمييز والحكم المسبق: المتغير والثابت في العلاقات بين الهويتين الدينية والاجتماعية

Öz

Sosyal psikolojik bakış açısından hareket eden bu
çalışmanın konusu değişim ve süreklilik bağlamında İslamofobidir. Bu nedenle ön
yargı, stereotip ve ayrımcılık kavramları üzerinden ele alınan İslamofobi olgusu
tarihsel ve aktüel boyutlarıyla incelenmektedir. Kuramsal temelleri itibariyle
sosyal kimlik ve gerçekçi çatışma teorilerine dayanan bu araştırma yöntem
itibariyle nitel olup anlayıcı geleneğe bağlıdır. Literatür üzerinde yapılan
analizler göstermektedir ki Müslümanlara yönelik ön yargılar İslam dininin ilk yayılış
döneminde başlamış, Haçlı Seferleri ile zirveye ulaşmıştır. Günümüzde ise
özellikle 11 Eylül terör saldırısından sonra yeni bir boyut kazanan tarihsel ön
yargılar, “terör” ile “İslam” ve “Müslüman” kelimelerinin neredeyse eş anlamlı
kullanılmasına neden olmuştur. Farklı psikososyal nedenlerden beslenen bu durum
tarihten tevarüs eden ön yargıların sürekli güncellenerek yeniden üretildiğini
göstermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Stereotip, ön yargı, ayrımcılık, İslamofobi

Kaynakça

• Allport, G. W. & Ross, J. M. (1967). Personal Religious Orientation and Prejudice. Journal of Personality and Social Psychology 5, 432-443.
• Allport, G. W. (1954). The Nature of Prejudice. Cambridge: Addison Wesley.
• Allport, G. W. (1966). The Religious Context of Prejudice. Journal for the Scientific Study of Religion 5, 447-457.
• Amossy, R. & Pierrot, A. H. (1997). Stéréotypes et Clichés. Paris: Éditions Nathan Université.
• Argyle, M. & Beit-Hallahmi, B. (1975). The Social Psychology of Religion. London & Boston: Routledge & Kegan Paul,
• Arkonaç, S. A. (1998). Sosyal Psikoloji. İstanbul: Alfa Basım-Yayım Dağıtım.
• Avcı, N. (1990). Enformatik Cehalet - Kitle Kültürü. İstanbul: Rehber Yayınları.
• Avigdor, R. (1979). Etude Expérimentale De La Genèse des Stéréotypes. (Traductıon De Jacqueline Deschamps), In: W. Doise & J. C. Deschamps (Ed). Expérience Entre Groupes (pp. 87-100), Paris: Mouton.
• Aydın, M. (2001). Monologdan Diyaloga: Çağdaş Hıristiyan Düşüncesinde Müslüman Hıristiyan Diyalogu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Azzi, A. E. & Klein, O. (1998). Psychologie Sociale et Relations Intergroupes. Paris: Dunod.
• Bakırcıoğlu, R. (2012). Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara Anı Yayınları.
• Baki, A. (2002). Yahudilik ve Hıristiyanlık Açısından Diğer Dinler. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Bar-Tal, D. (1999). Croyances Ideologie et Construction du Groupes. In: J.-C. Deschamps, J. F. Morales, D. Pāez & S. Worchel (Eds), L’Identité Sociale (pp. 43-66). Grenoble: PUG.
• Beit-Hallahmi, B. & Argyle, M. (1997). The Psychology of Religious Behavoir, Belief and Experience. London & New York: Routledge.
• Bilgin, N. (1996). İnsan İlişkileri ve Kimlik. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Billig, M. (1984). Racisme Préjugés et Discrimination. In: S. Moscovici (Ed.) Psychologie Sociale (pp. 449-472). Paris: PUF.
• Bourhis, R. Y. & Gagnon, A. (1994). Les Préjugés La Discrimination et Relations Intergroupes. In: R. J. Vallerand (Ed.) Les Fondements De La Psychologie Sociale, (Pp. 707-773). Paris: Gaëtan Morin.
• Brown, R. (1995). Prejudice: Its Social Psychology. Oxford: Blackwell.
• Budak, S. (2009). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim Ve Sanat Yayınları.
• Canatan, K. (2007). İslamofobi ve Anti-İslâmizm: Kavramsal ve Tarihsel Yaklaşım. K. Canatan & Ö.Hıdır (Ed.) Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti-İslâmizm içinde (ss. 19-63). Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Capozza, D. & Volpato, C. (1994). Relations Intergroupes: Approches Classiques et Contemporaines. In: R. Y. Bourhis, J.-P. Leyens (Eds.), Stéréotypes Discrimination et Relations Intergroupes (pp. 13-39). Liège: Mardaga.
