A Study on the Prayers that the Messenger of Allah Taught the Companions as if He Were Teaching a Sūrah from the Qur'an

Yıl 2024, Sayı: 19, 227 - 248, 30.06.2024

Kahraman Bulgurcu

https://doi.org/10.52886/ilak.1448894

Öz

The Prophet (pbuh) conveyed the revelation which he received from Lord (Allah) perfectly in accordance with the order "O Prophet! Convey what has been revealed to you from your Lord (Allah). If you do not do so, you have not fulfilled your duty as a prophet…" (al-Ma’idah 5/67). It is a well-known fact that in addition to the duty of conveying the message, he also had the duties of explaining and legislation. He was also sent as a teacher. As a reflection of the duty of explaining and as a teacher, he explained the revelation (wahy) and taught Muslims the knowledge they would need to live the religion of Allah thoroughly. In this context, the Messenger of Allah repeated the matters of importance three times. However, he acted carefully to teach the Companions some knowledge that he considered important. Prayers are the first of this knowledge. The prayer, which means the contact of the creature with his Lord (Allah) and his begging to his Lord (Allah), is an indication that the creature knows his limit and understands the greatness of his Lord. For this reason, the Prophet (pbuh), who was an example for Muslims in all matters, prayed a lot and taught them to his Companions. He became more insistent on teaching some prayers, which attracted the attention of the Companions. Indeed, because of his insistence, the Companions had the impression that he was teaching them the Qur’an. For this reason, when they were narrating some prayers, firstly they would say that the Messenger of Allah taught us this prayer as if he were teaching a surah from the Qur’an, and then narrate the prayer in question. The Companions also mentioned that the Prophet did not show the same care when teaching some prayers. As a result of the research, no study was found regarding the narration ‘’The Messenger of Allah used to teach us this prayer as if he were teaching a surah from the Qur’an.’’ For this reason, it was considered important to investigate the narrations narrated with these words, and it was thought that collecting the prayers that the Prophet gave importance to together would contribute to the field of ḥadīth and ḥadīth students. Document scanning method, one of the qualitative research methods, was used in the study. For this reason, the narrations related to the aforementioned phrase were searched from the books of ḥadīth. As a result of the research, it was found out that there were four prayers mentioned with these wordings. The first of these prayers is the at-taḥiyyāt prayer, which is accepted by the imams of the sects as an important part of the salah. The mentioned prayer was narrated by many Companions and was included in many ḥadīth books, especially the famous ḥadīth collections. The second prayer is the istikhāra (decision) prayer, which is a famous prayer narrated by many of the Companions, too. This prayer is also mentioned in many books of ḥadīth. The third prayer is the prayer to be recited after the ṣalli-bārik salawat in the tashahhud of the salah. In this prayer, the Prophet (pbuh) took refuge in Allah from the torments of hell and the grave, from Dajjal, and from the fitnah of life and death. The mentioned prayer is found in some ḥadīth books, too. The fourth prayer is a narration about being grateful for Allah's blessings and not being ungrateful, which means "O Allah, I seek refuge in you from turning your blessing into ingratitude, from stubbornly denying it after recognizing it, and from forgetting it and not praising it." The prayer in question was narrated only by Umar and our research revealed that it was mentioned in a ḥadīth book. The first three narrations are considered sahih (authentic) by ḥadīth scholars, while the last narration is considered ḥasan (good).

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Qur'an, Companions, Prayer, Tashahhud.

Resûlullah’ın Sahâbeye Kur'an'dan Bir Sûre Öğretir Gibi Öğrettiği Dualar Üzerine Bir İnceleme

