تيار قاضي زاده كنموذج للفكر السلفي في العهد العثماني

Yıl 2015, Sayı: 1-2, 303 - 315, 19.10.2015

Muhammet Raşit Akpınar

Öz

يمكن القول: إن بعض الأفكار والآراء التي ظهرت في المجتمع العثماني خلال القرنين السادس عشر والسابع عشر الميلادي، وخالفت أو عارضت التقاليد العلمية المنضوية تحت المذهب الحنفي السني كانت تحمل خصائص الفكر السلفي. وقد ورد ذكر الأشخاص الذين تبنوا هذه الأفكار وتكيفوا مع الظروف السياسية والعلمية السائدة في تلك الفترة، ورد ذكرهم في المصادر التاريخية باسم تيار قاضي زاده /الفقهاء إلا أنهم صُنفوا فقط كطائفة معادية للتصوف الذي كان يتحرك تحت توجيه الإدارة السياسية الحاكمة بسبب إغفالهم ديناميكيات السلفية التي أظهرت تأثيرها في أساليب وطرق التفكير. وعلى أية حال فسوف يتم في صلب وموضوع هذه المقالة التركيز على الجوانب التي تتشابه فيها هذه المدرسة التي هي محور بحثنا مع الحالة السلفية والجوانب التي تتخالف معها

Anahtar Kelimeler

السلفية, البدعة, الأمر بالمعروف, النهي عن المنكر, البركوي, أتباع, تيار قاضي زاده

Kadızâdelis as a Typical Example of Salafi Thinking in Ottoman Society

Öz

Some ideas raised in 16^th and 17^th centuries as opposed to Sunni-Hanefi theology tradition of Ottoman society has certain characteristics of Salafi thinking. The people who defend such ideas by adapting them to their time’s political and scientific conditions named as Kadizadelis/Fakis but they overlooked as being considered an anti-Sufi group of people in the pursuit of personal and political interest rather than presenting Salafi dynamics in their thinking. This article aims to evaluate that group of people in terms of their similarity and differences with Salafi thinking in the history of Islam.

Anahtar Kelimeler

Salafism, innovations (bid’at), Al-amr bi’l-ma'ruf wal-nahy an al-Munkar, Birgivî, Kadızadelis

Osmanlı Toplumunda Selefî Düşüncenin Tipik Bir Temsilcisi Olarak Kadızâdeliler / Kadızâdelis as a Typical Example of Salafi Thinking in Ottoman Society / تيار قاضي زاده كنموذج للفكر السلفي في العهد العثماني

Öz

XVI. ve XVII. yüzyıl Osmanlı toplumunda, Sünni-Hanefi çizgideki ilim geleneğine aykırı
olarak ortaya çıkan bazı fikirlerin, Selefi düşüncenin karakteristik özelliklerini taşıdığı
söylenebilir. Bu fikirleri o dönemin siyasi ve ilmi şartlarına uyarlayarak sahiplenen kişiler,
tarihi kaynaklarda "Kadızadeliler/Fakılar (Fakihler)" ismiyle anılmış; ancak düşünce
tarzlarında etkisini gösteren Selefi dinamikler gözden kaçırıldığı için sadece, siyasi idarenin
güdümünde hareket eden tasavvuf düşmanı bir zümre olarak değerlendirilmiştir. Oysa sözü
edilen ekolün Selefi söylemle benzeşen ve ayrışan yönleri üzerine odaklanılması daha tutarlı
görülmekte olup, bu makalenin de konusunu teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Selefilik, bid'at, emir bil-ma'rı'.'ıf nehiy an'il-münker, Birgivi, Kadızadeliler