• Coşar, F. M. (2000). Din Savaşları. İstanbul: Büke Yayıncılık.
• De La Haye, A.-M. (1998). La Catégorisation des Personnes. Grenoble: PUG.
• Deschamps, J.-C. & Devos, T. (1999). Les Relations Entre Identité Individulle Et Collective Ou Comment La Similutide Et La Différence Peuvent Covarier. In: J.-C. Deschamps, J. F. Morales, D. Pāez & S. Worchel, L’Identité Sociale (pp. 149-171). Grenoble: Presses Universitaire De Grenoble.
• Esed, M. (2011). Yolların Ayrılış Noktasında İslâm (Çev. H. Karaman). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Fukuyama, F. (2016). Tarihin Sonu ve Son İnsan.(Çev. Z. Dicleli). İstanbul: Profil Yayınları.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji. (Yay. Haz. H. Özel & C. Güzel), Ankara: Ayraç Yayınları.
• Gorsuch, R. L. (1998). Din Psikolojisi (Çev. Ali Kuşat). Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, 226-248.
• Göka, E. (2016). Mutedil Müslümanların Günümüzdeki Düşmanları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Harlak, H. (2000). Önyargılar: Psikososyal Bir İnceleme. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Hıdır, Ö. (2007) Tarihte Bir ‘Anti-Islamist’ Olarak Martin Luther. K. Canatan & Ö. Hıdır (Ed.) Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti-İslâmizm içinde (ss. 145-178). Ankara: Eskiyeni yayınları.
• Hilton, J. L. & Hippel, W. (1996). Stereotypes. Annual Review of Psychology 47, 237-271.
• Hortaçsu, N. (1998). Grup İçi ve Gruplar Arası Süreçler. Ankara: İmge Kitabevi.
• Huntington, S. (2014). Medeniyetler Çatışması (Çev. M. Yılmaz). İstanbul: Vadi Yayınları.
• İKV Değerlendirme Notu. (2012). 13 Dakika 51 Saniye’de İslamofobi (Haz. M. Önsöz). İktisadi Kalkınma Vakfı. (www.ikv.org.tr).
• Kalın, İ. (2016). Ben, Öteki ve Ötesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Karslı, N. (2013) İslamofobi’nin Psikolojik Olarak İncelenmesi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13 (1), 75-100.
• Kirman, M. A. (2010). İslamofobinin Kökenleri: Batılı mı Doğulu mu? İslâmî Araştırmalar 21 (1), 21-39.
• Lewis, B. (1996). İslâm Dünyasında Yahudiler (Çev. B. S. Şener). Ankara: İmge Kitabevi.
• Leyens, J.-P. & Yzerbyt, V. & Schadron, G. (1996). Stéréotypes et Cognition Sociale (Traduction De: G. Schadron). Sprimont: Mardaga.
• Leyens, J.-P. (1983). Sommes-Nous tout des Psychologues? Approche Psychosociale des Théories Implicité de Personalité. Bruxelles: Mardaga.
• Lippmann, W. (1998). Puplic Opinion. New Brunswick and London: Transaction Publishers.
• Loewenthal, K. (2017). Din Psikolojisi: Kısa Bir Giriş (Çev. Mustafa Ulu). Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Luckmann, T. (2003). Görünmeyen Din: Modern Toplumda Din Problemi (Çev. A. Çoşkun & F. Aydın). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Maisonneuve, J. (1985). Introduction à La Psychologie Sociale. Paris: PUF.
• Miles, R. (2000). Irkçılık (Çev. S. Yaman). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Milton-Edwards, B. (2002). Researching The Radical: The Quest for a New Perspective, Interpreting Islam, (Ed.) H. Donnan. Londra: Sage.
• Noelle-Neumann, E. (1995). Kamuoyu Suskunluk Sarmalının Keşfi (Çev. M. Özkök). Ankara: Dost Kitabevi.
• Open Society Foundations. (2012). Muslims in London, At Home in Europe, report. New York www.opensocietyfoundations.org.
• Open Society Institute. (2009). Ethnic profiling in the European Union: pervasive, ineffective and discriminatory, report. New York.
• ORİV/Organisation Islamophobia Watc. (2014). Fransızca Konuşulan Avrupalı Ülkelerde Islamofobi ve Irkçılık Üzerine Hazırlanan Rapor. Strasbourg.
• Öğütçü, M. (1997). Batı İslâm Ve Türkiye: Önyargılı Hıristiyanlar. Milliyet, 18 Nisan 1997.
