Sahabe, Kur’an ve Tefsir

Yıl 2018, Sayı: 7-8, 133 - 162, 20.12.2018

Mustafa Öztürk

Öz

Sahabe, Kur’an vahyinin nüzulüne hem şehadet hem refakat eden ilk Müslüman nesildir. Bu yüzden de tefsir konusunda hem imtiyaz hem faikıyet sahibidir. Çünkü tefsir Kur’an’ın nazil olduğu tarihsel ve toplumsal vasatta ilk muhatap kitleye ne söylediğini ortaya çıkarmayı hedefleyen bir ilmî disiplindir. Te’vil ise bu ilk ve özgün anlamdan hareketle Kur’an’ın daha sonraki tüm zamanlar ve çağlarda insanlığa ne söylemek istediği hakkında fikir ve görüş üretme faaliyetidir. Tefsir sabit, te’vil değişkendir. Kur’an’ın ilk defa ne söylediğine sadakat kaygısı taşıyan her Müslüman, bugünkü sosyolojik zeminde dahi sahabenin genel anlayış ve idrak ufkundan bağımsız yorum yapmaya mezun değildir. Oysa bugün gerek Kur’an’ın evrensel mesajlar taşıyan bir ilâhî kelam olduğunu izhar etmek, gerek Kur’an’ı çağın idrakine söyletmek adına sahabenin Kur’an’dan ne anladığı meselesi bilinçli olarak göz ardı edilmektedir. Buna karşılık birçok çağdaş Müslüman yorumcu, Kur’an tefsirinden bağımsız konularda sahabeyi yere göğe sığdıramama retoriği yapmaktadır. Kur’an’ı anlama ve yorumlama söz konusu olduğunda ise sahabenin tasfiyesiyle oluşan otorite boşluğu modern yorumcunun kendi öznelliğiyle doldurulup Kur’an çoğu zaman keyfi şekilde konuşturulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sahabe, Kur’an, sünnet, tefsir, te’vil

Sahabah, Qur'an and Tafsir

Öz

            Sahabah is the first generation who
witnessed and supported revelation of the Quran. For that reason, they are both
privileged and have excellence on tafsir. Because tafsir is a scientific
discipline which aims to portray what Quran said to the society in which it
revealed for the first time. On the other hand, ta’vil is the practice of
generating ideas and opinions for later generations and humanity on what Quran
said by referencing its original meaning. While tafsir is static, ta’vil is
dynamic. Any Muslim, who is sensitive to follow original meaning of the Quran,
is not certified to interpret the Qur’an outside of the sahabah’ approach even
in today’s world. However, the issue of what Sahaba understood from the Quran
is disregarded for both not revealing that the Qur'an is the universal message
of the God and to prevent its prevalence widely. On the contrary, many
contemporary interpreters exaggerate sahabah on the topics outside the Qur’an.
They become subjective when the issue is Qur’an interpretation and overstate
themselves which makes their interpretation arbitrary.

Anahtar Kelimeler

Sahabah, Qur’an, sunnah, tafsir, ta’vil

الصحابة والقرآن والتفسير

Öz

            الصحابة هم الرعيل الأول من المسلمين الذين
شاهدوا نزول الوحي والقرآن على رسول الله صلى الله عليه وسلم وعاصروه. لذا فإنهم يمتازون بالتفوق والأفضلية في مسألة التفسير؛ لأن
التفسير منهج علمي يهدف إلى تبيين ما الذي قاله القرآن الكريم لأول المخاطبين
به في البيئة الاجتماعية والمرحلة التاريخية التي نزل خلالها. وأما التأويل فهو نشاط يهدف إلى إنتاج وصياغة أفكار وآراء
حول الخطاب الذي أراد القرآن إيصاله إلى الإنسانية في مختلف الأزمنة والعصور اللاحقة لنزوله، وذلك انطلاقا من هذا المعنى
الأول والخاص. والتفسير ثابت، أما التأويل فمتغير. وإن المسلم الغيور والمخلص
بشأن مراد القرآن الكريم وخطابه الأول الذي هدف إيصاله للناس لا يقدم على التفسير اليوم بالاعتماد على أرضية سوسيولوجية وبمعزل
عن آفاق الفهم والإدراك العامة التي كانت موجودة عند الصحابة. غير أنه
يوجد اليوم تجاهل متعمد ومدروس لمسألة فهم الصحابة، وذلك إما بذريعة إثبات أن القرآن كلام إلهي يحمل رسائل عالمية، أو بدعوى تحميل
القرآن بخطاب يتلاءم مع وعي وإدراك العصر. وبالمقابل يوجد الكثير من
المفسرين المسلمين المعاصرين ممن يصل في الرفع من شأن الصحابة والمبالغة في مدحهم إلى درجة غير معقولة، وذلك في
المسائل الخارجة عن تفسير القرآن؛ وأما عندما يتعلق الأمر بتفسير القرآن وفهمه فيتم استبعاد الصحابة وتنحيتهم عن المسألة تمام ا،
ومن ثم يقوم المفسر الحداثي بملء الفراغ الناتج عن هذا الاستبعاد بوجهة نظره
الشخصية، واستنطاق القرآن في كثير من الأحيان بشكل كيفي.