Öz

Hz. Peygamber, “Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Eğer böyle yapmazsan peygamberlik görevini yerine getirmemiş olursun…” (Mâide 5/67) emri gereğince Allah’tan aldığı vahyi tam bir şekilde tebliğ etmiştir. Onun tebliğ görevi yanında tebyîn ve teşri görevlerinin de olduğu bilinen bir gerçektir. O, aynı zamanda bir muallim olarak gönderilmiştir. Hz. Peygamber tebyîn görevinin bir yansıması ve bir muallim olarak vahyi açıklamış ve Müslümanlara Allah’ın dinini yaşarken lazım olacak bilgileri en ince ayrıntısına kadar öğretmiştir. Bu bağlamda Resûlullah önem verdiği konuları üçer defa tekrar etmiştir. Bununla birlikte o, mühim gördüğü bazı bilgileri sahâbeye öğretmede itina göstermiştir. Bunların başında da dualar gelmektedir. Kulun rabbi ile irtibatı ve rabbine münâcâtı anlamına gelen dua, kulun haddini bilmesinin ve rabbinin yüceliğini kavramasının bir göstergesidir. Bu sebeple her konuda Müslümanlara örnek olan Hz. Peygamber, birçok dua yapmış ve onları ashâba öğretmiştir. O, bazı duaları öğretme konusunda biraz daha ısrarcı olmuş, bu da sahâbenin dikkatini çekmiştir. Nitekim onun bu ısrarından dolayı ashâb sanki Kur’an’ı öğretiyor izlenimine kapılmışlardır. Bu sebeple onlar bazı duaları naklederken Resûlullah Kur’an’dan bir sûre talim eder gibi bize şu duayı öğretirdi dedikten sonra söz konusu duayı rivayet etmişlerdir. Ayrıca sahâbe, Hz. Peygamber’in bazı duaları öğretirken ise aynı ehemmiyeti göstermediğini zikretmişlerdir. Araştırma sonucunda, Hz. Peygamber Kur’an’dan bir sûre öğretir gibi bize şu duayı öğretirdi şeklinde bir çalışmanın yapıldığı tespit edilememiştir. Bu sebeple bu lafızlarla nakledilen rivayetlerin araştırılmasının önemli olduğu değerlendirilmiş ve böylece Hz. Peygamber’in önem verdiği duaların bir arada toplanmasının hadis alanına ve hadis tâliplerine katkı sağlayacağı düşünülmüştür. Çalışmada nitel araştırma metotlarından biri olan doküman tarama yöntemi kullanılmıştır. Bu sebeple hadis kitaplarından zikri geçen lafızla ilgili rivayetler araştırılmıştır. Araştırma sonucunda bu lafızlarla zikredilen dört duanın olduğu tespit edilmiştir. Bu dualardan birincisi mezhep imamları tarafından namazın önemli bir rüknü olarak kabul edilen tahiyyat duasıdır. Zikri geçen dua birçok sahâbîden rivayet edilmiş ve başta meşhur hadis külliyatları olmak üzere birçok hadis kitabında yer almıştır. Duaların ikincisi istihâre duası olup; o da birçok sahâbîden rivayet edilmiş meşhur bir duadır. Bu dua da birçok hadis kitabında geçmektedir. Üçüncü dua namazda son oturuşta salli bârik dualarından sonra okunacak duadır. Hz. Peygamber bu duada cehennem ve kabir azabından, deccâlin, hayatın ve ölümün fitnelerinden Allah’a sığınmıştır. Zikri geçen dua da bazı hadis kitaplarında bulunmaktadır. Dördüncü dua ise Allah’ın verdiği nimetlere şükredip, nankörlük yapmamayla ilgili rivayet olup; “Allah’ım nimetini nankörlüğe çevirmekten, onu tanıdıktan sonra inatla inkâr etmekten ve onu unutup övmemekten sana sığınırım” mealindeki rivayettir. Söz konusu dua sadece Hz. Ömer’den rivayet edilmiş ve araştırmamız neticesinde bir hadis kitabında geçtiği görülmüştür. İlk üç rivayet hadis âlimleri tarafından sahih olarak değerlendirilirken, son rivayet ise hasen olarak nitelendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kur’an, Sahâbe, Dua, Teşehhüd.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṣanʿânî. el-Muṣannef. thk. Ḥabîbürraḥmân el-ʾAzamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1420.
• Akpınar, Ali. Bilinçli Dua İçin Peygamber Duaları. İstanbul: Kitap Dünyası, 6. Basım, 2020.
• Akyüz, Vecdi (ed.). Mukayeseli İbadetler İlmihali. 4 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• ʿAli el-Ḳārî, Ebü’l-Ḥasen Nûrüddîn ʿAlî b. Sulṭân Muḥammed. Mirḳâtu’l-mefâtîḥ Şerḥu Mişkâti’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
