نقد فكرةٍ استشراقية من داخل أنموذجها المعرفي: الانتقادات الموجهة لتأريخ نورمان جالدر للموطأ أنموذجا

Yıl 2018, Sayı: 7-8, 269 - 282, 20.12.2018

Rahile Kızılkaya Yılmaz

Öz

         من الممكن
القول: إن المستشرقين المهتمين بالعصر الفقهي والحديثي الأول قد ألفوا عن الموطأ كتبا
بعدد يسمح بتشكّل مدونةٍ
فكرية مهمّة. ومن المهم من بين هذه الدراسات والأعمال ذكرُ كتاب نورمان جالدر «Studies
in Early Muslim Jurisprudence» لكونه سببا لكتابة كثير من الكتب والمقالات
والتحليلات من بعده لمناقشته مرحلة ظهور الموطأ. وقد تناولت هذه المقالة انتقاداتِ
وائل الحلاق وهارالد موتزكي بالذات من بين الباحثين الذين وجهوا انتقادات لجالدر، مع
إظهار الاستمرارية الفكرية والعلمية في الأنموذج الاستشراقي ومع التنبيه على الأخطاء
المتوقّعة التي ستفتح الطريق لمنهج تعميميٍّ كالذي يدعي: أنَّ الباحثين المستشرقين
على فكرة واحدة، وأن كلَّ كتاب قد كُتب إنما يحوي نتائج مشابهة.

         وتهدف
هذه المقالة لإظهار منهج الأنموذج الاستشراقي حول مشكلةٍ أساسية في علم الحديث وأنه
لا يمكن إلا برؤية الأعمالِ المنشورة حول تلك المسألة جميعِها وتقويمها. وتهدف أيضا
إلى تقديم طريقةٍ ووجهة نظر لرجال العلم الذين يريدون الإفادة من المدونة المذكورة.

Anahtar Kelimeler

الاستشراق, نورمان جالدر, هارالد موتزكي, وائل الحلاق, الموطأ, التأريخ

An Example of the Way How an Idea is Criticized Within the Orientalist Paradigm: The Criticisms Regarding Norman Calder’s Dating of Muwatta

Öz

            It is possible to say that the
orientalist researchers who showed a particular interest in the early period of
hadith and Islamic jurisprudence have written enough to form a significant
literature on Muwatta’. Among these works, Norman Calder’s Studies in
Early Muslim Jurisprudence is worthy of note, for it discusses the period
in which Muvatta’ emerged and his book is widely discussed in many books,
articles and reviews. In this article, the scientific and intellectual
continuity within the orientalist paradigm will be discussed, as well as the
possible mistakes caused by a generalist approach asserting that all
orientalist researchers have the same mindset and each study made by them
arrives at similar conclusions. The subject will be handled through the criticisms
made researchers for Calder; especially Wael B. Hallaq and Harald Motzki.

            This article aims to present the
idea that the only way to determine the approach of the Orientalist paradigm on
any fundamental issue of the science of hadith, all of the studies ever done in
that particular subject must be evaluated together. It also aims to provide a method
and a perspective to researchers who want to benefit from orientalist
literature.

Anahtar Kelimeler

Orientalism, Norman Calder, Harald Motzki, Wael B. Hallaq, Muwatta’, Dating

Oryantalist Bir Fikrin Kendi Paradigması İçinden Tenkid Edilme Serencamına Örnek: Norman Calder’ın Muvatta’ı Tarihlendirmesine Yöneltilen Eleştiriler / An Example of the Way How an Idea is Criticized Within the Orientalist Paradigm: The Criticisms Regarding Norman Calder’s Dating of Muwatta / نقد فكرةٍ استشراقية من داخل أنموذجها المعرفي: الانتقادات الموجهة لتأريخ نورمان جالدر للموطأ أنموذجا

Öz

    Hadis ve fıkhın erken dönemiyle ilgilenen oryantalist
araştırmacıların Muvatta’ hakkında önemli bir literatür oluşmasına imkan
sağlayacak kadar sayıda eser kaleme aldığını söylemek mümkündür. Bu çalışmalar
arasında özellikle Muvatta’ın ortaya çıktığı dönemi tartışması
itibariyle kendisinden sonra pek çok kitap, makale ve değerlendirmenin yazılmasına
neden olması sebebiyle Norman Calder’ın Studies in Early Muslim
Jurisprudence adlı eserini zikretmek önem arz etmektedir. Bu
makalede Calder’a eleştiriler yönelten araştırmacılar arasında özellikle Wael
B. Hallaq ve Harald Motzki’nin tenkidleri ele alınarak hem Oryantalist paradigmanın içerisindeki ilmî ve fikrî
süreklilik ortaya konulmuş hem de Oryantalist araştırmacıların tamamının aynı
fikre sahip olduğu ve onlar tarafından kaleme alınan her eserin benzer sonuçlar
içerdiği şeklinde genellemeci bir yaklaşımın yol açacağı muhtemel hatalara
dikkat çekilmiştir.

    Oryantalist paradigmanın hadis ilminin temel bir
problemi hakkındaki yaklaşımını tespit edebilmenin, ancak ilgili mesele
etrafında ortaya çıkan çalışmaların tamamını birarada görmek ve değerlendirmek
ile mümkün olabildiği düşüncesini ortaya koymayı amaçlayan bu makale, söz konusu literatürden istifade etmek isteyen bilim insanlarına bir yöntem ve perspektif sunmayı da
ön görmektedir.