Anahtar Kelimeler

الصحابة, القرآن, السنة, التفسير, التأويل

Kaynakça

• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Beyrut, 1999.
• Apaydın, H. Yunus, “İctihad”, DİA, İstanbul, 2000.
• Apaydın, H. Yunus, “Re’y”, DİA, İstanbul, 2008.
• Bardakoğlu, Ali, “Fıkıh Çözüm mü, Sorun mu Üretir?”, Eskiyeni Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, sayı: 29 (2014).
• Başer, Vehbi, “Kur’an’da İnsanın Dünyası: Bir Giriş Denemesi”, II. Kur’an Haftası Kur’an Sempozyumu, Ankara, 1996.
• Bebel, August, Hz. Muhammed ve Arap İslam Kültürü, çev. Sıddık Çelik-Hasan Erdem, İstanbul, 2011.
• Bigiyef, Musa Cârullah, Kitâbu’s-Sünne, çev. Mehmet Görmez, Ankara, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul, 1981.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn, el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh, nşr. Salâh b. Muhammed b. Avîza, Beyrut, 1997.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn, et-Telhîs (Telhîsü’t-Takrîb), nşr. A. Cevlem en-Nîbâlî-Ş. Ahmed el-Ömerî, Beyrut, 1996.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdillah b. Abdirrahmân, Sünenü’d-Dârimî, nşr. Fevvâz Ahmed Zemerli-Hâlid es-Sebi’ A’lemî, Beyrut, 1987.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, İstanbul, 1981.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf, el-Bahru’l-Muhît, Beyrut, 2005.
• Ebû Ubeyde Ma’mer b. el-Müsennâ, , Mecâzü’l-Kur’ân, nşr. Fuat Sezgin, Kahire, trs.
• Erul, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, Ankara, 2007.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Beyrut, 2010.
• Görmez, Mehmet, “Musa Carullah’ın Sünnet Anlayışı”, Ölümünün 50. Yıldönümünde Musa Carullah Bigiyef, Ankara, 2002.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Beyrut, 2003.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân, Kitâbü’l-İber, Beyrut, 1992.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr, İ’lâmü’l-Muvakkıîn, Riyad, 1423.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn, el-Muğnî, nşr. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Riyad, 1997.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takiyyüddîn Ahmed, Mecmûu’l-Fetâvâ, nşr. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut, 2000.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed, Fethü’l-Kadîr, Bulak, 1319.
• Karaman, Hayreddin, İslam Hukukunda İctihad, Ankara, 1975.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd, Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, Beyrut, 1974.
• Köse, Saffet, “Hz. Ömer’in Bazı Uygulamaları Ahkâmın Değişmesi Tartışmalarına Bir Bakış”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 7 (2006).
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut, 1988.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, nşr. Ahmed Vanlıoğlu, İstanbul, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, nşr. M. Fuad Abdülbâkî, İstanbul, 1981.
• Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye, Kur’an Tarihi, Ankara, 2017.
• Polat, Selahattin, “Din, Vahiy, Peygamberlik Işığında Hadis ve Sünnetin Mahiyeti”, İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu, Ankara, 2003.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed, Kitâbu’l-Mebsût, Beyrut 1989.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, Dâru Kahramân, İstanbul, 1984.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, nşr. Mustafa Dîb el-Buğâ, Beyrut, 2002.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhim b. Mûsâ, el-İ’tisâm, Riyad, trs.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, nşr. Ahmed Fehmî Muhammed, Beyrut, trs.
• Şerîf er-Radî, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hüseyn, Nehcü’l-Belâğa, Beyrut, 1996.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, et-Tefsîru’t-Taberî (Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân), nşr. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Kahire, 2001.
• Tatar, Burhanettin, Din, İlim ve Sanatta Hermenötik, İstanbul, 2014.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, es-Sünen, İstanbul, 1981.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî’ Necmüddîn Süleymân, el-İksîr fî İlmi’t-Tefsîr, nşr. Abdülkâdir Hüseyn, Kahire, trs.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim, Beyrut, 1972.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Beyrut, trs.