Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın Muallakası ve İhtiva Ettiği Hikmetli Sözler

Yıl 2022, Sayı: 15, 1 - 37, 30.06.2022

Yaşar Seracettin Baytar

https://doi.org/10.52886/ilak.1103503

Öz

Bu çalışma, Câhiliye döneminin önde gelen şairlerinden Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın hayatı, muallakası ve şiirlerinde yer alan hikmetli sözler hakkındadır. Çalışmada şairin hayatı ve yetiştiği edebî çevre hakkında kısaca bilgi verildikten sonra Türkçe tercümesiyle birlikte yer verilen muallakası, şekil ve muhteva bakımından incelenmiştir. Çalışmanın devam eden bölümünde “hikmet” kavramı hakkında özet olarak bilgi verildikten sonra şiirlerinde hikmetli sözlere yer veren muallaka şairlerinden seçkiler sunulmuştur. Çalışmanın sonunda ise Züheyr’in muallakasındaki hikmetli sözler içeren beyitler, müstakil olarak değerlendirilmiştir.
Züheyr’in kasîdesinin de içinde bulunduğu muallakalar, taşıdıkları edebî değerin yanı sıra, ihtiva ettikleri hayata dair özlü ve veciz sözler yönüyle de klasik Arap şiirinin şaheserlerinden sayılmışlardır. Uzun hayat tecrübesi, analitik gözlem, tefekkür ve genel toplumsal kabullere dayanan söz konusu özlü sözlerden oluşan hikmetli ifadelere şairin muallakasında çokça rastlamak mümkündür. Eski Arap şiirinin hemen hemen her mevzusunda şiirleri bulunan Züheyr’in şiirleri arasında medih temalı kasîdeler daha fazla yer tutmaktadır. Nitekim şairin en önemli kasidesi olan muallakası da bunlardan biri olup, ‘Abs ve Zübyân kabileleri arasında uzun yıllar süren bir savaşı sonlandıran Herim b. Sinân ile el-Hâris b. ‘Avf’ın medhi hakkındadır.
Züheyr’in, klasik Arap şiir geleneğine uygun olarak inşa ettiği altmış iki beyitlik kasidesi, dört ana bölümden oluşmaktadır. Şiirin ilk on beş beyitten oluşan birinci bölümü, sevgilinin bir zamanlar yaşadığı yurdun kalıntılarının özlem ve hasretle anılmasıyla başlamaktadır. Şair, nesîb diye de adlandırılan bu bölümde engin müşahede gücünü ve üstün ifade kabiliyetini gösteren detaylı tasvirler eşliğinde sevgilisinden geriye kalan harabeleri ve bunların içerisinde bulunduğu tabii çevreyi duygusal bir dille anmaktadır. Şair, kasidesinin dokuz beyitlik ikinci bölümünde ise yukarıda değinilen savaşın sonlanmasında aktif rol oynayan Herim b. Sinân ile el-Hâris b. ‘Avf’a yönelik samimi övgülerine yer vermiştir. Kasîdenin ana omurgasını oluşturan bu bölüm, içerdiği yemin ve dua muhtevalı beyitlerle şairin hanîflik inancına dair önemli ipuçları sunduğu gibi ihtiva ettiği tarihî bilgilerle de ön plana çıkmaktadır.
Kasîdenin yirmi beyitlik üçüncü bölümünde ise şair, uzun hayat tecrübesinden ve bilge kişiliğinden izler taşıyan hikmetli beyitleriyle zikri geçen savaşın taraflarına etkili uyarılarda bulunmakta, onları akıl ve sağduyu yoluyla barışa ikna etmeye çalışmaktadır. Bu cümleden olmak üzere şair, mensubu olduğu hanîflik inancına dair ahlaki ve itikadî ilkelerden bazılarını hikmet formatında dile getirerek bunları, muhataplarını ikna etmede bir araç olarak kullanmaktadır.
Muallaka şairleri içerisinde hikmet içerikli beyitlere muallakasında en fazla yer veren ve bu sebeple “şairlerin bilgesi” veya “şairlerin kadısı” unvanıyla anılan Züheyr, muallakasının son bölümünü evrensel ahlaki değerleri ve insanî erdemleri konu edinen hikmet içerikli beyitlerle şekillendirmiştir. Söz konusu hikmetli sözler, toplumun ortak aklını yansıtması, dinleyicilerin duygu dünyalarına tercüman olması, genel anlamda tecrübe edilmiş doğruları veciz bir şekilde dile getirmesi sayesinde toplum tarafından benimsenmiş ve nesilden nesile aktarılmıştır. Züheyr’in muallakasındaki hikmetli sözler çerçevesinde şekillenen bu çalışmanın genel olarak Câhiliye şiirine ve özel olarak da diğer muallaka şiirlerine ilgi uyandıracağı ümit edilmektedir.  