Anahtar Kelimeler

Oryantalizm, Norman Calder, Harald Motzki, Wael B. Hallaq, Muvatta’, Tarihlendirme

Kaynakça

• Ansari, Zafar Ishaq, “The Authenticity of Traditions: A Critique of Joseph Schacht’s Argument e Silentio”, Essays on Islam: Felicitation Volume in Honour of Muhammad Hamidullah, I-II, ed. Hakim Mohammed Sa‘îd, I, Hamdard Foundation Pakistan, Karaçi 1992, ss. 244-255.
• Aybakan, Bilal, “Batıda İslam Hukuku Araştırmalarında Farklı Bir Ses: Wael B. Hallaq”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2004, sayı: 4 [Oryantalist İslâm Hukukçuları Özel Sayısı], s. 149-174.
• el-A‘zamî, Muhammed Mustafa, On Schacht’s Origins of Muhammadan Jurisprudence, King Saud University, Riyad.
• Calder, Norman, Studies in Early Muslim Jurisprudence, Oxford: The Clarendon Press, 1993.
• Goldziher, Ignaz, Muslim Studies (Orijinal adı: Muhammedanische Studien), I-II, ed. S. M. Stern, çev. C. R. Barber–S. M. Stern, George Allen & Unwin Ltd., London, 1971; Chicago 1966-1973.
• Hallaq, Wael B., İslam Hukukuna Giriş, çev. Necmettin Kızılkaya; ed. Onur Atalay, İstanbul: Ufuk Yayınları, 2014.
• “On Dating Mâlik’s Muwatta”, UCLA Journal of Islamic and Near Eastern Law, I/1, 2001-2002, ss. 47-65.
• Hıdır, Özcan, “Harald Motzki: Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Çalışmaları ve The Origins of Islamic Jurisprudence Adlı Eseri”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2004, sayı: 4 [Oryantalist İslâm Hukukçuları Özel Sayısı], s. 275-283.
• İmâm Mâlik, Muvattaü’l-İmâm Mâlik, thk. M. Mustafa el-A‘zamî, I-VIII, Müessesetü Zayed b. Sultân Âli Nehyân, Abu Dabi 1425/2004.
• Juynboll, G. H. A., “Some Notes on Islam’s First Fuqahā’ Distilled from Early Hadīth Literature”, Arabica, XXXIX/ 3, 1992, s. 287–314 (“Erken Dönem Hadîs Literatüründen Hareketle İlk Fukaha Hakkında Bazı Mülâhazalar”, çev. Rahile Yılmaz, HTD, VII/1, ss. 121-144).
• Karapınar, Fikret, “Harald Motzki ve İlk Dönem Hadis-Fıkıh İlişkisiyle İlgili Klasik Oryantalist Görüşe Getirdiği Eleştiri”, Oryantalizmi Yeniden Okumak: Batı’da İslâm Çalışmaları Sempozyumu, 11-12 Mayıs 2002, Adapazarı 2003, s. 293-326.
• Kılıç, Muharrem, “Klasik Oryantalist Söylemin İslâm Hukukuna Yaklaşımına Eleştirel Bir Bakış: Wael B. Hallaq Örneği”, Oryantalizmi Yeniden Okumak: Batı’da İslâm Çalışmaları Sempozyumu, 11-12 Mayıs 2002, Adapazarı 2003, s. 343-363.
• Kızıl, Fatma, Müşterek Râvî Teorisi ve Tenkidi, İSAM Yayınları, İstanbul 2013.
• Oryantalistlerin Hadislerin Menşeini Tespite Yönelik Yöntemleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) UÜSBE, Bursa 2005.
• Kuzudişli, Bekir, “Hadith of Man Kadhaba ‘Alayya and Argumentum e Silentio”, HTD, V/2, 2007, ss. 47-71.
• İsnad ve Metin Bağlamında Hadis Tarihlendirme Metotları, Harald Motzki; Türkçesi İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• el-Matrûdî, Abdülhakîm, “Târîḫu teʾlîfi’l-meṣâdiri’l-fiḳhiyyeti’l-ḳadîme ʿinde’l-müsteşriḳ Norman Calder ve reddü baʿżi’l-müsteşriḳīn ʿaleyh”, ed-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, XLIV/1, İslâmâbâd 1430/2009, s. 145-178.
• Motzki, Harald, “The Prophet and the Cat: On Dating Mālik’s Muwatta’ and Legal Traditions”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, XXII, 1998, ss. 18-83.
• Schacht, Joseph, “A Revaluation of Islamic Traditions”, Journal of the Royal Asiatic Society, 1949, ss. 143-154 (“Hadislerin Yeniden Değerlendirilmesi”, çev. İshak Emin Aktepe, HTD, 2007, V/2, ss. 135-144).
• The Origins of Muhammadan Jurisprudence, The Clarendon Press, Oxford, 1975.
• Yılmaz, Rahile, Modern Hadis Tartışmaları Bağlamında Muvatta’daki Mürsel Rivayetler, MÜSBE, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2014.
• Yılmaz, Rahile “Norman Calder’ın Studies in Early Muslim Jurisprudence Adlı Eseri Çerçevesinde Şarkiyat Literatüründe Muvatta’ın Tarihlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2014, sayı: 24, s. 393-407.
• Yücel, Ahmet, Oryantalistler ve Hadis (Yaklaşımlar-Değerlendirmeler-Literatür), İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2013.