Mâlikî Mezhebinde Haber-i Vâhid ve Kıyâs Teâruzu

Yıl 2022, Sayı: 16, 113 - 138, 31.12.2022

Murat Nergis , Adnan Memduhoğlu

https://doi.org/10.52886/ilak.1205962

Cited By: 1

Öz

Zan ifade eden haber-i vâhidin, zannî olan kıyastan daha evlâ olduğu cumhur tarafından kabul edilmiştir. Ancak İmâm Mâlik’in (öl. 179/795) konuyla ilgili görüşü hakkında ondan nakilde bulunan Mâlikî âlimleri arasında bir ittifakın olmadığı görülmektedir. Ayrıca İmâm Mâlik’ten haber-i vâhidin ilmî ve amelî değeriyle alakalı bizzat kendisinden bir rivâyet günümüze ulaşmamıştır. Yine “haber-i vâhid” kavramına Muvatta’da doğrudan atıfta da bulunulmamıştır. Bununla birlikte haber-i vâhid kapsamında değerlendirilebilecek rivâyetlerin tahriclerinden hareketle onun haber-i vâhidle ilgili düşüncesine varılabilmiştir. Bahsi geçen sebepten dolayı onun haber-i vâhidle kıyasın çelişmesi durumunda hangisini takdim ettiğiyle ilgili görüşünün doğru olarak tespiti önemlidir. O, haber-i vâhidi fıkhî açıdan değerlendirip kendi ilkelerine uyanları tercih etmiş, uymayanları tercih etmemiştir. İmâm Mâlik’in kendisiyle amel etmediği haber-i vâhidi reddetmemesi, hatta onu rivâyet etmesi haber-i vâhid konusundaki hassasiyetini göstermektedir. Nitekim, İmâm Mâlik’in alışverişte meclis muhayyerliği ile ilgili hadisle amel etmemesine rağmen onu İbni Ömer’den rivayet etmiştir. İmam Mâlik merfû’ hadise öncelik tanımakla birlikte bazı durumlarda, merfû’ hadisle amel etmemiştir. Böylesi durumlarda merfû’ hadise rağmen onun hükmü dışında bir hüküm vermesi, onun Hz. Peygamber’in (s.a.s.) fiilî sünnetini önemsemediği anlamına gelmemektedir. İmam Mâlik bunu, kendisinde bu hadisin muktezasını gerektirecek bir kuralın olmaması ve onunla amel edilmiş bir durumun olmamasıyla açıklamıştır. İmâm Mâlik’in kıyas ve haber teâruzunda ifade edilen kıyastan maksadın ıstılâhî kıyas olmadığı, bu kıyas ile kastedilenin her yerde genel geçer olan kaide ve ilkeler olduğu görüşü ağır basmaktadır. Mâlikî mezhebinde haber-i vâhidin kıyasa teâruz ettiği ve ikisini cem‘ etmenin mümkün olmadığı durumlarda, haber-i vâhid ile kıyastan hangisinin tercih edilmesi gerektiği konusunda üç farklı görüş ortaya çıkmıştır:
1. Mezhebin ‘Irakıyyûn ulemâsına göre haber-i vâhidin kıyasa teâruzunda kıyas, haber-i vahide takdim edilir.
2. Medeniyyûn ulemasına göre haber-i vâhidin kıyasa teâruzunda haber-i vahid, kıyasa takdim edilir.
3- Ulemâdan Ebu Bekr Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Ebherî’ye (öl. 375/986) göre İmam Mâlik, kat‘î olan kıyası haber-i vâhide tercih etmiştir. İmâm Mâlik haber-i vâhidin kat‘î olan bir asl ile teâruz etmesiyle birlikte başka bir asl ile desteklenmediği durum ile Kur’ân’dan veya sahih hadislerden istinbât edilmiş olan kaidelere dayanan kat‘î bir asl’a teâruz ettiği durum dışında haber-i vâhidi terk etmemiştir. Bu araştırmada haber-i vâhid ve kıyasın teâruzu durumunda İmam Mâlik’in görüşünün ne olduğu gerek Mâlikî kaynaklardan gerekse de diğer eserlerden belirlenmeye çalışılmıştır. Bu yapılırken de belge analizi yönteminden faydalanılmıştır. Yine bu çalışmada haber-i vâhidin tanımı, dereceleri ve kıyasın tanımı yapılmış haber-i vâhidi kıyasa tercih edenlerin delilleri ile kıyası haber-i vâhide tercih edenlerin delilleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Mezhep, İmâm Malik, Kıyas, Haber-i vâhid.