Anahtar Kelimeler

Arap Şiiri, Câhiliye Şairi, Muallaka, Züheyr, Hikmet

Teşekkür

Değerli Hocam, Derginizin haziran 2022 sayısı için değerlendirilmek üzere hazırlamış olduğum "Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın Muallakası ve İhtiva Ettiği Hikmetli Sözler" başlıklı makalemi sisteme yükleyerek gönderdim. Şimdiden yayın sürecinde emeği geçecek hocalarıma teşekkür eder, hayırlı çalışmalar dilerim. Selam ve saygılarımla, Dr. Yaşar Seracettin BAYTAR

Zuhayr b. Abî Sulmâ’s Muallaqa and the Wise Words It Contains

Öz

This study is about the life of Zuhayr b. Abî Sulmâ, one of the leading poets of pre-Islamic period, his muallaqa and the wise words in his poems. In the study, after giving brief information about the poet's life and the literary environment he grew up in, his muallaqa, which is included with its Turkish translation, has been examined in terms of form and content. In the ongoing part of the study, after giving brief information about the concept of “wisdom”, selections of muallaqa poets who include wise words in their poems were presented. At the end of the study, couplets containing wise words in the muallaqa were evaluated separately.
In addition to their literary value, the muallaqas, including the eulogy of Zuhayr, are considered as masterpieces of Classical Arabic poetry in terms of the concise and terse words about the life they contain. It is also possible to find a lot of wise expressions consisting of these concise words based on long life experience, analytical observation, contemplation and general social acceptance in the poet's muallaqa. Among the poems of Zuhayr, who has poems on almost every subject of ancient Arabic poetry, eulogy-themed odes have a greater place. As a matter of fact, the most important ode of the poet, his muallaqa, is one of them, and is about the praise of Harim b. Sinân and al-Hâris b. ‘Avf, who ended a long-lasting war between the tribes of 'Abs and Zübyân.
The sixty-two couplet ode that Zuhayr built in accordance with the classical Arabic poetry tradition consists of four main parts. The first part of the poem, which consists of the first fifteen couplets, begins with the commemoration of the ruins of the land where the beloved once lived, with longing and nostalgia. In this section, also called "nasîb", the poet commemorates the ruins of his lover and the natural environment in which they are located, in an emotional language, accompanied by detailed descriptions showing his immense power of observation and superior expressiveness. The poet, in the second part of his ode with nine couplets, has given his sincere praises to Harim b. Sinân and al-Hâris b. ‘Avf, who played an active role in ending the war mentioned above. This section, which forms the main backbone of the ode, stands out with the historical information it contains, as well as offering important clues about the poet's belief in hanîfism with the couplets containing oaths and prayers.
In the third part of the ode, which consists of twenty couplets, the poet gives effective warnings to the parties of the mentioned war with his wise couplets bearing traces of his long life experience and wise personality, and tries to persuade them to peace through wisdom and common sense. In this context, the poet expresses some of the moral and theological principles of the hanîfism belief in the form of wisdom and uses them as a tool to persuade his interlocutors.
Among the poets of muallaqa, Zuhayr, who gave the most space to couplets containing wisdom in his muallaqa and was therefore referred to as the “sage of poets” or the “adjudicator of the poets”, shaped the last part of his muallaqa with the wise couplets dealing with universal moral values and human virtues. These wise words were adopted and passed down from generation to generation by reflecting the common mind of the society, being the interpreters of the worlds of emotions of the listeners and expressing experienced truths in a terse way and in a general sense. It is hoped that this study, which is shaped within the framework of the wise words in Zuhayr’s muallaqa, will generally arouse interest in the poetry of pre-Islamic period and other muallaqa poems in particular.

