Ribanın Tarifi Konusunda Yeni Bir Yaklaşım Önerisi

Yıl 2021, Sayı: 13, 1 - 30, 30.06.2021

Servet Bayındır

https://doi.org/10.52886/ilak.917477

Cited By: 2

Öz

Faiz tarihin hemen her döneminde tartışılmış iktisadi bir sorundur. Bu tartışmalarda faizin tanımı ve gerekçesi belirleyici olmuştur. Gerek İslam kaynaklarında gerekse batılı kaynaklarda faizin çok farklı tanımları yapılmıştır. Bu makalede, literatürde yaygın olarak kabul edilen tanımların konuyu tüm açıklığıyla ortaya koyamadığı, bu durumun çağımızdaki birçok faizli işlemin ticaret gibi algılanması ve pazarlanması sonucunu doğurduğu ileri sürülmektedir. Dolaysıyla yeni bir faiz tanımına ihtiyaç duyulduğu açıktır. Bu varsayımdan hareketle faiz için alternatif tanım teklifinde bulunulmaktadır. Riba Kur’an’da sadaka, zekât, karz ve özellikle bey‘ ile mukayeseli şekilde ele alınır ve ribanın yapı itibariyle bu varlık transfer yöntemlerinden farklı olduğu vurgulanır. Kur’an’da ve sünnette kastedilen riba, tarihi süreçte bilinen ve uygulanan ribadır. Ribanın Cahiliye (Kur’an ribası) ve sünnet (fadl) ribası şeklindeki ayrımını isabetli görmüyoruz. Zira nasslarda riba farklı yönleriyle bir bütün olarak ifade edilmektedir. Klasik kaynaklarda riba genelde “muamelede şart koşulan karşılıksız fazlalık” yahut “karşılıksız fazlalığın şart koşulduğu akit” şeklinde hukuki yaklaşımlarla tanımlanmıştır. Her iki tanımda da ribanın eylemsel yönüne değil hukuki bir bakış açısıyla hâsılat, fazlalık, sonuç tarafına vurgu yapılmıştır. Bu durum Batılı literatürde de benzer niteliktedir. Ribanın sadece fazlalığa odaklı hukuksal tarifi işin eylemsel tarafının gözlerden kaçması sonucunu doğurmuştur. Bunun bir neticesi olarak tarihte ve günümüzde çok sayıda işlemin özü itibariyle riba olmasına rağmen farklı ve masum ad ve kılıflarla uygulanması ve böylece insanlığın aldatılması durumu ortaya çıkmıştır. Ribanın etimolojik olarak doğru konumlandırılması, İslam’dan önceki dönemde nasıl kullanıldığı, hangi anlamlara geldiğinin bilinmesi, ayrıca İslam’ın bu kavrama yüklediği farklı anlam ve içeriklerin doğru anlaşılmasının, konunun doğru zemine oturtulmasına katkı sağlayacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Faiz, Riba, Ribh, Kâr, Bey’, Ticaret

A New Approach Proposal on The Definition of Riba

Öz

Interest is an economic problem that has been discussed in almost every period of history. The definition and justification of interest has been decisive in this process. Various definitions of interest have been made in Islamic and western sources. In this article, it is argued that the definitions that are widely accepted and used in the literature do not fully reveal the subject, and this situation results in the perception and marketing of many interest-bearing transactions in our age as trading. Therefore, it is emphasized that a new definition of interest is needed. Based on this assumption, an alternative definition of interest is proposed. In the Qur'an, riba is compared with sadaqa, zakat, qard and especially bay‘ and it is emphasized that riba is different from these asset transfer methods in terms of structure. Since riba is a method known and applied in every period of history, riba that is meant in the Qur'an and sunnah is riba that is known and practiced in the historical process. We do not consider the distinction of riba as Jahiliyya (riba of Qur'an) and sunnah (riba of fadl) appropriate. Because riba is expressed as a whole in different aspects in the scriptures. In classical sources, riba is generally defined with legal approaches as "unrequited surplus stipulated in the transaction" or "contract where unrequited surplus is stipulated". In both definitions, the emphasis is not on the operational aspect of riba, but on the revenue, surplus and result side from a legal point of view. This situation is similar in Western literature. The legal definition of riba, which focuses only on excess, has resulted in the fact that the operational side of the work is overlooked. As a result of this, many transactions in history and today, although they are riba in essence, are applied with different and innocent names and covers, thus deceiving humanity. We believe that the etymologically correct positioning of riba, how it was used in the pre-Islamic period, knowing what it means, and understanding the different meanings and contents that Islam ascribes to this concept will contribute to placing the subject on the right ground.

