Değişim Karşısında Varolan'ı da Gözeten 'Diri Yorum' / ‘Living Interpretation’ Considering the Existing in the Face of Change / التفسير الحي المواكب للواقع في مقابل المتغيرات

Yıl 2015, Sayı: 1-2, 167 - 194, 19.10.2015

Sadık Kılıç

Öz

İslam inanışı bakımından en kutsal dini metin, Kur'an'dır. Ve Kur'an, insanın yaşadığı evreni hedeflemiş olması nedeniyle, Aşkınlık alanında 'bura'ya 'nüzûl' etmiştir; bu nedenle de, insanî ve içtimaî bir olgu olaraki bir dili: Arapçayı iletişim aracı olarak seçmitşir. Kur'an metninde ifadesini bulduğu ve insanlara ulaştığı şekliyle ('resm') İlahi Kelâm'ın, İlahi amaçları, bütün tikel olguları ve insani cevapları sözel-lafzî olarak içermiş olması mümkün değildir. Çünkü 'dil'in imkânları, ilahi ontolojiyi bütünüyle ifade edemez! İşte, Allah ile münasebeti bakımından ('hadd') her ne kadar Müteâl ise de, beşerî bir örgü olmanın dışına çıkamayan 'dil'in imkânlarının sınırlı olması; en geniş anlamıyla, insna ve dünyasının kesintisiz bir değişim içinde bulunması, böylece de daha rafine çözümler talep edilmesi nedeniyle, klasik yorum geleneğinin bir dinamizme kavuşturulması.i bu bağlamda, kitâb'ın etrafında örülmek istenen açık ve örtük fanatizm setlerinin aşılması, kısaca 'tevil', ciddi diriltici yorum enstrümanı olarak yeniden gündeme alınması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Dil (Arapça), Yorumun beşeriliği, Toplumsal değişim

التفسير الحي المواكب للواقع في مقابل المتغيرات

Öz

إن النص الأقدس من وجهة نظر الاعتقاد الإسلامي هو القرآن الكريم. وبسبب استهداف القرآن العالم الذي يعيش فيه الإنسان فقد نزل من العالم السماوي إلى هنا العالم الأرضي ولهذا أيضا فقد اختار كظاهرة إنسانية واجتماعية لغة كوسيلة للتواصل، وهي اللغة العربية. وإن الكلام الإلهي الذي أفرغت عبارته في متن القرآن وبالشكل الذي وصل إلى الناس لا يمكن أن يكون مشتم لا لفظيا على الأهداف الإلهية، وعلى كل الظواهر والوقائع الجزئية، وعلى كافة الأجوبة الإنسانية. وذلك لأن إمكانات اللغة لا تقدر على التعبير عن الوجود الإلهي بكامله! ومن هنا، وبسبب محدودية إمكانات اللغة التي لا تخرج عن كونها عبارة عن نسيج بشري بغض النظر عن مستوياتها العالية من ناحية صلتها مع الله، وبسبب تعرض الإنسان والعالم لتغير متواصل، وتطلبه نتيجة لذلك حلولا أكثر وضوحا ونقاء، كان لا بد من إضفاء ديناميكية حركية على أعراف التفسير التقليدي، وفي هذا السياق؛ تجاوز سدود التعصب والتزمت الصريح والضمني التي يراد إقامتها حول الكتاب، وباختصار لا بد من إعادة تفعيل التأويل واعتماده كآلية تفسير إحيائي جدي

Anahtar Kelimeler

القرآن, اللغة) اللغة العربية), بشرية التفسير, التغير الاجتماعي

‘Living Interpretation’ Considering the Existing in the Face of Change

Öz

In terms of the Islamic faith, the holiest text is the Koran. And since the Koran’s target is the universe in which the human being lives, it has been “revealed” from the domain of transcendence to “here”; and therefore, it has selected a language as a human and social phenomenon, i. e., Arabic, as a communicative tool. It is not possible for the Divine Word in its form expressed in the text of the Koran and sent to the humanity (“resm”) to contain verbally the Divine purposes, all particular facts and human answers. This is because possibilities of “language” cannot express the divine ontology in its entirety!

