لقد أعطى أبو المعالي الجويني الدروس وخرّج الطلاب وألّف الكتب وفق مبادئ المذهب الأشعري الذي انتسب له. وهو يرى أننا بحاجة للشريعة لمعرفة الحسن والقبيح من الأخلاق، ذلك أن طبيعة الأخلاق محرومة من القيمة، وكل فعل لا يعد حسنا أو سيئا بنفسه أو بالوصف الذي يحمله. ولهذا فإن الجيد من الأخلاق هو الفعل الذي تمدح الشريعة صاحبه. إذ إن الفعل ذاته لو أتاه طفل صغير فيمكنه ألا يعد قبيحا، لكنه يكون كذلك عندما يقوم به شخص بالغ. ولو كان القبح هو الفعل ذاته أو أحد أوصافه، فإنه يكون قبيحا في كلتا الحالتين. ولهذا فإن تحديد حسن الأخلاق أو قبحها ليس متعلقا بالأفعال ذاتها، بل على العكس تماما، فإنها خاضعة لسلطة مستقلة عن الإنسان، أي الإرادة الإلهية. هذا فضلا عن أن معرفة جزء من حسن الأخلاق وقبيحها لا يمكن أن يكون ضروريا وواضحا كما ادعت المعتزلة. ذلك أنه لا يمكن الجدال بشأن شيء ضروري وواضح، بيد أن الضرورية والوضوح هما موضوع نقاش بين الأشاعرة والمعتزلة. وفي النهاية أوضح الجويني أن تحديد الخير والشر مرتبط بإرادة الله
Cüveynî,
mensup olduğu Eş’ari geleneğe bağlı olarak ders vermiş, öğrenci yetiştirmiş ve
eser yazmıştır. Ona göre şeyler, kendi tabiatları açısından değerden yoksun
olduğu için ahlakî iyi ve kötünün (hüsun ve kubh) bilinmesinde şeriata gerek
vardır. Zira bir eylem ne kendinden ne de taşıdığı bir vasıftan dolayı iyi veya
kötüdür. Dolayısıyla ahlakî iyi, failinin şeriat tarafından övüldüğü eylemdir.
Şöyle ki aynı eylem, eylem olması itibariyle bir çocuk tarafından işlendiğinde
kötü olmazken yetişkin biri tarafından işlendiğinde kötü olmaktadır. Eğer
kötülük bizzat eylemin veya onun vasfı olsaydı her iki durumda da kötü olurdu.
Dolayısıyla ahlakî iyi ve kötünün belirlenmesi, eylemlerin kendisine dönük değil,
bilakis insandan bağımsız bir yetkeye, yani ilahi iradeye tabidir. Ayrıca, ahlakî
iyi ve kötünün bir kısmının bilinmesi, Mutezile’nin iddia ettiği gibi, zaruri
ve apaçık olamaz. Çünkü zaruri ve apaçık olan bir şeyde tartışma söz konusu
olmaz. Oysa zarurilik ve apaçıklık hususu iki taraf arasında münakaşa
konusudur. Sonuç olarak Cüveynî iyi ve kötü meselesinde bunların Tanrı’nın
iradesine bağlı olduğu şeklinde bir anlayış ortaya koymuştur.
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Bölüm | MAKALELER |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 19 Temmuz 2019 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Sayı: 9 |
İlahiyat Akademi Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.