Anahtar Kelimeler

Interest, Riba, Ribh, Profit, Bay’, Trade

Kaynakça

• Abdulbakî, Muhammed Fuad. el-Mucemü’l-müfehres. Kahire: 1996.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa Hanefi. el-Binaye fî şerhi'l-Hidaye. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1980/1400.
• Azîzî, Muhammed Râmiz Abdulfettâh. Beyânu’l-hukmi’ş-şerı‘yyi fi’l-fevâidi’l-masrifiyyeti redden alâ fetvâ. Amman: Mecmai‘l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 2003.
• Bayındır, Abdulaziz. Ticaret ve Faiz. İstanbul: 2012.
• Bayındır, Servet. İslâm Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankacılık. İstanbul: 2005.
• Behutî. er-Ravzu’l-murbi Şerhu Zâdi’l-Müstakni. thk. Muhammed Ahmed et-Tayyâr vd. Riyad: Dâru’l-Vatani, 2006.
• Behutî. Şerhu Müntehâ’l-iradât Dekâiku uli’n-nühâ li Şerhi’l-Müntehâ. thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî. Risale, 2000.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. Sünenü’d-Dârimî. nşr. Mustafa Dib el-Boğa. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1991/1412.
• Dıraz, Muhammed Abdullah. er-Riba fî nazari’l-kânûni’l-İslamî. y.y., ts.
• Diwani, Tarık. Faiz Sorunu. çev. Mehmet Saraç. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Ebû Davud. Sünen. thk. Şuayb el-Arnavut - Muhammed Kamil Karabelli. y.y.: Risale nşr., 2009/1430h.
• Ebu Zeyd, Abdulazim Celal. Fıkhu’r-riba. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 2004.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. nşr. İsmail Karaçam vd. İstanbul: 1992.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: 1998.
• Ertürk, Kübra. Fıkıhta Faize Konu Mallar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gözübenli, Beşir. “İslâm’da Faiz Yasağı ve Paralı Ekonomi”. İslâm Ekonomisinde Finansman Meseleleri. 78-102. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1992.
• Hakim en-Nisaburî. el-Müstedrek. nşr. Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hammad, Nezih. Akdü’l-karz fi’ş-şerîâti’l-İslâmiyye, Beyrut: 1991.
• Hammûd, Sami Hasan Ahmed. “The İslamic Banking in Theory and Practic”, Islamic Banking, İstanbul Bankası Spring Conferences-II .113-120. İstanbul: Büyük Tarabya Hotel, May 20 1982.
• Hemşerî, Mustafa Abdullah. el-A‘mâlü’l-masrafiyye ve’l-İslâm. Kahire: 1974.
• Hey’et. el-Mu‘cemü’l-vecîz. Mısr: 1980.
• Hüseyin Tevfik Rıza, Rabevâtü’l-karz ve rabevatü’l-bey‘. y.y.: 1998.
• Ildız, Erkan. Eski Çağda Bankacılık ve Bankerlik. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, No: 297, 2013. İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîrü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru Tunûsiyye, 1984.
• İbn Kayyım el-Cezviyye, Şemsüddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi bekr. İ‘lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-Âlemîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: 1977.
• İbni Abidîn. Haşiyetü İbni Abidin. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1992.
• İbni Hacer el Askalanî. Fethu’l-barî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. M. Fuad Abulbaki. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbni Kudame, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed. el-Muğnî. nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî - Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: 1986.
• İbni Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed Mısri Hanefi. el-Bahrü'r-raik şerhu Kenzi'd-dekâik. y.y.: ts.
• İbni Rüşd. Bidâyetü’l-müctehid ve Nihayetü’l-muktesid. Mısır: Matba‘atü Mustafa Yay., 1981.
