السلفية في عُرف التفسير الإسلامي

Yıl 2015, Sayı: 1-2, 195 - 252, 19.10.2015

Mustafa Öztürk

Öz

إن الفكر السلفي الذي دافع عنه رمز مدرسة أهل الحديث في القرن الثالث أحمد بن حنبل، التي وصلت من بعده إلى هيكل منهجي بجهود ابن تيمية وابن قيم الجوزية ذي مكانة حاسمة في تراث التفسير السني. والسلفية - في عُرف التفسير الإسلامي - موضوع ينبغي تناوله على ثلاثة أصناف مرتبطة ببعضها، وبنفس الوقت مختلفة عن بعضها تماما
أولها: مدرسة أهل الحديث التي كوّنت البنية التحتية للسلفية المنهجية. ورمز هذه المدرسة التي تُذكر بأسماء مختل: أصحاب الحديث - أهل الحديث - أهل السنة الخاصة هو أحمد بن حنبل رحمه الله (ت: 241 ه/ 855 م)
وثاني تلك المدارس: هو تيار الفكر الديني المتمثل بابن تيمية (ت: 728 ه/ 1328 م) الذي عاش في النصف الثاني للقرن السابع، وتلاميذه المشهورين كابن قيّمِ الجوزيّة (ت: 751 ه/ 1350 م)، وأبي الفداء ابن كثير (ت: 774 ه/ 1373 م)
وأما الصنف الثالث في الفكر السلفي والتفسير فهو السلفية الحديثة التي تصدَّرت بخطاب التجديد والإصلاح في العصر الحديث

Anahtar Kelimeler

السلفية, تفسير, أهل الحديث, ابن تيمية

Salafism In Tafsir Tradition

Öz

Salafi thinking, defended by significant Hadith scholar Ahmed b. Hanbel in IX. century and systematised by İbn Teymiyye and İbn Kayyim el-Cevziyye, has a important role in classical Sunni tafsir tradition. Salafism in Islamic tafsir tradition should be issued under three categories which are related but quite different from each other. First category is Ahl al-Hadith tradition which base systematic Salafism. This tradition, also named as Ashâb al-Hadith, Ahl al-Athar, Ahl al-Sunna al-Hâssa, is remembered with Ahmad b. Hanbal (d. 241/855). Second category is the religious tradition which is symbolised with İbn Taymiyya (d. 728/1328) and his famous students like İbn Kayyim el-Jawziyya (d. 751/1350) and Abu’l-Fidâ İbn Kathîr (d. 774/1373). Third category is new Salafism which is emerged in modern time and has a discourse of islah-tajdid.

Anahtar Kelimeler

Salafism, Tafsir, Ahl al-Hadith, Ibn Taymiyya

Tefsir Geleneğinde Selefîlik Ekolü / Salafism In Tafsir Tradition / السلفية في عُرف التفسير الإسلامي

Öz

Hicrî III. (IX.) asrıda Ehl-i Hadis ekolünün sembol ismi Ahmed b. Hanbel tarafından savunulan, daha sonra İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye'nin gayretleriyle sistematik yapıya kavuşan Selef düşüncesi klasik dönem Sünnî tefsir geleneğinde belirleyici konuma sahiptir. İslam tefsir geleneğinde Selefilik, birbiriyle bağlantılı ve aynı zamanda biribirinden oldukça farklı üç kategoride ele alınması gereken bir konudur. İlk kategori, sistematik Selefîliğe alt yapı oluşturan Ehl-i hadis ekolüdür. Ashâb-ı Hadîs, Ehl-i Eser, Ehl-i Sünnet-i Hâssa gibi farklı isimlrle de anılan bu ekolün sembol ismi Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855)'dir. İkinci kategori, hicrî VII. asrın ikinci yarısında yetişen İbn Teymiyye (ö. 728/1328) ile onun İbn Kayyim el-Cevziyye (ö. 751/1350) ve Ebü'l-Fidâ İbn Kesîr (ö. 774/1373) gibi meşhur  talebelerince temsil edilen dinî düşünce çizgisidir. Selefîlik ve tefsir konusunda üçüncü kategori, modern dönemdeki ıslah-tecdit söylemiyle ön plana çıkan yeni Selefîliktir.

