Depremin Hikmet Cihetiyle Kur’ân Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Sayı: 20, 161 - 187, 26.12.2024

Hasan Bulut

https://doi.org/10.52886/ilak.1515867

Öz

Yeryüzü canlılar için yaşama elverişli bir biçimde tanzim edilmiştir. Dünyanın imtihan yurdu olması hasebiyle de insanlar zaman zaman farklı türden musibet veya doğal afetler ile sınanmaktadır. Bu hadiselerden birisi Kur’ân’da başta zelzele olmak üzere çeşitli kavramlarla ifade edilen depremlerdir. Yeryüzünün canlı bir organizma olduğu dikkate alındığında onun sarsıntılarla değişime maruz kalması gayet tabiidir. Ancak bu depremlerin tek müsebbibi ne dünyanın olağan hareketleri ne de diğer canlı varlıklardır. Yeryüzünde cereyan eden bu olayların gerçekleşmesinde Yüce Allah’ın irade, kudret ve hikmeti tecelli etmekle birlikte kusur ve ihmalkârlıktan dolayı oluşan zararda da insanoğlunun payına düşmektedir. İslâm âlimleri Kur’ân ve sünnetten ilgili nasları göz önünde bulundurarak depremlerin oluş hikmetleri konusunda farklı görüşler beyan etmişlerdir. Kimisi bu olayların ceza, kimisi ikaz, kimisi ibret ve kimisi de imtihan maksatlı olduğunu söylese de depremin ceza amaçlı olduğu düşüncesi hariç diğer hususlarda çoğunlukla aynı veya benzer meyanda kanaatler ileri sürülmüştür. Depremin işlenen suçların bir cezası olup-olmadığına dair ihtilaf olmakla birlikte bu olayın, Allah’ın takdir ettiği yasalar çerçevesinde gerçekleştiği, bunda mutlak etkin ve yetkin gücün Allah (c.c.) olduğu konusunda ittifak sağlanmıştır. Ancak bu farklı görüşlerin Kur’ân, sünnet ve aklî delillerle uzlaştırılması mümkündür. Bu minvalde toptancı bir bakış açısıyla meseleye yaklaşmak yanlış inanç ve anlayışların ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. Zira Kur’ân ve sünnette yer alan hakikatler, akla ve mantığa tezat teşkil etmez. Bu itibarla Kur’ân, depremi doğal bir afet olarak adlandırmakla birlikte kendisinden ders ve ibretler çıkarılması gereken bir ikaz aracı, çarpıcı mesajlar ihtiva eden bir imtihan olarak da söz etmiştir. Yüce Allah, hikmetinin bir gereği olarak zahiri sebepleri yaptıklarına birer perde kıldığı için Onun (c.c.) hikmetine tam olarak vakıf olmak neredeyse imkânsızdır. Çünkü dünya hikmet ve imtihan yurdudur, ceza ve mükâfat yeri değildir. Aksi bir durum söz konusu olmuş olsaydı yeryüzünde günah işleyen, zulmeden her bir insan derhal cezalandırılır ya da helak olurdu. Bu sebeple insan, sınırlı kapasitesiyle ilgili naslar çerçevesinde ancak bazı hikmetleri kısmen kavrayabilir ki bu durum onun dârü’l-hikmette yaşam sürmesinden kaynaklanmaktadır. Bu çalışmada; deprem manasında geçen kelimelerin Kur’ân’daki kullanımlarına yer verilmekte, deprem ve benzeri hadiselere maruz kalan önceki ümmetlerin hangi sebepler yüzünden helak oldukları, depremlerin hangi dini kavramlarla ilişkilendirildiği İslâm âlimlerinin yorumları ile izah edilmektedir. Ayrıca konu hakkında yapılan anket çalışmaları de dikkate alınarak aklî ve naklî delillerden hareketle en sahih değerlendirmeler yapılmaktadır. Dolayısıyla çalışmanın amacı depremlerin doğal birer afet mi, ilahî birer ceza mı, ibret alınması gereken bir hadise mi veya varsa başka nedenler mi olduklarına cevap bulmaya çalışmak ve ulaşılan sonuçları doküman analizi yöntemiyle uzlaştırmaya çaba sarf etmektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Kur’ân, Hikmet, Doğal Afet, Deprem