Anahtar Kelimeler

Arabic Poetry, Pre-Islamic Poet, Muallaqa, Zuhayr, Wisdom

Kaynakça

• Abdulcebbâr, Abdullah- Hafâcî, Muhammed Abdülmün‘im. Kıssatü’l-edeb fi’l-Hicâz fi’l-‘asri’l-Câhilî. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1400/1980.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel Şeybânî. Müsned. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 7. Basım, 1993.
• Aşkar, ‘İrfân- Tuleymât, Ğâzî. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî edebü’l-Câhilî. Dımeşk: Mektebetü’l-Îmân, 1. Basım, 1412/1992.
• Ceviz, Nurettin-Demirayak, Kenan-Yanık, Nevzat H. Yedi Askı – Arap Edebiyatının Harikaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Çağrıcı, Mustafa (ed.). İslam Öncesi Araplarda Dil ve Edebiyat. İstanbul: Kuramer Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Çetin, Nihad M. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/276-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Durmuş, İsmail. “Eski Arap Şiiri”. İslam Öncesi Araplarda Dil ve Edebiyat. ed. Mustafa Çağrıcı. 191-267. İstanbul: Kuramer Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Elmalı, Hüseyin. “Kasîde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/562-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Emîn, Ahmed. Feyzü’l-hâtır. 10 Cilt. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2012. https://www.hindawi.org/books/40905031/
• Furat, Ahmet Subhi. Arap Edebiyatı Tarihi (Başlangıçtan XVI. Asra Kadar). 2 Cilt. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1996.
• Göçemen, Yakup. “Züheyr b. Ebî sülmâ’nın Hayatı ve Dönemi Çerçevesinde Muallakasında Hikmet”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (Şubat 2016), 67-105. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/464010
• Güler, İsmail (ed.). İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. İstanbul: İSAM Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Hafâcî, Muhammed Abdülmün‘im. el-Hayâtu’l-edebiyye fi’l-‘asri’l-Câhilî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Cemheretü’l-luğa. thk. Remzî Münîr Ba‘lebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm, 1. Basım, 1987.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, 1967.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.s.
• İsfahânî, Alî b. Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed b. el-Heysem Ebü’l-Ferec. el-Eğânî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Ârabî, 1. Basım, 1415.
• Kardaş, Nevin vd. Örnekleriyle Türkçe Sözlük. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Keskin, Mustafa. Kur'an'da h-k-m kökünün semantik analizi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Kureşî, Ebû Zeyd Muhammed b. Ebî’l-Hattâb. Cemheretü eş‘âri’l-‘Arab. thk. Alî Muhammed Bicâvî. Kahire: Nahdatu Mısr, 1981.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-511. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kuzgun, Şaban. “Hanîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/33-39. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdilkâdir. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Sancak, Yusuf. Hz. Peygamber Devrinde Şiir. Erzurum: Şafak Yayınevi, 1999.
• Sa‘leb, Ebu’l-‘Abbâs. Şerhu Dîvâni Züheyr b. Ebî Sülma. thk. Hannâ Nasru’l­Hittî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2004.
• Suçin, Mehmet Hakkı. Yedi Askı Şiirleri (Muallakalar). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2020.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre b. Mûsâ b. Dahhâk. Sünen. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf. 5 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Fikr, 1979.
• Tülücü, Süleyman. “Muallakât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/310-312. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Tülücü, Süleyman. “Züheyr b. Ebû Sülmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/540-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Tülücü, Süleyman. “Bir Hakîm ve Hanîf Şâir: Zuheyr b. Ebî Sulmâ”. İslâmî Edebiyat 23 (1994), 36-38.
• Yalar, Mehmet. “Arap Şiiri”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. ed. İsmail Güler. 307-543.İstanbul: İSAM Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Yalsızuçanlar, Sadık. Muallakat-ı Seb‘a. İstanbul: Timaş Yayınları, 1998.
• Yaltkaya, Şerafeddin. Yedi Askı Mu‘allakat-ı Seb’a. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2018.
• Zevzenî, Ebû Abdillâh el-Huseyn b. Ahmed b. el-Huseyn. Şerhu’l-mu‘allakâtî’s-seb‘. thk. Muhammed Fâdılî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2. Basım, 1419/1999.
• Zeyyât, Ahmed Hasan. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 5. Basım, 1419/1999.