• İbnu’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdulvâhid. Şerhu Fethi’l-kadîr. 2. Basım. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İlâhî, Fudayl. et-Tedâbîru’l-vâkıyetü mine’r-riba fi’-l İslâm. Riyad: 1986.
• İsa Abduh. Bünûk bila fevâyid. Mısır: Dâru’l -İ‘tisâm, 1977.
• Kardâvî, Yusuf. Fevâidü’l-bunûk. Erişim 1 Temmuz 2003. www.islamnafatwa.com
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mes’ûd. Bedâ’i‘u’s-sanâ’î‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, ts.
• Kur’an-ı Kerim ve Meâli
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr. el-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Küçükkalay, Abdullah Mesud. İktisadi Düşüncede Faiz: Antik Yunan’dan Monetarizm. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2018.
• Kütüb-i Sitte.
• Malik b. Enes. el-Muvatta. thk. Takıyyü’ddîn en-Nedvî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1991.
• Maverdi, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Havi'l-kebir hüve Şerhu Muhtasari'l-Müzeni. nşr. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1994/1414.
• Mevsılî. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. thk. eş-Şeyh Zuheyr Osman el-Cuayd. Dâru’l-Erkam, ts.
• Mısrî, Refik Yunus. el-Cami fi usûli’r-riba. Dımaşk-Beyrut, 1991.
• Haleva, Rov Yithsak vd. (ed.). Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla TORA ve AFTARA: ŞEMOT, çev. Moşe Farsi. İstanbul: 2004.
• Mütrek, Abdülaziz. er-Riba ve’l-muâmelatü’l-masrifiyye fi nazari’ş-şerîâti’l- İslâmiyye. Kahire: 1974.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. el-Mecmu‘ şerhi’l-mühezzeb li’ş-Şîrâzî. Beyrut: Dâru'l-Fikr, ts.
• Özcan, Abdullah. el-Ecel fi’l-akdi’l-bey. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Doktora Tezi, 1989.
• Özsoy, İsmail. İslam İktisadında Faiz ve Ortaya Çıkan Problemler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,1991.
• Râzi, Fahruddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Umer b. Huseyn el-Kureşî. Mefâtihu’l-ğayb et-Tefsîru’l-kebîr. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1934.
• Saîdî, Ali b. Ahmed el-Adevî. Hâşiyetü’l-Adevî alâ Şerhi’l-Hıraşî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Semerkandî, Ebu Bekr Alâuddin Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 2. Basım. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Seyyid, Muhammed Murteza. Tâcu’l-arûs, Mısır: Matbaatü’l-Hayriyye, 1306/1888.
• Subhanî, Azeemuddin. Divine Law of Riba: New Critical Theory. Kanada: Montreal, 2016.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsa b. Muhammed el-Gırnâtî. el- Muvâfakât fi usûli’ş-şerîati. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şirbînî, Şemsüddin b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifati meâni’l-Minhâc. Beyrut: ts.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî: Câmiu’l-beyan fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Tahâvî, Ebu Cafer Ahmed. Şerhu Müşkilü'l-âsâr. nşr. Şuayb el Arnavud. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Ünal, Halit. “Arâyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/337.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebu Yahya Zeynüddin Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed. Esna’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. nşr. Muhammed Muhammed Tamir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001/1422.
• Zeyrek, İsmail - Mızırak, Zekeriya. “Faiz Teorileri Üzerine Bir İnceleme: Finansal İstikrarsızlık Hipotezinin Temel Dayanağı”. Selçuk Üniversitesi S.B.E. Dergisi 22 (2009), 383-394.