• Parry, V. J. (1988). Savaşçılık. (Çev. Y. Yazar). P. M. Holt, A. K. S. Lambton & B. Lewis (Ed.) İslâm Kültür Ve Medeniyeti 5 içinde (ss. 399-422). İstanbul: Hikmet Yayınları.
• Pelletier, L. G. & Vallerand, R. J. (1994). Les Perception Et Les Cognition Socile: Percevoir Les Gens Qui Nous Entourent Et Penser À Eux. In: R. J. Vallerand (Ed.), Les Fondements De La Psychologie Sociale (pp. 193-258). Paris: Gaëtan Morin.
• PEW FORUM (2010). Muslim Networks and Movements in Western Europe (Director: Luis Logo; Research: A. Cooperman, D. Masci, E. Podrebarac). Washington: Pew Research Center.
• Rose, A. M. (1951). L’Origine des Préjugés. Paris: UNESCO.
• Sayar, K. (2003). Küreselleşmenin Psikolojik Boyutları. http://psikiyatri.net/links2/pages/ Detailed/91.shtml
• Struch, N & Schwartz, S. H. (1989). Intergroup Agression: Its Pretictors And Distinctness From Ingroup Bias. Journal Of Personality And Social Psychology 56, 364-373.
• Şerif, M. & Şerif, C. W. (1996). Sosyal Psikolojiye Giriş I-II (Çev. M. Atakoy & A. Yavuz). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Tajfel, H. (1972). La Catégorisation Sociale. In: S. Moscovisi (Ed.) Introduction À La Psychologie Sociale I (pp. 272-302). Paris: Librairie Larousse.
• Turner, J. C. (1979). Comparaison Sociale Et İdentité Sociale: Quelques Perspectives Pour l’Etude Du Comportement Intergroupes (Traduction De: J. Deschamps). In: W. Doise & J. C. Deschamps (Ed.) Expérience Entre Groupes (pp. 151-184). Paris: Mouton.
• UHİM (2005). Avrupa’da Yükselen Ayrımcılık, Nefret, İslamofobi ve Irkçılık (Haz. A. Temel, A. Küçük, H. Türkan, M. H. Alkan, M. Karaca, M. E. Altındiş, M. Özkaya, Ö. Özçelik & V. Başar). İstanbul: Uluslar Arası Hak İhlalleri İzleme Merkezi Yayınları.
• URL1. Http://www.Yenisafak.Com.Tr/Roportaj/Obama-Da-İslamofobiyi-Guclendirdi-568827
• Vanbeselaere, N. (1999). Gruplar Arası Davranışın Sosyal Psikolojik Analizi: Bireyci Bir Yaklaşımdan Sosyal Kimlik Yaklaşımına. S. A. Arkonaç (Ed.) Gruplar Arası İlişkiler ve Sosyal Kimlik Teorisi içinde (ss. 1-38). İstanbul: Alfa Basım-Yayım.
• Vinsonneau, G. (1997). Culture et Comportement. Paris: Armand Colin.
• Watt, M. M. (1991). Günümüzde İslâm ve Hıristiyanlık (Çev. T. Koç). İstanbul: İz Yayınları.
• Watt, W. (2002). Dinlerde Hakikat: Sosyolojik ve Psikolojik Bir Yaklaşım (Çev. A.V. Taştan & A. Kuşat). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Watt, W. M. (1988). Hz. Muhammed (Çev. İ. Kutluer), P. M. Holt, A. K. S. Lambton & B. Lewis (Ed), İslâm Tarihi Kültür Ve Medeniyeti I içinde (ss. 45-70). İstanbul: Hikmet Yayınları.
• Yapıcı, A. & Albayrak K. (2002). Ötekini Algılama Bağlamında Dini Gruplar Arası İlişkiler. Dini Araştırmalar 5, 35-60.
• Yapıcı, A. (2004). Din Kimlik ve Ön Yargı: Biz ve Onlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Yapici A. (2009). Küreselleşme ve Değerler Krizi. DEM Dergi 3, 14-18.
• Yavuzcan, H. G. (2007). Almanya’da İslamofobi. K. Canatan ve Ö. Hıdır (Ed.) Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti-İslâmizm içinde (ss. 309-329). Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Yzerbyt, V. & Schadron, G. (1994). Stéréotypes Et Judgement Sociale. In: R. Y. Bourhis & J.-P. Leyens (Eds.) Stéréotypes Discrimination Et Relations Intergroupes (pp. 127-160). Liège: Mardaga.
• Yzerbyt, V. & Schadron, G. (1996). Connaitre et Juger Autrui. Grenoble: PUG.