Şiî-Sünnî İlişkileri ve Selefîlik / Shia-Sunni Relations and Salafism / علاقات السنة - الشيعة والسلفية

Yıl 2015, Sayı: 1-2, 129 - 152, 19.10.2015

Cemil Hakyemez

Öz

Modernleşme ve küreselleşmenin dünya üzerinde çok büyük etkilerinin tartışıldığı günümüzde henüz çok fazla değişimin yaşanmadığı alanlardan birisinin, Şiî-Sünnî temelli mezhepsel yaklaşımlar olduğu söylenebilir. Bunun en önemli nedenlerinin birisi, hızla modernleşen Türk toplumu karşısında komşusu İran başta olmak üzere Müslüman Ortadoğu ülkelerinin hala daha küresel bağın içerisine girmemiş olmasıdır.  Aslında İran, Osmanlı modernleşmesinden bir hayli etkilenmiş ve bu doğrultuda ülkede meşrutiyet ilan edilmişti. Ancak Şiî ulemanın toplum üzerindeki nüfuzu, söz konusu girişimlerin sekteye uğramasına neden olmuş ve İran İslam Devrimi'ne yol açan süreci başlatmıştır. Devrimin ileri gelenlerinin O günden bu yana izlemiş oldukları siyasetle İran halkını küresel aktörlere karşı sürekli teyakkızda tutmaları, onların modernleşmenin dışında kalmalarına neden olmaktadır. Bu durum bir tarafatan İran Şiîlerinin geleneksel ortaçağ mezhep anlayışlarını devam ettirmelerine yol açarken diğer taraftan ise Ortadoğu'daki kadim çatışmaların tekrar alevlenmesine neden olmaktadır. Özellikle Irak'ın sürüklendiği iç savaşın en önemli araçlarından birinin, hala daha küresellşemeye karşı durmayı söylem haline getiren İran modeli bir devlet yapılanmasının savunduğu din anlayışından kaynaklandığı rahatlıkla söylenebilir. Küresel güçlerin İran'a karşı sürekli tacizde bulunmaları, söz konusu politikalarını devam ettirmeleri yönünde onlara direnç kazandırmaktadır. Küreselleşen ve bu doğrultuda geleneksel din anlayışlarını revize etmeye çalışan Türk toplumu karşısında İran'ın ne zamana kadar böyle devam edeceği merak konusu. Ancak küresel işgalcilerin bu bölge üzerindeki hesapları devam ettiği sürece sağlıklı bir modernleşme ve küreselleşme sürecinin tecrübe edilemeyeceği rahatlıkla söylenebilir. Söz konusu durumun, mezhep temelli geleneksel çatışma politikalarının uzun bir süre daha Ortadoğu üzerinde etkisini hissettireceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Sünnî, Şiî, Modenizm, Küreselleşme, Sünnî-Şiî İlişkileri

علاقات السنة - الشيعة والسلفية

Öz

في عصرنا الذي تتم فيه مناقشة التأثيرات الكبيرة للحداثة والعولمة حول العالم، يمكن أن يقال: إن من المجالات التي لم تحدث فيها التغ يرات الكثيرة بَعْدُ هي التعاطي على الأساس المذهبي الشيعي - السني. وأحد أهم أسباب هذا هو عدم دخول دول الشرق الأوسط الإسلامية - وفي مقدمتها إيران - في العلاقات العالمية، في مقابل التطور السريع للمجتمع التركي. والحقيقة أن إيران قد تأثرت كثير ا بالتطوير العثماني، وتم إعلان الدستورية في الدولة وفق ا لذلك. ولكن نفوذ العلماء الشيعة في المجتمع تسبب في إعاقة تلك المبادرات، وفي بدء الفترة التي أدت إلى ظهور الثورة الإيرانية الإسلامية. والمتقدمون في ركب الثورة استمروا في إيقاظ وتنبيه الشعب الإيراني منذ ذلك اليوم عبر السياسات التي اتبعوها ضد الجهات الفاعلة الدولية، مما تسبب في بقائهم خارج التطوير. وهذا الأمر أدى إلى استمرار المفاهيم الطائفية التقليدية في العصور الوسطى للشيعة الإيرانية من جهة، وتفاقم الصراعات القديمة في الشرق الأوسط من جديد من جهة أخرى. ويمكن القول بسهولة: إن أحد أهم الوسائل التي قادت العراق إلى الحرب الأهلية قد نشأت من الفهم الديني الذي يحافظ على هيكل حكومي بنموذج إيراني لا يزال يقول بالوقوف ضد العولمة. إن مضايقات القوى العالمية المستمرة لإيران، زادتها مقاومة بالاستمرار في سياساتها. فيا تُرى إلى متى ستستمر إيران هكذا في مواجهة المجتمع التركي الذي يعمل على إصلاح الفهم الديني التقليدي وفقا للعولمة. وطالما بقيت لغزاة العالم حسابات في هذه المنطقة يمكننا القول بسهولة بعدم إمكان حصول عملية العولمة والحداثة الصحية. وهذا الوضع يُبين أن سياسات الصراع التقليدية على أساس المذاهب سيظهر تأثيرها على الشرق الأوسط لمدة أطول

