أسباب معارضة الحديث ورده في القرون الهجرية الأولى

Yıl 2018, Sayı: 7-8, 55 - 82, 20.12.2018

Kamil Çakın

Öz

         إن
المرجعية الدينية للنبي صلى الله عليه وسلم استمرت بعد وفاته كما كانت في حياته. وإن
هذه المرجعية التي تقر بها الغالبية الساحقة
من المسلمين خضعت بين الحين والآخر للنقاش والتحقيق والتشكيك على يد بعض الأشخاص والجماعات. لقد بدأت معارضة
الحديث بالظهور ابتداء من المراحل المبكرة من التاريخ الإسلامي .وتمت
في هذه المقالة دراسة معارضة الحديث بشطرها الذي يقابل عصور الإسلام الأولى، وأسبابها.
كنا قد تناولنا هذا الموضوع
الذي يُعد مهما للغاية في قسم مستقل من رسالتنا التي قدمناها لنيل درجة الدكتوراه.
ورغم مرور ما يقرب من
ثلاثين عاما فإن هذا الموضوع لا يزال يحتفظ بزخمه وتجدده. فرأينا من الملائم تناول
الموضوع مرة أخرى على ضوء
المعلومات والتطورات والتحليلات الجديدة. لقد تمت دراسة أسباب معارضة الحديث في هذه المقالة تحت عناوين مع تقديم الكثير
من الأمثلة. ولم نكتف بسرد الأدلة والأمثلة فقط، وإنما حاولنا انطلاقا من هذه الأمثلة التعريج على تحليل عقلي
لأسباب تطور المواقف السلبية تجاه الحديث لدى الناس في هذه العصور التي أشرنا إليها آنفا. وبذلك
فإن القارئ سوف يصل إلى مستوى من العلم والمعرفة حول خصائص العصر أيضا. والذي يبدو اليوم في سياق
معارضة الحديث أن الأشخاص أو الجماعات التي تنظر نظرة سلبية إلى الحديث سوف يظهرون في المستقبل أيضا
كما  كان الحال
على مدى التاريخ. إلا أن هذه الفئات شاذة، ولكن يمكن اعتبارها موجودة وبحالة نشطة من
الآن.

Anahtar Kelimeler

معارضة الحديث, النبي, السنة, الكلام

Causes of Hadith Opposition in the First Hijri Centuries

Öz

            The
Prophet's religious authority, as in his health, continued after his death.
This authority, which is accepted by the vast majority of Muslims, has
occasionally been questioned by some individuals and groups. The opposition of
the hadith, which is rejected or restricted the religious authority of the
hadeeth, emerged from the early stages of Islam. In this article, the reasons
for the hadith opposition seen in the first Islamic centuries were held. We
discussed this very important issue in the relevant part of our doctoral
dissertation. Although nearly thirty years have passed, the subject is still up
to date. In the light of new information and the new tests, we have concluded
to revaluate the subject once again. In this article, the reasons of the hadith
opposition are examined under the main headings and with many examples. Not
only the evidence and the examples are presented in the article, but also these
examples have been tried to analyze psychologically the causes of emergence of negative
attitude towards the hadith in the people living in these periods. Thus, the
reader will have reached a level of knowledge about the characteristics of the
period. In the context of hadith, it appears that as of today and throughout
the history, there will be people or groups opposing the hadiths in the future.
However, it can be hypothisized that they will remain marginal but active.

Anahtar Kelimeler

Hadith Opposition, The Prophet, Sunnah, Kalam

İlk Hicri Asırlarda Hadis Karşıtlığının Nedenleri / Causes of Hadith Opposition in the First Hijri Centuries / أسباب معارضة الحديث ورده في القرون الهجرية الأولى

Öz

    Hz. Peygamber’in dini otoritesi,
sağlığında olduğu gibi, vefatından sonra da devam etmiştir. Müslümanların büyük
çoğunluğu tarafından kabul edilen bu otorite, zaman zaman bazı kişi ve
gruplarca sorgulanmıştır. Hadisin dini otoritesini reddeden veya sınırlandıran
hadis karşıtlığı, İslam tarihinin erken dönemlerinden itibaren görülmeye
başlanmıştır. Bu makalede hadis karşıtlığının ilk İslami asırlara tekabül eden
kesiti ve hadis karşıtlığının nedenleri incelenmiştir. Oldukça önemli sayılabilecek
bu konuyu, doktora tezimizin ilgili kısmında da müstakil olarak ele almıştık. Aradan
yaklaşık otuz yıl geçmiş olmasına rağmen, konu hala güncelliğini korumaktadır.
Biz de yeni bilgiler ve yeni tahliller ışığında konuyu bir kez daha ele almayı
uygun gördük. Bu makalede hadis karşıtlığının nedenleri ana başlıklar halinde
ve çok sayıda örnekle incelenmektedir. Sadece deliller ve örnekler
serdedilmekle yetinilmemiş, bu örneklerden hareketle, bu dönemlerde yaşayan
insanların hadise karşı olumsuz tavır geliştirmelerinin nedenleri zihinsel
olarak tahlil edilmeye çalışılmıştır. Böylece okuyucu dönemin özellikleri
hakkında da bir bilgi seviyesine ulaşmış olacaktır. Hadis karşıtlığı bağlamında
bugün itibariyle görünen odur ki tarih boyunca olduğu gibi, gelecekte de
hadislere menfi yaklaşan kişi veya gruplar var olacaktır. Fakat bunların
marjinal, ancak aktif nitelikte kalacakları şimdiden var sayılabilir.