Although it is transcendental in terms of its relation with God, language is limited to being a human nexus, and therefore, is restricted in its possibilities. In its broadest sense, man and world are in continual change, and therefore, people require more refined solutions, implying that the classical interpretation tradition should be made more dynamic, and implicit and explicit fanaticism walls built around the Book should be eliminated. ln short, “tawil” (glossing) should be reconsidered as ci serious reviving interpretation instrument.

Anahtar Kelimeler

Koran, Language (Arabic), Human quality ofinterpretation, Social change

Kaynakça

• Adnan Adıvar, Tarih Boyunca İlim ve Din, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2. bs, 1969.
• Abdurrahmân, Abdü’l-Hâdî, Sultatu’n-Nass, Beyrut, el-Merkezu’s-Sekâfî el-Arabî, 1993.
• Ahmed Âsım [Efendi] (ö. 1819) Kâmûs Tercemesi [el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît ve’l-Kâbûsi’l-Vasît], İstanbul, Cemal Efendi Matbaası, H. 1325.
• Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıllar), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Akarsu, Bedia, “Felsefe Açısından Dil”, http://www.turkischweb.com/anadilim/seite45.htm
• Ayan, Hüseyin, Nesîmî Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları, 1990.
• Bedevî, Ahmed Zeki, A Dictionary of The Social Sciences, Librairie du Liban, 1986.
• Bilmen (1883-1971), Ömer Nasûhi, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul, Bilmen Yayınevi, 1973.
• Birand, Kâmıran, Mânevi İlimler Metodu Olarak Anlama, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1960.
• Birışık, Abdulhamit, “Mecâzu’l-Kur’ân”, T.D.V. İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2003.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Ankara, Ank. Üniv. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Charles Guingnebert, Libération des dogmes, Flammarion, Paris 1910.
• Dârakutnî (ö. 385/995), Sünen, tahk. Abdullah Hâşim Yemanî el-Medenî, el-Medinetü’l-Münavvara, el-Hicâz, 1386/1966.
• De Towarnicki, Frederic, Martin Heidegger- Anılar ve Günlükler, çev. Zeynep Durukal, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• De Suassure, Ferdinand, Genel Dilbilim Dersleri I-II, çev. Berke Vardar, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.
• Durmuş, İsmail, “Mecâz”, T.D.V. İslâm Ansiklopedisi, Ankara, 2003.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslam Hukuku Metodolojisi (Fıkıh Usulü), çev. Abdülkadir Şener, Ankara, Ank. Üniv. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Ebû Zeyd, Nasr Hamid, Dinsel Söylemin Eleştirisi, çev. Fethi Ahmet Polat, Ankara, Kitâbiyât Yayınları, 2002.
• Ebû Zeyd, Nasr Hamid, el-İtticâhu’l-Aklî fi’t-Tefsîr-Dirâse fî Kadıyyeti’l-Mecâz fi’l-Kur’ân ‘ınde’l-Mu’tezile, Beyrut, Dâru’t-Tenvîr, 1983.
• Ebû Zeyd, Nasr Hamid, Mefhûmu’n-Nass (Dirâse fî Ulûmi’l-Kur’ân), Kahire 1990.
• Eco, Umberto, Yorum ve Aşırı Yorum, çev. Kemal Atakay, Can Yayınları, 2. bs. 1997.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf (816/1413), Kitâbu’t-Ta’rifât, ts.