Anahtar Kelimeler

السني, الشيعي, الحداثة, العولمة, علاقات السنة - الشيعة

Shia-Sunni Relations and Salafism

Öz

It can be claimed that the approaches from the Shia and Sunni traditions are one of the areas that not much change experienced. One of the important reasons of this is that Iran and other Muslim Middle Eastern countries which are on the opposite of fast modernizing Turkish society have not become a part of global network. In essence, Iran has affected from Ottoman modernisation and declared constitutional monarchy by this influence. However, Shia ulema attempts interrupted this modernisation attempt which leads Iran’s Islamic Revolution. Iran’s politics has a coution against global actors and modernisation. Politics held by frontiers of the revolution maintains Iranian people in alert position against global actors and this alert situation cause them to stay out of modernization. This approach leads to perpetuation of middle age sect understanding as well as exacerbation of conflicts in the Middle East. One of the important reasons of Iraq’s civil war is the religious understanding which is similar to Iran Islamic State’s. The ongoing harresment of the global forces against Iran is giving motivation to Iran to perpetuate their politics. It is an interesting question to ask to which point Iran will continue to follow this policy as long as the policies of global intruders. However, it is confident to say that continuing a healthy modernisation and globalisation will not be experienced sect-based. This analysis shows that the traditional conflicts would be influential on Middle East for a long period of time.