Anahtar Kelimeler

Selefîlik, Tefsir, Ehl-i Hadis, İbn Teymiyye

Kaynakça

• el-Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail, Keşfü’l-Hafâ, Beyrut 2001.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Ankara 1974.
• el-Bağdâdî, Ebû Bekr Hatîb el-Câmî’ li-Ahlâki’r-Râvî, Riyad 1983.
• el-Beğavî, Ebû Muhammed Me‘âlimü’t-Tenzîl, Beyrut 1995.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed, Kitâbü’l-Esmâ’ ve’s-Sıfât, Beyrut 1984.
• Birışık, Abdülhamit, “Tefsir”, DİA, İstanbul, 2011, XL, 285.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. İbn Muğire, Hadîs-i Şerifler Işığında İlâhî Kelâmın Müdâfaası (Halku Ef‘âli’l-İbâd), çev. Yusuf Özbek, İstanbul 1992.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “11 Eylül’le Derinleşen Ayrılık: Suudî Selefîyye ve Cihadî Selefîyye”, Dinî Araştırmalar, 2004, 7, sayı: 20, s. 206-208.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “Selefîliğin Yakın Tarihinden Önemli Bir Yaprak: Yeni Bilgiler Işığında Cuheymân el-Uteybî ve Cemaati”, Marife: Bilimsel Birikim (Selefîlik), 2009.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, çev. Burhan Köroğlu vdğr., İstanbul 1999.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Ankara 1989.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim es-Savâiku’l-Mürsele, Riyad 1998.
• el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn, el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh, Devha 1399.
• ed-Dârimî Ebû Saîd Osmân b. Saîd, er-Red ale’l-Cehmiyye, Kuveyt 1985.
• ed-Dârimî Ebû Saîd Osmân b. Saîd,Nakzü Usmân b. Saîd ale’l-Merîsî (er-Red ale’l-Merîsî), nşr. Mansûr b. Abdülazîz es-Simârî, Riyad 1999.
• ed-Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah, Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh, Beyrut 2007.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İstanbul 2003.
• ed-Dihlevî, Şah Veliyyullah, el-Fevzü’l-Kebîr, çev. M. Sofuoğlu, İstanbul 1980.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, “Tarihte ve Günümüzde ‘Kur’an Te’vîli’ Sorunsalı”, çev. Ömer Özsoy, İslâmî Araştırmalar, 1996, IX/1-4, / 28. IX/1-4, 28
• el-Ferrâ, Ebû Ya’lâ, el-Udde fî Usûli’l-Fıkh, Riyad 1993.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, Beyrut 1982.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid, Faysalu’t-Tefrika, nşr. Mahmûd Bîcû, yy., 1993.
• Gölcük, Şerafettin, “Cehm b. Safvân”, DİA, İstanbul 1997, VII.
• Gölcük, Şerafettin, “Cehmiyye”, DİA, İstanbul 1993, VII.
• Gürler, Kadir, “Kur’ân’ın Re’y İle Tefsirini Yasaklayan Rivâyetlere Eleştirel Bir Yaklaşım”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004/1, III/5.
• Gürler, Kadir, Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı, (yayımlanmamış doktora tezi), Ankara 2002.
• Hourani, Albert, Çağdaş Arap Düşüncesi, çev. Lâtif Boyacı-Hüseyin Yılmaz İstanbul 2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer, Câmiu Beyâni’l-İlm ve Fazlih, Beyrut, ts.,
• İbn Adî, Ebû Ahmed el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl, Beyrut, ts.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed, el-Muharrerü’l-Vecîz, Beyrut 2001.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed, Kitâbü’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, Beyrut, ts.
• İbn Ebî Ya’lâ, Tabakâtü’l-Hanâbile, Riyad 1999.
• İbn Hanbel, Ahmed, er-Red ale’l-Cehmiyye ve’z-Zenâdıka, Riyad 2003.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut 1411.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Beyrut 1983.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Cîze 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed, Te’vîlü Muhtelefi’l-Hadîs, Beyrut 1993.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn, Nakzü’l-Mantık, Kahire 1951.
• İbn Teymiyye, Mecmûu’l-Fetâvâ, Beyrut 2000.
• İbn Teymiyye, Mecmûatü’r-Resâil ve’l-Mesâil, Beyrut 1992.