Evaluation of the Earthquake in the Context of the Qurʾān in Terms of Wisdom

Öz

The earth was organized in a way that it is suitable for living beings. Since the world is a land of testing, people are tested from time to time with different kinds of calamities or natural disasters. One of these events is earthquakes, which are expressed in the Qurʾān with various concepts, especially zalzala(earthquake) Considering that the earth is a living organism, it is quite natural that it is subject to change with earthquakes. However, the sole cause of these earthquakes is neither the normal movements of the earth nor other living beings. While the will, power and wisdom of Almighty Allāh are manifested in the realization of these events that take place on earth, human beings also bear the share of the damage caused by fault and negligence. Islamic scholars have expressed different opinions about the reasons why earthquakes occur, taking into account the relevant texts from the Qurʾān and the sunnah. Although some say that these events are for punishment, some say for warning, some say for example to others, and some say for testing purposes, mostly the same or similar opinions have been put forward, except for the idea that the earthquake was for punishment. Although there is disagreement as to whether earthquake is a punishment for the crimes committed or not, there is an agreement that this event took place within the framework of the laws determined by Allāh and that Allāh (swt) has the absolute effective and competent power in this matter. However, it is possible to reconcile these different views with the Qurʾān, sunnah and rational evidence. Approaching the issue from a broad perspective leads to the emergence of wrong beliefs understandings. However we know that the truths contained in the Qurʾān and the Sunnah do not contradict reason and logic. In this respect, although the Qurʾān calls the earthquake a natural disaster, it also mentions it as a warning tool from which lessons and warnings should be drawn, and as a test containing striking messages. Since Almighty Allāh, as a requirement of his wisdom, makes apparent causes veils for his actions, it is almost impossible to fully understand his wisdom. Because the world is the land of wisdom and testing, not the place of punishment and reward. If the opposite were the case, every person on earth who committed sins and oppressed would be punished or destroyed immediately. For this reason, man can only partially comprehend some wisdom within the framework of the texts related to his limited capacity, and this is due to his living in Dār al-Ḥikma (house of wisdom). In this study; The usage of the words meaning earthquake in the Qurʾān, the reasons why previous ummahs that were exposed to earthquakes and similar events were destroyed, and what religious conceptions are associated with earthquake are explained with the comments of Islamic scholars. In addition, the most accurate evaluations are made based on rational and transmitted evidence, taking into account the survey studies conducted on the subject. Therefore, the aim of the study is to try to find an answer to whether earthquakes are natural disasters, divine punishments, events that need to be taken as a lesson, or other reasons, if any, and to try to reconcile the results with the document analysis method.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurʾān, Wisdom, Natural Disaster, Earthquake

