İslâm Ortak Paydasını Kaybetmiş Müslümanların Açmazı: Şiî-Selefî Kutuplaşması / Dilemma of Muslims Who Lost Islam as the Common Denominator: Shia-Salafi Polarization / مشكلة المسلمين الذين أضاعوا القاسم المشترك للإسلام الاستقطاب الشيعي - السلفي

Yıl 2015, Sayı: 1-2, 107 - 128, 19.10.2015

Hasan Onat

Öz

Müslümanlar İslam ortak paydasını kaybetmişlerdir. Kur'an'ın 14 asır önceki uyarısına rağmen, her grup kendi sahip olduğu ile övünmekte; İslam'ı kendi görüşünden ibaret zannetmekte, kendisi gibi olmayanları kolayca ötekileştirebilmektedir. Din, birleştirmek yerine ayrıştırmakta; ayrılıkçı duruşlar dini kullanarak meşruiyet kazanmaya çalışmaktadır. Dinin insan hayatına anlam kazandıran boyutu etkisiz hale gelmiştir. Müslümanlar, Allah'ın insana bahşettiği aklı etkin kullanmaktan kaçınmakta, bilgiyi itibarsızlaştırmakta, bilgi ve değer üreterek özne olmayı başaramamaktadır. Bütün dünyayı etkileyen, küresel boyut kazanan başta şiddet-terör, kimlik krizi ve anlam arayışı olmak üzere bütün sorunları en derin yaşayanlar Müslümanlardır. Temel hak ve özgürlüklerin en çok ihlal edildiği, yüksek güven kültürünün yaratılmadığı yerlerde Müslümanlar yaşamaktadır. Hayatın kuralu çok basittir. Yaratıcı yetilerini etkin kullanmayı beceremeyenler, yıkarak, yakarak, yok ederek, öldürerek yaratma sürecine katılmaya çalışırlar.   İslam dünyasında yaşanan olumsuzlukları meşrulaştırabilmenin, Müslümanlar arasındaki güç ve iktidar mücadelesini, bunun sonucu olan çatışma ve ölümleri akla uygun hale getirebilmenin en kolay yolu, toplumsal bellekte diri olan anlam çerçevelerini kullanmak ve düşman algısı yaratmaktır. İşte esası iktidar ve güç kavgası olan çatışmalar, tarihteki adıyla Şii-Sünni, günümüzdeki tezahürleri ile Şii-Selefi kutuplaşması olarak karşımızda durmaktadır. İran, dünyanın her yerindeki Şiileri, kendi egemenliği için her zaman harekete geçirebileceği bir güç olarak görmekte; tarihten yararlanarak "düşman" algısını diri tutmakta, büyük Şii kimliği inşa etmeye çalışmaktadır. Geniş Sünni kitleyi karşısına almak yerine, daha belirsiz, ancak içinin istenildiği şekilde doldurulması mümkün ve kolay olan "Selefilik" üzerinden güç ve egemenlik arayışını sürdürmektedir. Suudi Arabistan ise, çekiciliğini kaybetmiş Vehhabilik yerine, "Selefilik" gibi, geçmişe yönelik özlemleri çağrıştıran bir kavramla hem Şii olmayanların sempatisini kazanmaya, hem iktidarına yönelik eleştirileri hafifletmeye, hem de en büyük tehdit olarak gördüğü İran'a karşı destek ve meşruiyet kazanmaya çalışmaktadır.  Selefilik, her ne kadar günümüzde mezhep gibi görünse de, bir mezhep değil, bir zihniyetti. Geçmişte selefiyye adıyla bir mezhep, tespi edebildiğimix kadarıyla hiç olmamıştır. Selef ise her zaman mevcuttur. Her nesil için bir önceki nesil seleftir. Selefi-Şii kutuplaşması, iktidar kavgasının ve güç mücadelesinin din sayesinde meşruşlaştırılması ile ilgili arayışların bir tezahürü olarak anlaşılabilir.