Kaynakça

• Abdülehad Nûrî, Riyâzu’l-ezkâr ve hiyâzu’l-esrâr, Süleymâniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2438.
• Akpınar, M. Raşit, Kadızâdeliler ve Sivâsîler Arasındaki Fıkhî Tartışmalar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul 2009.
• Arslan, Ahmet Turan, İmâm Birgivî Hayatı, Eserleri ve Arapça Tedrisatındaki Yeri, Seha Neşriyat, İstanbul 1992.
• Çavuşoğlu, Semiramis, The Kadizadeli Movement: An Attempt Of Seriat-Minded Reform In The Ottoman Empire, Princeton University, New Jersey 1990.
• Ergin, Refik, İslâm Düşüncesinde Zâhir-Bâtın Ayrımı Açısından Kadızâdeliler Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),Selçuk Üniversitesi SBE, Konya 2007.
• Furat, Ahmet Hamdi, “Selefîlîğin Osmanlı’ya Etkisi Bağlamında Kullanılan Bir Argüman, “İbn Teymiyye’nin Es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye İsimli Eserinin Osmanlı Dünyasında XVI. ve XVII. Asırdaki Tercümeleri”, Marife Dergisi Selefîlik Özel Sayısı, Konya, 2009, sy. 3.
• Gündoğdu, Cengiz, "XVII. Yüzyıl Osmanlısında Siyâsî Otoritenin Ulemâ-Sûfî Yaklaşımına Dair Bir Örnek: IV. Murat-Kadızâde-Sivâsî", Dinî Araştırmalar, Ankara, 1999,II/5.
• Mehmet Zeki İşcan, “Selefîliğin Şiilik Değerlendirmeleri Bağlamında Nefret ve Şiddet Söylemi”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi,2013,VI/ 2.
• Kadızâde, Mehmed b. Mustafa, Mebhas-i îmân, Süleymâniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 5570, vr. 234-346.
• Kadızâde, Mehmed b. Mustafa, Mesâil-i Ehl-i sünnet ve’l-cemaa’, Süleymâniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 5570, vr. 149-234.
• Kadızâde, Mehmed b. Mustafa, Nushu’l-hukkâm, Süleymâniye Ktp., Âşir Efendi, nr. 327, vr.2-73.
• Kadızâde, Mehmed b. Mustafa, Risâle-i Kadızâde, Süleymâniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 6494, vr. 74-80.
• Kadızâde, Mehmed b. Mustafa, Tâcü’r-resâil ve minhâcü’l-vesâil, Süleymâniye Ktp., Hacı Mahmûd Efendi, nr. 1926, vr. 1-162.
• Kâtib Çelebi, Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehakk, sad. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara, Mârifet Yay., İstanbul 2001.
• Koca, Ferhat, İslâm Hukuk Târihinde Selefî Söylem, Ankara 2000.
• Muhıbbî, Emin b. Fazlullah ed-Dımaşkî, Hulâsâtü’l-eser fî a’yâni’l-karni’l-hâdî aşer, I-IV, Dâr-us sâdır, Beyrut, ts.
• Nâimâ, Mustafa Efendi, Târih-i Nâimâ, çev. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2007.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinde Tasfiye (Püritanizm) Teşebbüslerine Bir Bakış: ‘Kadızâdeliler Hareketi’”,Türk Kültürü Araştırmaları, Ankara, 1983, XXI-XXI/1-2, s. 208-223.
• Öztürk, Necati, Islamic Orthodoxy among the Ottomans in the Seventeenth Century with special refrence to the Qadi-Zade movement, University of Edinburgh, 1981.
• Özervarlı, M.Sait, “Selefiyye”, DİA, XXXVI, 399-402.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Târihi, Ankara, 1951.
• Üstüvânî, Mehmed b. Ahmeded-Dimeşkî el-Hanefî, Fevâidü’l-kebîr, Süleymâniye Ktp., Fatih, nr. 2770.
• Üstüvânî, Mehmed b. Ahmeded-Dimeşkî el-Hanefî, İlmihal, Süleymâniye Ktp., Yazma Bağışlar, 43.
• Vânî, Mehmed Efendi, Tasavvufî Bid’atlardan Sakınmaya Dair Risâle, Süleymâniye Ktp., Hacı Beşir Ağa, nr. 406.
• Yakuboğlu, Kenan, Osmanlı Medrese Eğitimi ve Felsefesi, İstanbul, Gökkubbe Yayınları, 2006.
• Yurdaydın, Hüseyin G., İslâm Târihi Dersleri, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1971.
• Zilfi, Madeline C., “Kadızâdeliler: Onyedinci Yüzyıl İstanbul’unda Dinde İhyâ Hareketleri”,çev. M. Hulusi Lekesiz, Türkiye Günlüğü, Ankara, Kasım-Aralık 1999, sayı: 58, s. 65-79.
• Zilfi, Madeline C., Dindarlık Siyâseti Osmanlı Ulemâsı Klasik Dönem Sonrası, Ankara, Birleşik Yayınları, 2006.
• Zubaida, Sami, İslâm Dünyasında Hukuk ve İktidar, çev. Burcu Koçoğlu Birinci – Hasan Hacak, İstanbul, İstanbul Bilgi Ün. Yay., 2008.