Ideological and Methodological Similarities and Differences between Jihadist Groups: The Taleban, Al-Qaeda, and ISIS

Yıl 2023, Sayı: 18, 193 - 222, 26.12.2023

Mesut Şöhret

https://doi.org/10.52886/ilak.1352714

Öz

The Taliban's seizure of power in Afghanistan has generally pleased jihadist groups around the world. The Islamic Emirate was re-established in Afghanistan by the Taliban after the end of the 20-year US occupation when the last US soldier left Kabul on August 30th, 2021. That was seen as a complete "victory" day for many Sunni Jihadist groups around the world. However, it is feared that the Taliban's success will usher in a new era of jihadism in the Middle East and Central Asia. It is feared that more radical organizations inspired by the Taliban will rise against the existing governments in these regions, overthrow them, and rule these countries in line with their ideology. It is also feared that jihadist groups will seek to come to the fore with large-scale global attacks, with al-Qaeda and ISIS affiliates expected to pose the biggest threat in this regard. This is because while the Taliban has a regional influence as a structure with territorial sovereignty over Afghanistan and its surroundings, Al-Qaeda and ISIS have defined their sphere of influence on a global scale, and thus have defined their area of struggle as the whole world. However, other sub-jihadist organizations affiliated with these two organizations, which operate regionally, can act on a country and regional basis. Although these groups have weakened in recent years, they are still active. In general, what all three organizations have in common is that they adopt a strict interpretation of Sunni Islam. Accordingly, these organizations, which believe that Islam has moved away from its essence and principles of faith, want Islam to be lived as it was when it first emerged and to interpret Islamic rules purely without adapting them to today's conditions. In other words, they aim to implement a political, economic, and social order based on Islamic rules and principles and want pure Islam to be practiced in all areas of life. They claim that the salvation of humanity can only be achieved by making Islam dominant in all areas of life and that man-made ideologies cause inequality and injustice among people. For this reason, all three organizations believe that social and political life cannot be separated from religious issues and therefore justify using violence for the sake of faith. This is also an essential duty for “true Muslims”. On the other hand, these organizations have a negative belief that those who do not fight for this purpose are “bad Muslims”. In other words, all three organizations see taking over political life as necessary to achieve Islamic life or to make the rules of Islam prevail. On the other hand, these three organizations differ in terms of ideology and methodology to achieve this goal. This study systematically examines the ideological and methodological similarities and differences of these three jihadist organizations and how they differ from each other.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Psychology of Religion, Jihadist Groups, Ideology, Psychology of Radicalization, Al-Qaeda, ISIS, Taliban

Cihatçı Gruplar Arasındaki İdeolojik ve Metodolojik Benzerlikler ve Farklılıklar: Taliban, El-Kaide ve IŞİD

Öz

Taliban'ın Afganistan'da yönetimi ele geçirmesi genel olarak dünyanın dört bir yanındaki cihatçı grupları memnun etmiştir. Son ABD askerinin 30 Ağustos 2021’de Kabil'i terk etmesiyle 20 yıllık ABD işgalinin resmen sona ermesinin ardından Taliban tarafından Afganistan'da yeniden kurulan İslam Emirliği, dünya çapındaki pek çok Sünni Cihatçı grup için tam bir “zafer” günü olarak görülmüştür. Ancak Taliban'ın bu başarısının ardından Orta Doğu ve Orta Asya'da yeni bir cihatçılık döneminin başlamasından korkulmaktadır. Çünkü Taliban'dan ilham alan daha radikal örgütlerin bu bölgelerdeki mevcut hükümetlere karşı ayaklanmasından, bu hükümetleri devirmesinden ve bu ülkeleri kendi ideolojileri doğrultusunda yönetmesinden korkulmaktadır. Ayrıca cihatçı grupların büyük çaplı küresel eylemlerle gündeme gelmek istemesinden korkulurken, bu konuda en büyük tehdidin el-Kaide ve IŞİD’e bağlı gruplardan gelmesi beklenmektedir. Zira Taliban genel olarak Afganistan ve çevresi ile sınırlı olarak bir egemenlik ve nüfuz oluştururken bir başka ifadeyle bu bölge üzerinde alan hakimiyetine sahip bir yapı olarak bölgesel bir etkiye sahip olurken el-Kaide ve IŞİD nüfuz alanını küresel ölçek olarak belirlediklerinden mücadele alanlarını tüm dünya olarak belirlemişlerdir. Ancak söz konusu bu iki örgüte bağlı bölgesel anlamda faaliyet gösteren diğer alt cihatçı örgütler sayesinde ülke ve bölge temelinde eylem kapasitesine sahip olabilmektedirler. Söz konusu gruplar son yıllarda zayıflamış olsalar da hâlâ faaliyet gösterebilmektedirler. Genel olarak her üç örgütün de ortak noktası Sünni İslam'ın katı bir yorumunu benimsemeleridir. Buna göre İslam'ın özünden ve itikat esaslarından uzaklaştığını düşünen bu örgütler, İslam'ın ilk ortaya çıktığı dönemdeki gibi yaşanmasını ve İslamî kuralların günümüz şartlarına uyarlanmadan saf bir şekilde yorumlanmasını istemektedir. Bir başka deyişle İslamî kural ve kaidelerin esas alınarak siyasal, ekonomik ve sosyal bir düzenin hayata geçirilmesini amaç edinerek hayatın her alanında saf İslam’ın uygulanmasını istemektedirler. İnsanlığın kurtuluşunun ancak İslam’ın hayatın tüm alanına hakim kılınmasıyla elde edilebileceğini insan eliyle üretilen ideolojilerin insanlar arasında eşitsizliğe ve adaletsizliğe sebep olduğunu insanlığın bu düzenden kurtulabilmesi için özü bozulmamış İslam’ın tüm dünyada hakim kılınmasını iddia etmektedirler. Bu nedenle her üç örgüt de sosyal ve siyasi hayatın dini konulardan ayrı tutulamayacağına bu nedenle inanç uğruna şiddet kullanmayı meşru görmektedirler. Bu aynı zamanda “gerçek Müslümanlar” için asli bir görevdir. Diğer taraftan söz konusu örgütlerde bu amaç için savaşmayanların “kötü Müslümanlar” olduğuna dair olumsuz bir inanç bulunmaktadır. Yani her üç örgüt; İslami hayata ulaşmak ya da İslam'ın kurallarını hâkim kılmak için siyasi hayatı ele geçirmeyi bir gereklilik olarak görmektedirler. Öte yandan bu üç örgütün bu amaca ulaşmak için ideoloji ve metodoloji açısından birbirlerinden farklılaştığı görülmektedir. Bu çalışma, söz konusu bu üç cihatçı örgütün ideolojik ve metodolojik benzerliklerini ve farklılıklarını ortaya koyarken hangi konularda birbirlerinden ayrıştıklarını sistematik olarak incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Cihatçı Gruplar, İdeoloji, Radikalleşme Psikolojisi, El - Kaide, IŞİD, Taliban