• ed-Deylemî (ö. 509/1115), el-Firdevsu bi-Me’sûri’l-Hıtâb, tahk. Es-Sa’îd ibn el-Besyûnî ez-Zağlûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
• El-Gazâlî (ö. 505/1111), İhyâu Ulûmi’d-Din, Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâhu, Mısır, Dâru ihyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, , ts..
• el-Hafâcî (ö. 466/1073), İbn Sinân, Sırru’l-Fesâha, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1402/1982.
• el-Hindî, Alâuddin (ö. 975/1567), Kenzu’l-‘Ummâl, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1399/1979.
• El-Isbehânî, Ebû Nu’aym (ö. 430/1039), Hilyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Esfıyâ, Beyrût, Dâru’l-Kuttâbi’l-Arabî, 2. bs., 1387/1967.
• El-Isfehânî, Râğıb (ö. 502/1108), el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, tahk. Muhammed Seyyid Geylânî, Beyrut, ts.
• Eliade, Mircea, Mythes, Rêves et Mystères.
• El-Kirmânî, Ahmed Hamîdüddîn, Râhatu’l-Akl.
• Ernst Cassier, İnsan Üstüne Bir Deneme (1944), çev. N. Arat, İstanbul 1980.
• Ernst, Josef, “Yorumlama Tarihinin Değişim Sürecinde Hermenötik Problem”, Schriftauslegung Beitrage zur Hermeneutik des Neuen Testamentes und im Neuen Testament (Münih), 1972. çev. M. Faik Yılmaz, (Yayımlanmamış çalışma).
• er-Râzî, Fahreddîn (ö. 606/1209), el-Mahsûl fî ‘Ilmi Usûli’l-Fıkh.
• Essai Sur Les Origines du Lexique Technique de la Mystique Musulmane, Librairie Philosophique J. Vrin, Paris, 1954.
• es-Sâlih, Subhî, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, Dârü’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 10. bs., 1977.
• Ez-Zehebî, Muhammed, et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn, Dârü’l-Kütübi’l-Hadîse, 2. bs., 1396/1976.
• Ez-Zerkeşî (ö. 794/1392), Bedruddin, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân.
• Fenârî (ö. 834/1434), Şemseddin, ‘Aynu’l-A’yân, Âsitâne, Rif’at Bey Matba’ası, H.1325.
• Foulquié, Dictionnaire de Langue Philosophique.
• Gökberk, Mecit, Değişen Dünya Değişen Dil, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 4. Baskı, 2004.
• Görgün, Tahsin, Anlam ve Yorum, İstanbul, Gelenek Yayınları, 2003.
• Görgün, Tahsin, “…Kur’an-ı Kerim’in Tamamına Muhatabız” (söyleşi), Diyanet Aylık Dergi, sayı: 166, Ekim 2004.
• Gündüzöz, Soner, Arapçada Kelime Türetimi/Kavramlar-Kuramlar-Kurumlar, Samsun, Din ve Bilim Kitapları, 2005
• Halefullah, Muhammed Ahmed, Selâsu Resâil,
• Hamîdüddin el-Kirmânî hk. bk. Daftary, Farhad, “Kirmânî (İsmâ’îlî dâ’îsi)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2002.
• Harb, Ali, (en-Nassu ve’l-Hakika-II) Nakdu’l-Hakika, Beyrut, el-Merkezü’s-Sekâfe el-Arabî, 1993.
• Herakleitos, Kırık Taşlar, çev. Alova, , İstanbul, Bordo Siyah Klasik Yayınlar, 2003
• Hüseyin Sesli, Dil Alanı Üzerine, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yayınları, no: 56, 1968.
• İbn Aşûr, Tefsîru’t-Tahrîr, ed-Dârü’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, ts.
• İbn Cinnî (ö. 392/1002), el-Hasâıs, tahk., Muhammed Ali en-Neccâr, Beyrut, Dârü’l-Hudâ li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr, -1372/1952 (?)