Anahtar Kelimeler

Hadis Karşıtlığı, Hz. Peygamber, sünnet, kelam

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Musned, Thk: Şuayb Arnaud-Adil Murşid, Muessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Arslan, Murat, Kırk Gün Hadisinin İsnad ve Metin Yönünden Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Ankara 2006.
• Bağdadi, Abdulkahir ebu Mansur, el-fark beyne’l-Fırak ve Beyânu’l-Firkati’n-Nâciye Minhum, Mısır trs.
• Bağdadi, el-Hatib, el-Kifâye fi İlmi’r-Rivâye, Mısır trs.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin, “Doğuştan Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar”, Rağbet yayınları İst. 2015.
• Barthold, W, İslâm Medeniyeti Tarihi, Çev. M. F. Köprülü, Ankara 1986.
• Bayraktar, Mehmet, İslâm Felsefesine Giriş, Ankara 1988.
• Beyhaki, Ahmed b. El-Huseyn, Şuabu’l-İman, Thk: Abdulali Abdulhamid, Riyad 1423/2003 (14 cilt).
• Beyhaki, Ahmed b. El-Huseyn, es-Sunenu’l-Kübrâ, Thk: Muhammed Abdulkadir Atâ, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
• Bolay, Süleyman Hayri, Aristo Metafiziği ile Gazali Metafiziğinin Karşılaştırılması, Ankara 1976.
• Buhari, Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahih, Thk: Muhammed Zuheyr b. Nâsır, Daru Tavkı’n-Necât, 1422 (9 cilt).
• Çakın, Kamil, Hadis İnkârcıları, Seba Yayınları, Ankara 1998
• Darimi, Ebu Said Osman b. Said, Kitabu’r-Red alâ’l-Cehmiyye, Beyrut 1402/1982.
• Dirik, Mehmet, İslâm Aile Hukukuna Göre Evlenmede Eşler Arasında Denklik, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2015.
• Dumeyni, Musfir Garamullah (ed-Damini), Mekâyisu Nakdi Mutûni’s-Sunne, Riyad 1404/1984.
• Ebu Şehbe, Muhammed, Difa ani’sunne, Mısır trs.
• Ekrem, Ziyau’l-Ömeri, Buhûs fi Tarihi’s-Sunneti’l-Muşerrefe, Beyrut 1395/1975.
• Emin, Ahmed, Dûha’l-İslâm, Beyrut 1936.
• Emin, Ahmed, Fecru’l-İslâm, Beyrut 1969.
• Eş’ari, ebu’l-hasan Ali b. İsmail, Makâlâtu’l-İlâmiyyin ve İhtilâfu’l-Musallin, Weisbaden 1980.
• Gazali, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, Faysalu’t-Tefrika beyne’l-İslâm ve’z-Zenâdıka, Mısır 1325/1907.
• Hemedâni, Ebu Bekr Muhammed b. Musa, Kitabu’l-İ’tibâr fi’n-Nâsih ve’l-Mensuh, Hıms 1386/1966.
• Hitti, Philip, Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi, Çev. Salih Tuğ, İstanbul1980.
• Işık, Kemal, Mutezilenin Doğuşu ve Kelami Görüşleri, AÜİF Yay., Ankara 1976.
• İbn Abdilber, Ebu Ömer en-Nemiri el-Kurtubi, Câmiu Beyâni’l-İlm ve Fadlihi, Thk: Ubey el-Eşbâl ez-Zubeyri, Daru İbni’l-Cevzi, Suud 1414/1994 (2 cilt).
• İbn Arrâk, Ali b. Muhammed el-Hicazi, Tenzihu’ş-Şeriati’l-Merfûa ani’l-Ahbâri’ş-Şeniati’l-Mevzûa, Kahire trs.
• İbn Hacer, el-Askalani, el-isâbe fi Temyizi’s-Sahabe, Mısır trs.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed ed-Dineveri, Te’vilu Muhtelifi’l-Hadis, el-Mektebu’l-İslâmi 1419/1999.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed ed-Dineveri, Te’vilu Muhtelifi’l-Hadis, Çev. Hayri Kırbaşoğlu, İstanbul 1989 (2. Baskı).
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah el-Basri, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, Beyrut trs.
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah el-Basri, Tabakatu’l-Kübrâ, Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1410/1990 (8 cilt).
• İbn Teymiyye, Risaletu Meârici’l-Vusûl, (Mecmûâtu’r-Resâil içinde), Mısır 1341-1345.
• İbn Teymiyye, İslâm Hidayeti, Çev. Celal Yıldırım, İstanbul 1969.
• İbn Teymiyye, Mecmûâtu’r-Resâil ve’l-Mesâil, Mısır 1341 ve 1345 (1 ve 3. Ciltler)
• İbnu’l-Arabi, ebu Bekr, el-Avâsım mine’l-Kavâsım fi Tahkiki Mevâkıfı’s-Sahâbe, Kahire 1387.