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Muhsin Bidarfur. Kum: İntişaratu Bidar, 3. Basım, 1412/1990.
• Abdülmün‘im, ‘Amr. ez-Zelâzil ve esbâbuhu’ş-şerʿiyye ve sübülü’n-necât minhâ. Tantâ: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1993.
• Arslantaş, Nuh. İslâm Dünyasında Depremler ve Algılama Biçimleri. İstanbul: y.y., 2003.
• Atabey, Eşref. Deprem. Ankara: Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü, 2000.
• Aydar, Hidâyet. “Bazı Kur’ân Âyetlerinin Işığı Altında Kocaeli Depremine Bakış”. Kur’ân Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi 19-21 (1999), 110-148.
• Aytepe, Mahsum. “Deprem – Kader İlişkisi”. Dini İlimler Bağlamında Deprem. ed. Tecelli Karasu - Mahsum Aytepe. 73-86. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Bâkıllânî, Ebûbekr Muhammed b. Tayyib el-Basrî. Kitâbü Temhîdü’l-evâ’il ve telhîsi’d-delâ’il. thk. İmadüddin Ahmet Haydar. Beyrut: y.y., 1957.
• Bala, Merve Beyza. Deprem Yaşayan Bireylerde Dini Başa Çıkma (2011 Van Depremi Örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meâlimü’t-tenzîl fî tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. Cilt 8. b.y.: Dâru’t -Tayyibetü li’n-Neşr, 4. Basım, 1417/1997.
• Bilik, Mehmet Baki. “Depremleri Anlamlandırma ve Açıklama Biçimlerinin Risk Azaltma Süreçlerine Etkisi Açısından 2011 Van Depremleri”. Dirençlilik Dergisi 3/2 (2019), 229-237. https://doi.org/10.32569/resilience.605213
• Bolt, Bruce A. Depremler. çev. Ülkün Tansel. İstanbul: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları Yayınları, 2008.
• Bucaille, Maurice. Müsbet İlim Yönünden Tevrat, İnciller ve Kur’ân. çev. Mehmet Ali Sönmez. İstanbul: DİB Yayınları, 1987.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhü’l-Buhârî. thk. Mustafa Dayb el-Bağâ. Cilt 7. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1414/1993.
• Bulut, Halil İbrahim. “Adapazarı Depremi Bağlamında Din – Deprem İlişkisi”. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. ed. Fahri Kayadibi. 247-258. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2008.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l -Beyân Tefsîri. çev. Abdullah Öz vd. İstanbul: Damla Yayınevi, 1995.
• Caner, Abdurrahman. “Fıkıh Usulü Eserlerinde Yer Alan Büyük Günah Kavramı ve Kapsamı”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2021), 360-390. https://doi.org/10.17859/pauifd.925991.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed b. Alî. Kitâbü’t-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Çelakıl, Ömer. Kur’ân-ı Kerîm’in Mucize Sırları. İstanbul: Düş Yayınları, 2004.
• Demirtaş, Ramazan – Erkmen, Cenk. Deprem ve Jeoloji. Ankara: Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları, 2000.
• Dizdar, Muammer. Deprem. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Yayınları, 1991.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Es‘as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvud, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Cilt 4. Beyrut: el-Mektebetül-Asriyye, ts.
• Ezen, Ülben. “Depremin Fiziksel Mekanizması”. İstanbul Ticaret Odası Fen Bilimleri Dergisi 7/1 (2005), 85-91.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî Mahzûmî vd. Cilt 8. b.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hâzin, Alaadîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-te’vîl fî maâni’t-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed el-Kazvînî. Mu’cemü mekāyîsü’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Daru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-’Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414/1993.
• İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed er-Râğıb. el-Müfredât fî garîbu’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvudî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412/1991.
• İşçi, Coşkun. “Deprem Nedir ve Nasıl Korunuruz?”. Journal of Yaşar University 3/9 (2008), 959-983. https://doi.org/10.19168/jyu.52931.
• Kādî Abdulcebbâr. el-Muğni fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. İbrahim Medkûr – Taha Hüseyin. 20 Cilt. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Amme, 1962.
• Karaman, Fikret. “Tevekkül, Kader Bağlamında Deprem ve Sorumluluk Bilinci”. Diyanet İlmî Dergisi 56/3 (2020), 903-936.
• Ketin, İhsan. Genel Jeoloji Yerbilimlerine Giriş. İstanbul: Teknik Üniversite Matbaası, 1977.
• KOERİ BOUN, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. “Depremle İlgili Teknik Bilgiler”. Erişim 10 Ekim 2024. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/depremnedir/index.htm