• İbn Fâris, Ahmed (ö. 395/1005), Mücmelü’l-Lüğa, tahk. Zübeyr Abdülmuhsin Sultan, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986.
• İbn Kuteybe (ö. 276/889), Te’vîlu Müşkili’l-Kur’ân, şerh ve neşir: Ahmed Sakr, Kahire, Dârü’t-Türâs, 2. bs., 1393/1973
• İbnü’l-Müsennâ, Ebû Ubeyde Ma’mer (ö. 210/825), Mecâzu’l-Kurân, tahk. M. Fuâd Sezgin, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, III. bs., 1401/1981,
• Kılıç, Sadık, “Yorum Sadece Kendisidir, Daha Fazlası: Nass Değil”, Seferler Arefesindeyim Hep, İstanbul, Gelenek Yayıncılık, 2004.
• Kuçuradi, İonna, Nietzsche ve İnsan, Türkiye Felsefe Kurumu, 1997.
• Lichtenberg (1742-1799), Georg Christoph, Aforizmalar, çev. Tevfik Duran, Ankara, Dost Kitabevi, 2000.
• Magill, Frank, Egzistansiyalist Felsefenin Beş Klasiği, çev. Vahap Mutal, , İstanbul, Hareket Yayınları, 1971.
• Massignon, Louis, “Hallâc”, M.E.B. İslâm Ansiklopedisi, İstanbul M.E. Basımevi, 1977.
• May, Lord Robert (İngiliz Bilim Akademisi Başkanı), çev. Reyhan Oksay, Cumhuriyet Bilim Teknik, 13 Kasım 2004, yıl: 18, sayı: 921. (Discover, Kasım 2004’den naklen).
• Mukâtil ibn Süleyman, el-Vücûh ve’n-Nazâir, hazırlayan: Ali Özek, İstanbul, İSAV, 1993.)
• Nazif Şahinoğlu, “Te’vîl”, M.E.B. İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, M.E. Basımevi, 1979.
• Özcan, Zeki, Teolojik Hermenötik, İstanbul, Alfa Yayınları, 1998.
• Özen, Şükrü, “İslam Hukukuna Göre Zındıklık Suçu ve Molla Lutfî’nin İdamının Fıkhîliği”, İslam Araştırmaları Dergisi, sayı: 6, yıl: 2001.
• “Ontolojik Esaslara Dayanan Felsefî Antropoloji Hakkında Düşünceler”, Yüzyılımızda İnsan Felsefesi (Takiyyettin Mengüşoğlu’nun Anısına), haz. İonna Kuçuradi, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu, 1997.
• Pike, E Royston, Dictionnaire des Religions.
• Ronan, Colin A., Bilim Tarihi, çev. Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergun, Ankara, Tübitak Yayınları, 1. bs., 2003.
• Sabbagh, T., La Métaphore dans Le Coran, Adrien-Maisonneuve, Paris, 1943.
• Sedat Şensoy, “Belâgat Geleneğinde Aklî Mecaz Tartışması”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı:8, yıl: 2002.
• Şahin Uçar, “İnsan, Varlık ve Zaman”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı: 6, yıl: 2001.
• Şahinoğlu, Nazif, “Te’vîl”, M.E.B. İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, M.E. Basımevi, 1979.
• Wittgenstein, Ludwig, Tractatus Logico-Philosophicus, çev. Oruç Aruoba, Yapı Kredi Yayınları., 1. bs., Mart-1985.
• Yaşar Nuri Öztürk, Aşk ve Hak Şehidi Hallâc-ı Mansûr ve Eseri, İstanbul, Yeni Boyut, 1996.
• Yavuz, Hilmi, Felsefe Yazıları, İstanbul, Boyut Kitapları, 1. bs., 1997.
• Yavuz, Hilmi, Geçmiş Yaz Defterleri, İstanbul, Can Yayınları, 2. bs., 1998.
• Yurdaydın, Hüseyin G., İslâm Tarihi Dersleri, Ank. Üniv. İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1971.
• Yusuf Örnek, “Felsefede Antropoloji Geleneği ve Takiyyettin Mengüşoğlu”, Yüzyılımızda İnsan Felsefesi (Takiyyettin Mengüşoğlu’nun Anısına).