• Âşıkkutlu, Emin. “İsmâîlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/126-127. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Atar, Fahrettin. “Teşehhüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/563-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Aydın, Mustafa. “Tahiyyat Duası ile İlgili Rivâyetlerin İsnad ve Metin Tahlili”. Turkish Academic Research Review 8/1 (25 Mart 2023), 207-230. https://doi.org/10.30622/tarr.1245565
• Bedrü’ddîn el-ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed. ʿUmdetü’l-ḳârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. el-Ḫilâfiyyât beyne’l-İmâmeyn eş-Şâfiʿî ve Ebî Ḥanîfe ve Aṣḥâbih. thk. Heyet. Kahire: y.y., 1436/2015.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir ʿAṭâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. Şuʿabü’l-îmân. thk. ʿAbdulʿaliyy ʿAbdulḥamîd. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAmr el Atekî. Müsnedü’l-Bezzâr (el-Menşûr bi-ismi’l-Bahrü’z-zehhâr). thk. Maḥfûẓurrahmân Zeynullâh vd. 18 cilt. Medine: Mektebetü’l-ʿUlûm ve’l-Hikem, 2009.
• Buḫârî, Ebû Abdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muṣṭafa Dîb el-Buġâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 3. Basım, 1414/1993.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. el-Edebü’l-müfred. thk. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdülbâḳî. Beyrut: Daru’l-Beşaʾiri’l-İslamiyye, 3. Basım, 1409/1988.
• Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullah b. ʿAbdurrahmân. Sünenü’d-Dârimî. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî - Hâlid es-Seb‘ el-Alemî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1407/1986.
• Demirci, Selim. “Sahih Hadisler Arası Tercih Sebepleri Açısından Teşehhüd Rivâyetleri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/30 (30 Aralık 2016), 371-398. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.285727
• Dihlevî, Ebü’l-Mecd Abdülhak b. Seyfiddîn b. Sa‘dillâh ed-Dihlevî. Lemeâtü’t-tenkîh fî şerhi Mişkâti’l-Mesâbîh. thk. Takıyyüddîn en-Nedvî. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kâmil Karra el-Belelî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Nuaym el-İṣfahâni, Ebû Nuʿaym Aḥmed b. ʿAbdillâh b. İshâk el-İṣfahânî. Müsnedü’l-İmâm Ebî Ḥanîfe (Rivâyetü Ebî Nuʿaym). thk. Naẓr Muḥammed el-Fâryâbî. Riyad: y.y., 1415/1994.
• Ebû Yaʿlâ el-Mevsılî, Aḥmed b. ʿAlî. Müsnedü Ebî Yaʿlâ. thk. Ḥüseyin Selim Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs̱, 1404/1983.
• Ebû Yûsuf, Ebû Yûsuf Yaʿḳûb b. İbrâhîm el-Enṣârî. el-Âsâr. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgānî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1355/1936.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Ḫaṭîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAlî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Câmiʿu li aḫlâḳi’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Maḥmûd et-Ṭaḥḥân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, 1983/1403.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ el-Kureşî. Müsnedü’l-Humeydî. thk. Hüseyin Selim Esed. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’s-Sekâ, 1996.
• İbn ʿAbdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muḥammed. et-Temhîd limâ fî’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Muṣṭafâ b. Aḥmed el-ʿAlevî, Muḥammed ʿAbdulkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâratu ʿUmumi’l-Evḳâf ve’ş-Şuʾûni’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd, ʿAlî Muḥammed Muʿavviḍ. 9 Cilt. Beyrut: el-Kutubu’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Kitâbü’l-muṣannef fî’l-eḥâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyaḍ: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Bekr ʿAbdullâḥ b. Muḥammed b. ʿUbeyd el-Ḳureşî el-Bağdâdî. eş-Şükr. thk. Bedr el-Bedr. Kuveyt: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1400/1980.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân bi tertîbi ibn Balabân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1994.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân el-Bustî. el-Mecrûḥîn mine’l-Muḥaddis̱în. thk. Ḥamdî ʿAbdulmecîd. 2 Cilt. Riyad: Dâru’ṣ-Ṣemîʿî, 1420/2000.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dimeşḳî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Türkî. 21 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dimeşḳî. Müsnedü’l-Fârûḳ emîri’l-müʾminîn Ebî Ḥafṣ ʿÖmer b. Ḫaṭṭâb ve aḳvâlühû ʿalâ ebvâbi’l-ʿilm. thk. İmâm b. İmâm b. Ali. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Fellâḥ, 1430/2010.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 1430/2010.
