Dini Gruplaşmanın Doğası: Kişilikler, Zihniyetler, Cemaatler, Mezhepler

Yıl 2017, Sayı: 5, 37 - 58, 15.07.2017

Mehmet Ali Büyükkara

Öz

İtikadi ve siyasi mezhepleri de ihtiva eden dini gruplaşmalar, çok yönlü etkileşimler içinde ve tıpkı bir insan hayatını andırır biçimde bir yaşam döngüsüne sahiptirler. Dini gruplaşmaların merkezinde yer alan insan unsuru ve toplum ile alakalı bazı temel kavramlar bu bağlamda önem kazanır. Kişilikler ve zihniyetler bu açıdan çalışmamızda ayrı ayrı ele alınmaktadır. Mezheplerin doğuşunu hazırlayan nedenler ise psiko-sosyal ve sosyo-politik yönleriyle incelenmektedir. Ayrıca mezheplerin oluşumunun sosyolojik aşamalarına açıklamalar getirilmektedir. Bütün bunlar, mezhepleşmeyi de içine alan dini gruplaşma olgusunun çok bilinmeyen doğasını bizlere açan verilerdir.

Anahtar Kelimeler

Dinî Gruplaşma, Mezhep, Cemaat

طبيعة التحزب الديني: الشخصيات، الذهنيات، الجماعات، المذاهب

Öz

إن التحزبات الدينية التي تشمل المذاهب الدينية والسياسية، تشبه حياة الإنسان تماما، كونها تتأثر وتؤثر في العديد من المجالات، فالإنسان الذي يعدّ العنصر الأساس في تشكل هذهِ التحزبات الدينية، بالإضافة إلى المصطلحات الخاصة بالمجتمع تحظيان بأهمية كبيرة. وسيتم خلال بحثنا هذا تناول الشخصيات والذهنيات كل على حدة. وفيما يخص الأسباب التي تهيئ الجو المناسب لنشأة المذاهب سيتم دراستها بدقة من خلال علم النفس السياسي وعلم الاجتماع السياسي. كما سيتم شرح المراحل الاجتماعية لنشأة المذاهب أيضا. وتعد هذهِ الأمور كلها بمثابة المعطيات التي تزيل الغشاوة عن طبيعة نشأة الجماعات الدينية ومن ضمنها التمذهب

Anahtar Kelimeler

التحزب الديني, المذهب, الجماعة

The Nature of Religious Grouping: Personalities, Mentalities, Religious, Communities, Sects

Öz

Religious grouping, which includes practical and political sects, has life cycle which is open to transformations similar to a human life. Humans and some fundamental concepts of society, which take place at the center of religious groupings, gain importance in that context. In that sense, personalities and mentalities are held separately in this article. The reasons that pave the way for the emergence of the sects, are examined from the psycho-social and sociopolitic aspects. Besides, some explanations are given on sociological stages of the formation of sects. All these efforts are the key data to understand the unknown nature of religious groupings which consists of sectarianism.