Anahtar Kelimeler

Sunni, Shia, Modernization, Globalization, Sunni-Shia Relations

Kaynakça

• Abbas, Ziya, Irak’ta Şiî Merciliği’nin Siyasî Rolü, Önsöz Yayıncılık, İstanbul 2013.
• Ahmed Hilmi, Şehbenderzâde, İslâm Tarihi, (I-II), nşr. Mümin Çelik, Doğan Güneş Yayınları, İstanbul 1971.
• Ajami, Fouad, The Vanished İmâm, Cornell University Pres, 1986.
• Akoğlu, Muharrem, “Irak’ta Şiî Varlığı”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, ed. Okumuş, Mesut – Hakyemez, Cemil, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2014.
• Arıkan, Adem, “Şiîlerin Takrîbi ve Suûdîlerin Teklifi”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2014.
• Atay, Hüseyin, Ehl-i Sünnet ve Şîa, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, Ankara 1983.
• Batatu, Hana, “Iraq’s Shi’a: Their Political Role and the Process of Their Integration into Society”, Islamic Impulse, ed. B.F. Stowasser, Washington 1986.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “Günümüzde Selefîlik ve İslâmî İlimlere Olan Etkisi”, Tarihte ve Günümüzde Selefîlik, İSAV, İstanbul 2014.
• Büyükkara, Mehmet Ali, Suûdi Arabistan ve Vehhabilik, Rağbet, İstanbul 2013.
• Cabbar, Faleh, Irak’ta Şiî Hareketi ve Direniş, çev. Hikmet Halis, İstanbul 2004.
• Çetinsaya, Gökhan, “Osmanlı Irakı’nda Şiî-Sünnî İlişkileri: II. Abdülhamid Dönemi (1890-1908)”, Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, ed. Azmi Özcan, İstanbul 2000.
• Dabaşı, Hamid, İran: Ketlenmiş Halk, Çeviren: Emine Ayhan, Metis Yayınları, İstanbul 2008.
• el-Kâtib, Ahmed, “Şîa ve Modernizm, Direnişten Bilinçli Açılıma”, çev. Yaşar Daşkıran, İslâmiyât, 7/4.
• el-Kâtib, Ahmed, Nedenleri Tarihte Kalmış Siyâsî Ayrılık, Sünnîlik-Şiîlik, İslâm Birliği, Türkçesi. Muharrem Tan, İstanbul 2009.
• el-Uteybî, Cuheymân b. Muhammed b. Seyf, Resailü Cuheymân el-Uteybî, haz. ve tahk. Rıf’at Seyyid Ahmed, Kahire 1988.
• el-Verdî, Ali, Lemahât ictimâ’iyye min tarîhi’l-Irakı’l-hadîs, (I-VI), Kufan 1991, c. III.
• er-Ruhaymî, Abdülhalim, Tarîhu’l-hareketi’l-İslâmiyye fî’l-Irak 1900-1924, Dârü’l-âlemiyye li’t-Tibaa ve’n-Neşr, Beyrut 1985.
• Esposito, John L., İslâm Tehdidi Efsanesi, Ufuk Kitapları, İstanbul 2002.
• es-Samerraî, Said, et-Taifiyye fî’l-Irak: el-vâkî ve’l-hâl, Müessesetü’l-Fecr, Londra 1993.
• Hakyemez, Cemil, “Ehl-i Sünnet’in Şiîlik Algısı ve Temel Etmenler”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2014.
• Hakyemez, Cemil, Osmanlı İran İlişkileri ve Sünnî-Şiî İttifakı, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Hülagü, Metin, (İngiliz Gizli Belgelerine Göre Milli Mücadelede İslâmcılık ve Turancılık) İslâm Birliği ve Mustafa Kemal, Timaş Yayınları, İstanbul 2008.
• Hüseyinzade, Seyyid Muhammed Ali, İslâm-i Siyâsî Der İran, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Müfîd, Kum 1386.
• İnâyet, Hamid, Çağdaş İslâmi Siyâsî Düşünce, çev. Yusuf Ziya, Yöneliş Yayınları, İstanbul 1995.
• Kara, İsmail, “Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Üzerine Birkaç Not”, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi, ed. İsmail Kara, Asım Öz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
• Karadeniz, Yılmaz, İran’da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1795–1925), İstanbul 2006.
• Kâşifü’l-Gıta, Muhammed Hüseyin, el-Musûlü’l-Ulyâ fî’l-İslâm lâ fî Bahamdun, Beyrut 1980.
• Kechichian, Joseph A., “The Impact of American Policies on Iranian-Arab relations”, Iran and the Arab Worl, ed. H. Amirahmadi, N. Entessar, London 1993.
• Khosrokhavar, Farhad – Roy, Olivier, İran: Bir Devrimin Tükenişi, çev. İsmail Yerguz, Metis Yayınları, İstanbul 2013.
• Koca Râgıb Mehmed Paşa, Tahkik ve Tevfik, haz. Ahmet Zeki İzgöer, Kitabevi, İstanbul 2003.
• Kutlu, Sönmez, “Şiî Uyanış Tezi ve Geleceği Tartışmaları İle İlgili Değerlendirmeler”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2014.
• Matthiesen, Toby, “Hizbullah al-Hijaz: A History of The Most Radical Saudi Shi’a Opposition Group”, The Middle East Journal, vol: 64, no: 2, Spring 2010.
• Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, Ensar Neşriyat, İstanbul 1994.
• Nasr, Vali, “On the Conflict between Shiites and Sunnis: We Need Engagement with Iran”, http://www.spiegel.de/international/spiegel/vali-nasr-on-the-conflict-between-shiites-and-sunnis-we-need-engagement-with-iran-a-444709.html.
• Nasr, Vali, “The Shi Revival”, Military Review, 83/3(2007).
• Nasr, Vali, The Shia Revivavl: How Conflicts within Islam will Shape the Future, New York 2006.
• Onat, Hasan, “İran İslâm Devrimi ve Şiîlik”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2014.
• Onat, Hasan, “İslâm Ortak Paydasını Kaybetmiş Müslümanların Açmazı: Şi’î-Selefî Kutuplaşması”, Tarihte ve Günümüzde Selefîlik, İSAV, İstanbul 2014.
• Ortaylı, İlber, Gelenekten Geleceğe, Alkım Yayınevi, İstanbul 2007.
• Taflıoğlu, M. Serkan, Humeynî (İran İslâm Devrimi), Ankara 2010.
• Üzüm, İlyas, “Sünnî-Şiî Yakınlaşması: Dârü’t-Takrîb Tecrübesi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı. 2, 1998.
• Wiley, Joyce N., Irak Şiîleri, çev. Ekin Yayınları, İstanbul, ts.
• Yıldırım, Ergün, “İslâmizm, İslâmlaşma ve İttihâd-ı İslâm”, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi, ed. İsmail Kara, Asım Öz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2013.