• İbnu’l-Cevzi, ebu’l-Ferec, el-İlelu’l-Mutenâhiye, yer ve tarih yok.
• İbnu’l-Cevzi, ebu’l-Ferec, Kitabu’l-Mevzûât, Medine 1386/1966.
• İsferayini, ebu’l-Muzaffer, et-Tabsir fi’d-Din ve Temyizu’l-Fırkati’n-Naciye, Mısır 1359/1940.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Muhassalu’l-Kelam, İstanbul 1336.
• Jean-Paul Roux, Türklerin Tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, Çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yay. İstanbul Nisan 2008 (5. Baskı).
• Kadı Abdulcebbar, ebu’l-Hasen b. Ahmed el-Hemedâni, Tenzihu’l-Kur’an ani’l-Metâin, Mısır 1329.
• Kandemir, Mehmet Yaşar, Mevzu Hadisler DİB Yay., Ankara 1984.
• Koçyiğit, Talat, Kur’an ve Hadiste Ru’yet Meselesi, AÜİF, Ankara 1974.
• Kurt, Hasan, Orta Asya’nın İslâmlaşma Süreci Buhara Örneği, Fecr Yayınevi 1. Baskı, Ankara 1998.
• Kurtubi, ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensari, el-Câmi li Ahkâmi’l-Kur’an (Tefsir), Mısır trs.
• Lalkâi, ebu’l-Kasım Hibetullah b. El-Hasen b. Masur, Şerhu Usûli İ’tikadi Ehli’s-Sunne ve’l-Cemâa, Riyad trs.
• Ma’mer b. Raşid, el-Cami (Abdurrezzak’ın Musannefi içerisinde 10 ve 11. Ciltler), Thk: Habiburrahman A’zami, el-Meclisu’l-İlmi, Pakistan 1403.
• Mantran, Robert, İslâm’ın Yayılış Tarihi, Çev. İsmet Kayaoğlu AÜİF Yay., Ankara 1981
• Muslim, b. Haccac el-Kuşeyri, el-Camiu’s-Sahih, Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Daru İhyâi’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut trs. (5 cilt).
• Nâder, Albert Nasri, Felsefetu’l-Mutezile, İskenderiyye 1950.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Religion in The Middle East, Cambridge 1969.
• Neysâburi, el-Hakim, el-Mustedrek ale’s-Sahihayn, Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1411/1990 (4 cilt).
• O’leary de Lacy, İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri, Çev. Hüseyin Yurdaydın-Yaşar Kutluay, AÜİF Yay., Ankara 1971.
• Razi, Fahruddin, Mefâtihu’l-Gayb (et_Tefsiru’l-Kebir), İstanbul 1307.
• Sıbai, Mustafa, es-Sunnetu ve Mekânetuhâ fi’t-Teşrii’l-İslâmi, el-Mektebu’l-İslâmi, 1398/1978.
• Sinanoğlu, Abdulhamid, İslâm Düşüncesinin İlk Özgürlükçü Hareketi Mutezile’nin Kader Anlayışı, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, 7/69-92.
• Suyûri, el-Mikdad b. Abdillah, Kitabu İrşâdi’t-Talibin, Bombay 1303.
• Suyuti, Celaluddin, el-Hasâisu’l-Kübra, Kahire 1967.
• Suyuti, Celaluddin, el-Leâliu’l-Masnûa fi’l-Ehâdisi’l-Mevzûa, Beyrut 1395/1975.
• Suyuti, Celaluddin, Miftahu’l-Cenne fi’l-İhticâc bi’s-Sunne, el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1394.
• Şehristani, Muhammed b. Abdilkerim, Kitabu’l-Milel ve’n-Nihal, Mısır 1366/1947.
• Şevkâni, Muhammed b. Ali, el-Fevâidu’l-Mecmûa, Matbaatu’s-Sunneti’l-Muhammediyye, 1398/1978.
• Taberâni, Süleyman b. Ahmed, Thk: Târık b. İvazullah b. Muhammed ve Abdulmuhsin b. İbrahimel-Hüseyni, Daru’l-Harameyn, Kahire trs (10 cilt).
• Taberi, Muhammed b. Cerir, Câmiu’l-Beyân an Te’vili Âyi’l-Kur’an (Tefsir), Mısır 1374/1954.
• Taberi, Muhammed b. Cerir, Tarihu’l-Umem ve’l-Mulûk, Lübnan 1387/1967.
• Tritton, A. S, İslâm Kelamı, Çev. Mehmed Dağ, Ankara 1983.
• Watt, William Montgomery, İslâmic Philosophy and Theology, Edinburg 1962.
• Yaltkaya, M. Şerafettin, İslâm’da İlk Fikri Hareketler ve Dini Mezhepler, Daru’l-Funûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, İstanbul Şubat 1939.
• Zehebi, ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mizânu’l-İ’tidâl fi Nakdi’r-Ricâl, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi trs.