Etik Beyan

Yazar, bu makalede araştırma ve yayın etiğine uyulduğunu beyan etmektedir. Bu araştırma için Etik Kurul İzni gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yazar, çalışmada herhangi bir finans/teşvik kullanılmadığını beyan etmektedir.

Kaynakça

• Bar, Shmuel. “The Religious Sources of Islamic Terrorism”. Policy Review 125 (2004), 27–37.
• Bano, Masooda. “Beyond Politics: the Reality of a Deobandi Madrasa in Pakistan”. Journal of Islamic Studies 18/1 (2007), 43–68. https://doi.org/10.1093/jis/etl043
• Bulut, Faik. “Talibancıların İslam Anlayışının Fikir Ocağı: Diyobend Medreseleri”. Independent Turkish Access 25 August 2023. https://www.indyturk.com/node/407381/
• Byman. Daniel L. “Comparing Al-Qaeda and ISIS: Different Goals, Different Targets”. Washington, D.C.: Brookings Institution, Access 28 August 2023. https://www.brookings.edu/testimonies/comparing-al-qaeda-and-isis-different-goals-different-targets/
• Byman, Daniel L. “ISIS Goes Global: Fight the Islamic State by Targeting Its Affiliates. Foreign Affairs 95/2 (2016), 76-85.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslami Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015, 71-73.
• Canna, Sarah comp. Protecting the Homeland from International and Domestic Terrorism Threats: Current Multi-Disciplinary Perspectives on Root Causes, the Role of Ideology, and Programs for Counter-radicalization and Disengagement (Maryland: National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, University of Maryland, (2010), Access 28 August 2023. https://www.start.umd.edu/sites/default/files/files/publications/U_Counter_Terrorism_White_Paper_Final_January_2010.pdf
• Commins, David Dean. The Wahhabi Mission and Saudi Arabia. London: I.B. Tauris, 2006.
• Cueto, José Carlos. “Afganistan: Taliban, IŞİD ve El Kaide Nasıl Ayrışıyor, Aralarındaki Farklar Neler?”. BBC Türkçe. Access 29 August 2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58424150
• Demir, Hilmi. “Taliban Hakkında Bilmediklerimiz: Benzerlerinden Farkı, Kökeni, Geleceği”. Fikir Turu. Access 24 August 2023. https://fikirturu.com/jeo-strateji/taliban-hakkinda-bilmediklerimiz-benzerlerinden-farki-kokeni-gelecegi/
• Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı (DİYKB). DAİŞ’in Temel Felsefesi ve Dini Referanslar Raporu. Ankara: TDV Yayınları, 2016
• Emre, Anıl. “Modern Zamanlarda Cihat”. Habertürk. Access 26 August 2023. https://www.haberturk.com/yazi-dizisi/haber/1181210-modern-zamanlarda-cihat
• Evkuran, Mehmet, “Bir Kriz Teolojisi ve Toplumsal Hareket Olarak Selefîlik -Selefî İdeoloji ve İslâm Dünyasındaki Etkileri Üzerine Bir Analiz”. İlahiyat Akademi 1/1-2 (2015), 71-90.
• Gardner, Frank. “Afghanistan: Who are Islamic State Khorasan Province militants?”. BBC Access 29 August 2023. https://www.bbc.com/news/world-asia-58333533
• Gerges, Fawaz A. ISIS: A History. Princeton: Princeton University Press, 2017.
• Gönültaş, Cengiz. “Selefilik nedir: Selefilik Mezhebi Ne Zaman Ortaya Çıkmıştır?”. Yeni Şafak. Access 24 August 2023. https://www.yenisafak.com/selefilik-nedir-selefilik-mezhebi-ne-zaman-ortaya-cikmistir-h-2695011