Anahtar Kelimeler

Religious Grouping, Sect, Community

Kaynakça

• Anderson, Per Durst, “Language, Cognition and Mentality”, Per Durst-Anderson, Elsebeth F. Lange (ed.), Mentality and Thought: North, South, East and West, Copenhagen, 2010.
• Aydın, Mustafa, “Zihniyet Sorunu: Mahiyeti, Oluşumu, Türleri ve Günümüzdeki Bazı Problemleri”, Tezkire, 11/2 (Aralık 1997).
• Bilgiseven, Amiran Kurtkan, Din Sosyolojisi, İstanbul, 1985.
• Bouchard, Thomas, McGue, Matt, “Genetic and Environmental Influences on Human Psychological Differences”, Journal of Neurobiology, 54/1 (2003).
• Bouthoul, Gaston, Zihniyetler: Kişi ve Toplum Arasında Zihin Yapısına Dair Psikososyolojik Bir İnceleme, çev. Selmin Evrim, İstanbul, 1975.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “Dini Grup Yapılarında Dine İlişkin Muhtemel Anlama ve Temsil Sorunları”, Usûl: İslam Araştırmaları, 7 (2007).
• Digman, J. M., “Personality Structure: Emergence of the Five-Factor Model”, Annual Review of Psychology, 41 (1990).
• Dönmezer, Sulhi, Sosyoloji, Ankara, 1984.
• Ebû Dâvud, Sünen.
• Ebû’l-Feth, Muhammed eş-Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, thk.: E. A. Mehnâ, A. H. Fâ’ûr, Beyrut, 1419/1998.
• Efe, Adem, Dini Gruplar Sosyolojisi, İstanbul 2013.
• Hodgson, M. G. S., İslam’ın Serüveni, çev. İzzet Akyol, İstanbul, 1993, I.
• Holm, Nils G., “Sosyal Bir Fenomen Olarak Din”, çev. A. Bahadır, Selçuk Ü.İ.F.D., 14 (2002).
• Jang, K., Livesley, W. C., Vemon, P. A., “Heritability of the Big Five Personality Dimensions and Their Facets: A Twin Study”, Journal of Personality, 64/3 (1996).
• Kalaycı, Mehmet, “Mezhepleri veya Dîni Hareketleri Tamamlan(ma)mış Kimliksel Süreçler Olarak Okumak”, H. Hökelekli, V. Bilgin (ed.), Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme, Bursa, 2015.
• Katipoğlu, Bedri, “Din Psikolojisi Açısından Kişilik ve Karakter Analizi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/23 (2012).
• Kılavuz, Saim, “Dini Açıdan Mezhepleşme ve Gruplaşma”, H. Hökelekli, V. Bilgin (ed.), Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme, Bursa, 2015.
• Konuk, Yahya, Cihadın Mahrem Hikayesi, İstanbul, 2007.
• Kutlu, Sönmez, “İslam Düşüncesinde Tarihsel Din Söylemleri Olgusu”, İslâmiyât, 4/4 (2001).
• Macit, Mustafa, “Çalışmayla İlgili Tutumlar, Zihniyet ve Din”, EKEV Akademi Dergisi, 9/23 (2005).
• McCrae, Robert R., John, Oliver P., “An Introduction to the Five-Factor Model and its Applications”, Journal of Personality, 60/2.
• Michel, Aime, “Mezheplerin Psiko Sosyal Yapısı”, Mehmet Aydın (çev. ed.), Din Fenomeni, Konya, 1993.
• Mucchielli, Alex, Zihniyetler, çev. Ahmet Kotil, İstanbul, 1991.
• Paloutzian, R. F., Invitation to the Psychology of Religion, Needham Heights, 1996.
• Saraglou, Vassilis, “Gençlerin Dinleri ve Kişilikleri: Belçika’da Yapılan Yeni İncelemeler”, çev. Veysel Uysal, Marmara Ü. İlahiyat F. Dergisi, 19 (2000).
• Saroglou, Vassils., Garcia, A. Munoz, “Individual Differences in Religion and Sprituality: An Issue of Personality Traits and/or Values”, Journal of the Scientific Study of Religion, 47/1 (2008).
• Sayın, Aslıhan, Aslan, Selçuk, “Duygulanım Bozuklukları ile Huy, Karakter ve Kişilik İlişkisi”, Türk Psikiyatri Dergisi, 16/4 (2005).
• Teber, Ömer Faruk, “Mezheplerin Ortaya Çıkış Nedenleri”, M. A. Büyükkara (ed.), İslam Mezhepleri Tarihi, Eskişehir, 2010.
• Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi, İstanbul, 1988.
• Ülgener, Sabri, Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler, Ankara, 1983.
• Wach, Joachim, Sociology of Religion, Chicago, 1958.
• Vamık Volkan, Körü Körüne İnanç, İstanbul, 2005, s. 203.
• Watt, Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, İstanbul, 1998.
• Wilson, Bryan, Dinî Mezhepler: Sosyolojik Bir Araştırma, çev. Ali İhsan Yitik, A. Bülent Ünal, İstanbul, 2004.
• Yapıcı, Asım, “Biz ve Onlar: İç ve Dış Dini Grupların Oluşumunu Besleyen Faktörler ve Aidiyet Psikolojisi”, H. Hökelekli, V. Bilgin (ed.), Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme, Bursa, 2015.
• Yavuz, Sefer, “Zihniyet ve Din”, Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu (ed.), Din Sosyolojisi El Kitabı, Ankara, 2012.