Anahtar Kelimeler

Sünni, Selefilik, Şia, Mezhep

مشكلة المسلمين الذين أضاعوا القاسم المشترك للإسلام الاستقطاب الشيعي - السلفي

Öz

فقد المسلمون القاسم المشترك الذي هو الإسلام، بالرغم من تحذير القرآن لهم من ذلك قبل أحد عشر قرنا، فأخذت كل طائفة تفتخر بما لديها وتظن أن الإسلام عبارة عن رأيها وتستبعد من ليس على شاكلتها بسهولة. فبدل أن يكون الدين عامل وحدة واتحاد صار عاملا للفرقة، فالحركات الانفصالية تستخدم الدين في كسب وإضفاء شرعية لها، فالدين الذي من مميزاته أن يجعل لحياة الإنسان معنى صار بلا تأثير؛ لأن المسلمين الذين تهربوا من استعمال العقل بشكل فعال قدسوا التراث والعنعنة، وحطّوا من شأن المعرفة التي هي نعمة من الله. وقد كان ينبغي أن يكون لهم دور فعال في إنتاج المعرفة والقيم لكن لم ينجحوا في ذلك. فالمسلمون يعيشون أعتى وأعمق المشكلات بجميع أنواعها؛ بدءا من العنف والإرهاب الذي اكتسب وجهة عالمية، وأثر في عالمنا الحاضر، ومرورا بفقدان الذات والبحث عن الهوية. فالأماكن الأكثر إخلالا وخرقا لأسس الحقوق والحريات، ولم تنشأ فيها ثقافة الأمن المتكامل يقيم فيها المسلمون. إن مبدأ الحياة بسيط جدا، ألا وهو: الذين لا يستطيعون استعمال المميزات التي أودعها الخالق فيهم يحاولون إثبات ذاتهم عن طريق عملية الوجود والعدم، بالهدم والحرق والإبادة والقتل
إن أسهل طريقة لإضفاء الشرعية لما يعيشه العالم الإسلامي اليوم من سلبيات ولتبرير القتل - الذي هو نتيجة الصراع على القوة والسلطة - هو أن تكون حيا في الذاكرة الجماعية من خلال إيجاد فكرة العدو. فإن أساس الصراع هو صراع على السلطة والقوة، والمسمى تاريخيا بالصراع الشيعي – السني اليوم ويظهر بوضوح في الاستقطاب الشيعي - السلفي. فإيران ترى من نفسها قوة تستطيع تحريك جميع الشيعة في كل أنحاء العالم؛ لبسط سيطرتها ونفوذها، وذلك من خلال الإبقاء على حيوية فكرة العدو، مستفيدة في ذلك من الحوادث التاريخية، وتهدف إلى إنشاء الهوية الشيعية الكبرى. وبدل أن تقف في وجه الأكثرية السنية تسعى لفرض سيطرتها ونفوذها عن طريق سلفية غير واضحة المعالم، والتي يمكن ويسهل عليها أن تشكلها كما تريد. وفي المقابل نجد أن السعودية تحاول - من خلال السلفية، بدلا من الوهابية التي فقدت بريقها - كسب تعاطف غير الشيعة، مستفيدة من مسمى السلفية التي توحي بالحسرة والاشتياق للماضي من ناحية، ومن ناحية أخرى تحاول التخفيف والحد من الانتقادات الموجهة لسياستها، وكسب دعم ومشروعية ضد إيران العدو الأكبر لها أيضا
وبالرغم من أن السلفية في عصرنا تظهر على شكل مذهب إلا أن الأمر ليس كذلك، بل هي عقلية معينة، ولم يكن هناك مذهب في يوم من الأيام على حد علمنا يسمى بالسلفية، ولكن مفهوم السلف كان دائ ما موجودا، فإن كل جيل لمن بعده يعد سلفا، ونستطيع فهم الاستقطاب الواقع بين السلفية والشيعة على أنها محاولات لإضفاء الشرعية على الصراع من أجل السلطة والنفوذ، ولكن من خلال الدين

Anahtar Kelimeler

السني, السلفية, الشيعة, المذهب

Dilemma of Muslims Who Lost Islam as the Common Denominator: Shia-Salafi Polarization

Öz

Muslims have lost their common denominator. Despite the Quran’s 14th century old warnings, each group prides each-self on their Islamic interpretation and otherizes various other traditions easily. Religion separates, rather than unites. The separatist groups use religious discourse to gain legitimacy, however the dimensions of religion that give meaning to human life have been omitted. Muslims avoid using reason effectively, they sanctify tradition and discredit knowledge. Muslims are the group who experience terror, violence, identity crisis and are most profoundly seeking meaning. Muslims live in the territories in which basic rights and freedoms are violated the most and where a culture of trust cannot be created. The rule of life is simple: the ones who cannot use creative forces effectively resort to violence, death and destruction.

The easiest way to legitimize the power and authority clashes, and the conflicts and deaths, is by the creation of an enemy and use of the existing meaning’s frameworks in the collective memory. In this framework, the Shiite-Salafi conflict appears as a reflection of historical Shiite-Sunni contradictions. Iran sees the Shia population as a power which can be mobilized whenever needed. For this purpose, Iran keeps the historical ‘enemy’ perception alive and tries to build a Shia identity. Rather than battle with broad Sunni mass, Iran seeks power and authority by a vague ‘salafism’ conceptualization, which is loaded by any meaning. On the other hand, Saudi Arabia uses ‘Salafism’ instead of Wahhabism to attract the sympathy of the Sunni population because while Wahhabism lost its attraction, Salafism evokes past nostalgia. With this policy, Saudi Arabia tries to alienate critics against it, as well to gain legitimacy against Iran.

Although Salafism appears to be a sect, it is not, it is a mentality. There has not been a separate sect called Salafism in the past. However Salafis have always existed. Each generation is the Salaf for the previous generation. The Salafi-Shiite polarization is a reflection of the legitimization of the power and authority struggle within religion.

Anahtar Kelimeler

Sunni, Salafism, Shia, Sect

Kaynakça

• Commins, David Dean, Osmanlı Suriyesi’nde Islahat Hareketleri, çev. S. Ayaz, İstanbul 1993.
• Fazlurrahman, İslâm’da İhya ve Reform Ankara Okulu Yay., çev. Fehrullah Terkan, Ankara 2006.
• İbn Abdilvehhab, Muhammed Kitabu’t-Tevhid, 1988.
• İşcan, Zeki, Selefîlik, İstanbul 2006.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm,
• Karaman, Hayrettin, Gerçek İslâm’da Birlik, İstanbul 2003.
• Lauziere, Henri, “The Consruction of Salafiyya: Reconsidering Salafism from the Perspective of Conceptual History”, International Journal of Middle East Studies, V/42, August 2010, no.3.
• Whelan, Richard, el Kaidecilik, İslâm’a Tehdit Dünyaya Tehdit, çev. H. Bağcı, B. Sinkaya, P.Arıkan, Ankara 2006.
• Yıldırım, Ramazan, Cemaatten Partiye Dönüşen Selefîlik, SETA Analiz, Aralık 2013, sayı 73.
• http://d1.İslâmhouse.com/data/tk/ih_books/single/tk_Selef%C3%AE_D%C3%A2vet_Us%C3%BBl%C3%BC.pdf
• http://www.livingislam.org/alb
• www.suriyegerçekleri.com
• www.islah.de/mehec/men00017.pdf
• www.islah.de/menhec/men00024.pdf