• Jaafari, Shirin. “The Taliban Want International Recognition. Countries are debating”. The World. Access 25 August 2023. https://www.pri.org/stories/2021-09-17/taliban-want-international-recognition-countries-are-debating
• Karadeniz, Adem. “IŞİD Örgütünün Dinî Açıdan Kritiği”. İlahiyat Akademi 15 (2022), 39-56. https://doi.org/10.52886/ilak.1082386
• Kubat, Mehmet, “Selefî Perspektifin Tarihselliği”, İslami Araştırmalar Dergisi 17/3 (2004), 235-251.
• Lannin, Sue. “Islamic State Far Greater Threat than Al-Qaeda and Taliban: Terrorist Financing Expert”. ABC News, Access 23 August 2023. http://www.abc.net.au/news/2014-11-07/islamic-state-far-greater-threat-than-al-qaeda3a-expert/5874012
• Lewis, Bernard. Ortadoğu İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi. trans. Selen Y. Kölay. İstanbul: Arkadaş Yayınları, 2017.
• Lister, Tim et all. “ISIS goes global: 143 attacks in 29 countries have killed 2,043”. CNN International. Access 29 August 2023. https://edition.cnn.com/2015/12/17/world/mapping-isis-attacks-around-the-world/index.html
• “Mapping Militant Organizations-The Islamic State”. https://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/1
• Moheq, Mohammad. “Taliban and ISIS: Seven Similarities, Seven Differences”. Critique 47/3 (2019), 495-499. https://doi.org10.1080/03017605.2019.1642992
• Munir, Muhammad and Shafiq, Muhammad “Global Threat: A Comparative Analysis of Al-Qaeda and the Islamic State (I.S.)”, Islamabad Policy Research Institute Journal 16/2 (2016), 1–16.
• “Müşrikleri Bulduğunuz Yerde Öldürün”. Rumiyah Dergisi 2 (2016), 2-5.
• Rashid, Ahmed. Taliban: Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia. New Haven, CT: Yale University Press, 2010.
• Rabasa, Angel, et al., Building Moderate Muslim Networks. RAND Corporation Report, 2007. https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monographs/2007/RAND_MG574.pdf
• Shaykh, Mujahid–Uyayri, Yūsuf ibn Sālih al- “The Scale for the Taliban Movement”. Talibeilm. Access 23 August 2023. https://www.talibeilm.net/uploads/4/7/1/3/4713847/are_the_taliban_from_ahlus-sunnahwww.islamicline.com.pdf
• Sancar, Faruk, “Selefîlik Bir Mezhep mi Yoksa Bir Düşünme Tarzı mı? Selefi Düşüncenin Şifrelerine Dair Bir Değerlendirme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/3 (2015), 21-49.
• Sar, Edgar. “Bir yükseliş ve çöküş öyküsü: IŞİD Musul’u üç yıl boyunca nasıl yönetti?”. Medyascope Access 28 August 2023. https://medyascope.tv/2018/01/30/bir-yukselis-ve-cokus-oykusu-isid-musulu-uc-yil-boyunca-nasil-yonetti/
• Sarmış, Mustafa “Selefî Din Anlayışlarının Psiko-Sosyal Olumsuz Yansımaları”. Eskiyeni 44 (Eylül/September 2021), 433-460. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.940878
• Şahin, Hanifi, “Radikalleşmenin Meşruiyet Payandası Olarak Tekfirci Söylem: IŞİD Örneği”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2022), 54.
• Tanner, Stephen. Afghanistan A Military History from Alexander the Great to the Fall of the Taliban. Philadelphia: Da Capo Press, 2009.
• Wong, Kristina “Five Ways ISIS, Al-Qaeda Differ”. The Hill. Access 27 August 2023. http://thehill.com/policy/defense/218387-five-ways-isis-is-different-than-al-qaeda
• Wright, Robin, et al. The Jihadi Threat ISIS, Al-Qaeda, and Beyond. Wilson Center 2017.