• İbn Teymiyye, el-Cevâbü’s-Sahîh li-men Beddele Dîne’l-Mesîh, Riyad 1999.
• İbn Teymiyye, Der’u Teârüzi’l-Akl ve’n-Nakl, Riyad 1991.
• İbn Teymiyye, Kitâbü’l-Îmân, Beyrut 1983.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr, Fetâvâ ve Mesâilü İbni’s-Salâh, Beyrut 1986.
• İşcan, Mehmet Zeki, Selefîlik İslami Kökenciliğin Tarihi Temelleri, İstanbul 2009.
• el-Kâsımî, Cemâleddîn Tefsîru’l-Kâsımî (Mehâsinü’t-Te’vîl), Kahire 2003.
• Kazanç, Fethi Kerim, “Selefîyye’nin Nass ve Metot Ekseninde Din Anlayışı ve Sonuçları”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2010, VIII/1, 110-111.
• el-Kefevî, Ebü’l-Bekâ, el-Külliyyât, Beyrut 1993.
• el-Kevserî, Muhammed Zâhid, Makâlât, Humus 1388.
• Kılavuz, Ahmed Sâim, “Bişr b. Gıyâs”, DİA, İstanbul, 1992, VI.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri,“İstismara Elverişli Münbit Toprak: Hadisler”, İslâmiyât, 2000, III/3.
• Koca, Ferhat, İslâm Hukuk Tarihinde Selefî Söylem, Ankara 2002.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed, el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut 1988.
• el-Malatî, Ebü’l-Hüseyin et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida‘, Kahire 1993.
• Maşalı, M. Emin, “İbn Teymiyye’ye Göre Hatalı Tefsir Kuramları”, Bilimname, 2008/2, sy. XV.
• Na’nâa, Remzi, el-İsrâiliyyât ve Eserühâ fî Kütübi’t-Tefsîr, Beyrut 1970.
• en-Nehhâs, Ebû Cafer, İ’râbü’l-Kur’ân, Beyrut 1988.
• Özervarlı, M. Sait, İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelâmcılara Eleştirisi, İstanbul 2008.
• Özervarlı, M. Sait, “İbn Teymiyye (İtikadî Görüşleri)”, DİA, İstanbul 1999, XX.
• Öztürk, Mustafa, Çağdaş İslam Düşüncesi ve Kur’ancılık, Ankara 2013.
• Öztürk, Mustafa, Tefsirin Hâlleri, Ankara 2013.
• Öztürk, Mustafa, Tefsir Tarihi Araştırmaları, Ankara 2011.
• Öztürk, Mustafa, “Neo-Selefîlik ve Kur’an: Reşid Rıza’nın Kur’an ve Yorum Anlayışı Üzerine”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, IV/2.
• Öztürk, Mustafa, “Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm”, DİA, İstanbul 2011, XL.
• er-Râzî, Ebû Abdillah Fahreddîn, et-Tefsîru’l-Kebîr (Mefâtîhu’l-Ğayb), Beyrut 2004.
• er-Râzî, Ebû Abdillah Fahreddîn, Acâibü’l-Kur’ân, nşr. Seyyid el-Cemîlî, Beyrut 1985.
• Rızâ, Muhammed Reşîd, Tefsîru’l-Menâr, Beyrut 1999.
• Rızâ, Muhammed Reşîd, el-Vahyü’l-Muhammedî, Beyrut 1406.
• Rızâ, Muhammed Reşîd, el-Hilâfe, Kahire 1994.
• es-Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnaût-Türkî Mustafa, Beyrut 2000.
• es-Serrâc, Ebû Nasr, el-Luma’, Kahire 1960.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut 2002.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn, Te’yîdü’l-Hakîkati’l-Aliyye, Halep 2002.
• eş-Şehristânî, Ebü’l-Feth, el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut 1996.
• et-Taberî, Ebî Ca’fer, Câmiu’l-Beyân (Tefsîru’t-Taberî), Beyrut 1999.
• Tauber, E., “Rashîd Ridâ as Pan-Arabist before Wold War I”, The Moslem World, 1989,LXXIX/2.
• et-Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfü Istılahâti’l-Funûn, Beyrut 1996.
• Tottoli, Roberto, Biblical Prophets in the Qur’an and Muslim Literature, Surrey/Curzon 2002.
• Watt, M. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1981.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ahmed b. Hanbel”, DİA, İstanbul 1989, II.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Dârimî, Osman b. Saîd”, DİA, İstanbul 1993, VIII.
• ez-Zehebî, Ebû Adillâh Şemseddîn, Târîhu’l-İslâm, Beyrut 1991.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Beyrut, ts.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-İsrâiliyyât fi’t-Tefsîr ve’l-Hadîs, Kahire 1990.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedreddîn, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, ts.
• ez-Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut 1988 .