• Köktaş, Yavuz. “Günah-Deprem İlişkisi”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 9/1 (2023), 177-188.
• Krauskopf, Konrad B.- Beiser, Arthur. The Physical Universe, New York: Mc Graw Hill, 14. Basım, 2012.
• Kula, Naci. “Deprem ve Kıyamet Benzetmesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 351-360.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdunî – İbrâhîm Atfeş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-511. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kutub, Seyyid. fî Zılâli’l-Kur’ân. çev. Salih Uçan vd. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Küçükcan, Talip - Köse, Ali. Doğal Afetler ve Din. Ankara: y.y., 2006.
• Langone, John vd. Sayıların İcadından Sicim Teorisine: Bilimin 4000 Yıllık Resimli Serüveni. çev. Duygu Akın. İstanbul: NTV Yayınları, 2008.
• Leviy, Matthys vd. Deprem Kuşağı Deprem Nedir? Ne Değildir?. çev. Turgut Gürer. İstanbul: Doğan Kitabevi, 1995.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed Ebû Mansûr. Tefsîru’l-Mâtürîdî (Te’vîlâtu ehli’s-sünne). thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc en-Nîsâbûrî. el-Câmiü’s-sahîh (Sahîh-i Müslim). thk. Ahmed b. Rıf‘at vd. Cilt 8. İstanbul: Dâru’t-Tabâati’l-Âmira, 1334/1913.
• Müttakî el-Hindî, Alaaddîn Alî b. Hüsâmeddîn İbn Kâdî. Kenzu’l-ummâl fi süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl. thk. Bekrî Hayânî – Safvet Elseka. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1401/1981.
• Naimi, Sepanta vd. “Olası İstanbul Depremi ve Kentsel Dönüşüm Çalışmaları ve Alınan Önlemlerin İrdelenmesi”. Aurum Mühendislik Sistemleri ve Mimarlık Dergisi 5/1 (2021), 89-108. https://doi.org/10.53600/ajesa.564197
• Nursi, Said. Sözler. İstanbul: Söz Basım Yayın, 2011.
• Nursi, Said. Asâ-yı Mûsâ. İstanbul: Envar Neşriyat, 2017.
• Okumuş, Ejder. “Tabii Afetler Din ve Toplum -Marmara Depremi Örneği-“. İslami Araştırmalar Dergisi 15/3 (2002), 339-373.
• Râzî, Fahruddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Amr. Mefâtîhu’l-gayb (et-Tefsîrü’l- kebîr). Cilt 32. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420/1999.
• Remzi, Hüseyin. Ahtar-ı Kebîr. Kütahya: Hacı Hüseyin Efendi Matbaası, 1309/1888.
• Reyhanlıoğlu, Hilal. “Kur’ân’a Göre İmtihan Olarak Doğal Afetler ve Doğal Afet Sonrası İnsana Düşen Sorumluluklar (6 Şubat Depremleri Özelinde Bir Değerlendirme)”. İlahiyat Akademi 18 (Aralık 2023), 87-120. https://doi.org/10.52886/ilak.1368344
• Salmazzem, Mehmet. “Kur’ân Perspektifinden Dünyevî Âfetler ve Deprem”. Dini İlimler Bağlamında Deprem. ed. Tecelli Karasu - Mahsum Aytepe. 87-116. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Saylık, Mutlu. “Kur’ân’da Depremle Helâk Edilen Kavimler”. Dicle İlahiyat Dergisi 19/2 (2017), 137-159. https://doi.org/10.5281/zenodo.3515021
• Serdar, Murat. “Depremler İlâhî Bir Cezalandırma mıdır?”. Dini İlimler Bağlamında Deprem. ed. Tecelli Karasu - Mahsum Aytepe. 43-72. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Keşfü’s-salsale an vasfi’z-zelzele. thk. Muhammed Kemalüddin İzzeddin. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1987.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmet Şakir. 24 Cilt. Mekke: Dâru’t-Terbiye ve’t-Turas, 1431/2009.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tarihu’t-Taberî (Tarihu’r-rusul ve’l-mülûk). thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Maarif, 1387/1980.
• Taşdelen, Mehmet. İslâm İnancında Tabiat. ed. Selim Gülverdi. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2021.
• Taymaz, Tuncay. “Deprem”. Cotigo Dergisi 20 (1999), 72-87.
• Unat, Yavuz. “Zelzele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/231-233. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed en-Nîsâbûrî. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Cilt 4. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Wicander, Reed- Monroe, James S. Historical Geology Evolution of Earth & Life Through Time, USA: Cengage Learning, 8. Basım, 2016.
• Yakar, Hüseyin. “Kur’ân’da Dağların Oluşumu ve İşlevine Dair Âyetlerin Tefsir Kaynakları ve Bilimsel Veriler Üzerinden Değerlendirilmesi”. Usul İslâm Araştırmaları Dergisi 33 (2020), 103-130.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. sad. M. Nur Çetin vd. 9 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Yolcu, Mehmet – Tokay, Ayşe. “Zilzâl Sûresindeki Kıyamet Sahnesi ve Depremlerin Yol Açtığı Psikolojik Haller”. SADAB I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Sempozyumu. 405-425. 28-30 Nisan 2018, Antalya.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1986.