• İbn Manẓûr, Ebü’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbnüs-Sünnî, Aḥmed b. Muḥammed b. İsḥâḳ b. İbrâhîm b. ʾEsbâṭ ed-Dîneverî. ʿAmelu’l-yevm ve’l-leyle sülûkü’n-Nebî meʿa Rabbihi âzze ve celle ve muʿâşeretuhu meʿa’l-ʿibâd. thk. Kevs̱er el-Berenî. Cidde: Beyrut: Muessesetu ʿUlûmi’l-Ḳur’ân, ts.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kettânî, Muhammed b. Ca‘fer. er-Risâletü’l-müstetrafe li beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. thk. Muhammed el-Muntasır b. ez-Zemzemî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1421/2000.
• Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvaṭṭâʾ. thk. Muḥammed Muṣṭafâ el-ʾAʿẓamî. 8 Cilt. Abu Dabi: Muessesetu Zâyid b Sulṭân, 1425/2004.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥi’l-muḫtaṣar bi naḳli’l-adli ani’l-adli ilâ Rasûlillah sallallâhu aleyhi ve sellem. thk. Muḥammed Fuʾâd Abdülbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb. el-Müctebâ mine’s-Sünen es-Sünenü’s-Ṣuğrâ. thk. Abdülfettâḥ Ebû Ġudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Maṭbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Nesâʾî, Ebû ʿAbdurraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb el-Ḫorâsânî. ʿAmelu’l-yevm ve’l-leyle. thk. Fârûḳ Ḥammâde. Beyrut: y.y., 1406/1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. el-Eẕkâr. thk. Muḥyîddîn Mestû. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2. Basım, 1410/1989.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. el-Minhâc şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 2. Basım, 1972.
• Öğüt, Salim. “İstihâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/333-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. el-Mebsûṭ. thk. Ḫalîl Muḥyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Şâşî, Ebû Saʿîd el-Heys̱em b. Kuleyb el-Binkesî. el-Müsned. thk. Maḥfûẓ er-Raḥmân Zeynullâh. 2 Cilt. Medine: Mektebetu’l-ʿUlûm ve’l-Ḥikem, 1410/1989.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. el-Ḥasen. el-Âsâr. thk. Ḫâlid el-ʿAvvâd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Ṭâriḳ b. ʿİvaḍullâh b. Muḥammed - ʿAbdülmuḥsin b. İbrahim el-Ḥuseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ḥaremeyn, ts.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Ḥamdî b. ʿAbdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’s-sağîr. thk. Muḥammed Şekûr Maḥmûd el-Ḥâc Emrîr. 2 Cilt. Beyrut; Amman: el-Mektebü’l-İslâmî; Dâru ʿAmmâr, 1405/1985.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. ed-Duʿâ. thk. Muṣṭafâ Abdulḳâdir Aṭâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1413/1992.
• Tirmizî, Muḥammed b. ʿÎsâ b. S̱evre b. Mûsa. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Aḥmed ̣Muḥammed Şâkir vd. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Maṭbaati Muṣtafa el-Bâbî el-Ḥalebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Tuzcu, Recep - Karabacak, Mustafa. Hadislerde Namazın Rükünleri. İstanbul: Kitap Dünyası, 2022.
• Zebîdî, Zeynüddin Ahmed b. Ahmed b. Abdüllâtif. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. çev. Ahmed Naim - Kamil Miras. 12 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1983.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müʾessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOsmân. Teẕkiretü’l-Ḥuffâẓ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.