The Conflict between Khabar Wāḥid and Qiyās in the Mālikī Madhhab

Öz

It has been accepted by general scholars that the presumptive khabar wāḥid is more favourable than the presumptive qiyās. However, Imām Mālik's (d. 179/795) opinion on the subject is not unanimous among the Mālikī scholars who quoted him. In addition, no narration from Imām Mālik himself about the scientific and practical value of khabar wāḥid has survived to the present day. Also, there is no direct reference to the concept of "khabar wāḥid" in Muwatta’. On the other hand, his opinion about the khabar wāḥid can be reached by analysing the narrations that can be evaluated within the scope of the khabar wāḥid. For the aforementioned reason, it is important to accurately determine his opinion on which of the two he favoured in case of a contradiction between the khabar wāḥid and qiyās. He evaluated the news from a jurisprudential (fiqhī) point of view and preferred the ones that conformed to his principles and did not prefer the ones that did not. The fact that Imām Mālik did not reject the news that he did not act upon, and even narrated it, shows his sensitivity to the issue of khabar wāḥid. As a matter of fact, even though Imām Mālik did not act on the hadīth about the the right of opinion in trade, he narrated the hadīth from Ibn 'Umar. Although Imām Mālik gave priority to the marfū‘ hadīth, in some cases, he did not act on the marfū‘ hadīth. In such cases, the fact that he made a judgement other than the ruling of the marfū‘ hadīth does not mean that he did not care about the actual Sunnah of the Prophet (p.b.u.h). Imām Mālik explained this situation by the absence of a rule that would require the necessity of this hadīth and the absence of a situation in which it was acted upon. The opinion that what is meant by the qiyās expressed in Imam Malik's discussion of qiyās and news is not reformative qiyās, and that what is meant by this qiyās is the rules and principles that are valid everywhere, is predominant. In the Mālikī madhhab, three different views have emerged on which of the two should be preferred in cases where the news is in conflict with the qiyās and it is not possible to combine the two:
1. According to the ‘Irāqiyyūn scholars of the madhhab, in the case of a conflict between the khabar wāḥid and the qiyās, the qiyās is preferred to the khabar wāḥid.
2. According to the 'Ulema of Madaniyyūn, in the case of the conflict between the khabar wāḥid and the qiyās, the khabar wāḥid is preceded to the qiyās.
3- According to Abu Bakr Muhammad b. ‘Abdillah b. Muhammad al-Abharī (d. 375/986), one of the scholars, Imām Mālik preferred the absolute qiyās to the khabar wāḥid. Imām Mālik did not abandon the khabar wāḥid except when it conflicts with a absolute principle and is not supported by another principle, and when it conflicts with an absolute principle based on the rules derived from the Qur'ān or authentic hadīths. In this study, it has been tried to determine what Imam Mālik's opinion is in the case of the conflict between the khabar wāḥid and qiyās from both Mālikī sources and other works. While doing this, the document analysis method was used. Also, in this study, the definition of khabar wāḥid, its grades and the definition of qiyās, the arguments of those who prefer the khabar wāḥid to qiyās and the arguments of those who prefer qiyās to khabar wāḥid are examined.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Madhhab, Khabar Wāḥid, Qiyās, Imām Malik.

Kaynakça

• Bâcî, Ebu’l-Velid Süleymân b. Half b. Said b. Eyyüb. el-Müntekâ. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1322.
• Bâcî, Süleyman İbn Halef. el-İşârat fi Ma‘rifeti’l-Usûli ve’l-Vecezeti fi Ma‘ne’d-Delil. thk. Muhammed Ali Ferkus. Mekke: Dâru’l-Başairi’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1991.
• Basrî, Ebu’l-Hasan Muhammed b. Ali. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. thk. Halil el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1403.
• Beyhakî, Ebu Bekir. Süneni Beyhakî el-Kübra. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Ata. Mekke: Mektebetu Dâri’l-Bâz, 1414/1994.
• Câmi‘atu’l-İslamiyyeti bi’l-Medîneti’l-Münevvereti. Mecelletu’l-Câmi‘ati’l İslamiyyeti bi’l-Medineti’l-Münevvereti.
• Ebû Zehre, Muhammed Ahmed. Mâlik hayâtuhû ve ‘asruhû ârâuhû ve fıkhuhû. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1952. Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 14/355-363. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Hatib, Yusuf. “Mevkifu’l-İmâm Mâlik min mu‘âradati’l kiyasi li’s-sünneti’l-âhâdiyyeti”, erişim 22/06/2022, https://al-maktaba.org/book/31616/57246.
• Hayan, Mevlâye Hüseyn b. Hasan. Menhecu’l-istidlal bi’s-sünneti fi’l-mezhebi’l-Mâlikî te’sîs ve ta’sîl. Dâbî: Dâru’l-buhûsi li’d-dirâsâti’l-İslâmiyyeti ve ihyâi’t-turâs, 1424/2003.
• https://www.arrabita.ma/blog/الدكتور-مولاي-الحسين-ألحيان-ينتقل-إلى, erişim: 13.11.2022. İbn Cüzeyy, Muhammed b. Ahmed. Takrîbu’l-vüsûl ila ‘ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Muhtar b. eş-Şeyh Muhammed el-Emin eş- Şankîtî. Medine: b. y, 2. Basım, 2002.
• İbnu Abdi’l-Berr, Muhammed. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânid. thk. Muhammed Fellah. Mağrib: Vizâratu’l-evkâf ve’ş-şuûnu’l-İslâmiyye, 1980/1400.
• İbrahim, Mustafa vd. el Mu’cemu’l-Vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Karâfî, Şahabuddin Ebû’l-Abbas Ahmed b. İdris es-Sanhâcî. Şerhu Tenkîhu’l-Fusûli fî İhtisâri’l- Mahsûl fi’l-Usûl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
• Kâsımî, Muhammed Cemâludddîn. Kavâidu’t-Tahdîs min Funûni Mustalahi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2010.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvata’. thk. Takiyyüddin en-Nedvî Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1413/1991.
• Mansûr, Muhammed Saîd. “Rafu‘l-ilbâsi ize te‘ârada haberu’l-vâhidi ve’l-kiyas”. Ezher Üniversitesi Silsiletu’d-Dirâsetu’l-İslâmiyye Dergisi 1/19 (Ocak 2011), 77-144.
• Nekrî, Kâdî ‘Abdurabbi’n-Nebiy b ‘Abdur’Rasul el-Ahmed. Dusturu’l-‘Ulemâi ev Câmi‘u’l-‘Ulumi fi İstilahati’l-Funun. Beyrut: Dâru’l-‘İlmiyye, 2000.
• Özdemir, Recep. “İmâm Mâlik’in Metodolojisinde Haber-i Vâhidin Kaynak Değeri”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2016): 179-213.
• Ruhûnî, Yahya b. Musa. Tuhfetu’l-Mes’ul fi şerhi muhtasari munteha’s-sûl. thk. el-Hâdî b. Hüseyn eş-Şebîlî. Dabî: Dâru’l-Buhûsi li’d-Dirâseti’l-İslâmiyye ve İhyâi’t-Turâs, 1422/2002.
• Sahnûn, Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetu’l-Kubra. thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye. San‘ânî, Muhammed b. İsmail el-Emir. İcâbetu’s-Sâili Şerhu Buğyetu’l-Âmel. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, I. Baskı, 1986.
• Sem‘ânî , Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed el-Mervezî Sem‘ânî. Kavâtiu’l-Edilleti fi’l Usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l ‘İlmiyye, 1999.
• Subkî, Tacuddin Ebu’n-Nasr ‘Abdu’l-Vahhab b. Ali ‘Abdu’l-Kâfi. Raf‘ul-Hâcibi an Muhtasar İbni’l-Hâcibi. Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, 1419.
• Şankîtî, Muhammed el-Emin. Müzekkiratun fi Usûli’l-Fıkhi. Medine: Mektebetu’l-Ulûmi ve’l-Hikemi, 1426. Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Ali Selman. b.y: Dâru’l-İbni-Affân, 1997.
• Şevkânî Muhammed b. Ali. İrşâdu’l-fuhûl ila tahkîki’l-hakki min ‘ilmi’l-usûl, thk. Ahmed Anu ‘İnaye. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-‘Arabi, 1419/1999.
• Tuzcu, Recep. “Debûsî’nin Mâlik b. Enes’in Kıyası Habere Tercih Ettiği İddiasının Tahlili”. Mütefekkir 5/10 (Aralık 2018).