Modern Sınırların Gölgesinde “Kayıp” Bir Kimlik Arayışı: Ulis’in Bakışı (Ulysses' Gaze)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 79 - 103, 14.03.2024

Hülya Akan Çelik

Öz

Ulysses' Gaze (1995), directed by Theo Angelopoulos, was shot at a time when the war prevailed in the Balkans. It is a film in search of a “lost” identity, which addresses both the history of the wars and that of the cinema in the Balkans. The film believes the existence of a “lost” Balkan identity that once enabled people in the region to live together in peace. In this paper, I examine the Balkan identity drawing on Stuart Hall's concept of “cultural identity”. In connection with this concept, I also discuss the concepts of nationalism, nation state, Benedict Anderson's “imagined communities”, otherness, melancholia, and nostalgia. In this study, I have analyzed the search for “cultural identity” in the film adopting the approach of film as philosophy, which suggests that films philosophize in their own way (Frampton, 2013). According to Hall, “cultural identity” is always in the process of formation. Thus, it is not possible to refer to a fixed and preserved identity (1990: 222-225). However, Ulysses' Gaze is in search of a preserved accomplished cultural identity. The analysis of the film has led me to conclude that the impossibility of the search for a “lost” Balkan identity creates a deep feeling of nostalgia and melancholia.

Anahtar Kelimeler

Theo Angelopoulos, cultural identity, Balkan identity, nostalgia, melancholia

Modern Sınırların Gölgesinde ‘Kayıp’ Bir Kimlik Arayışı: Ulis’in Bakışı (Ulysses' Gaze)

Öz

Yönetmenliğini Theo Angelopoulos’un yaptığı Ulis’in Bakışı (Ulysses' Gaze, 1995) filmi, Balkanlar’da savaşın hüküm sürdüğü bir zamanda çekilmiştir. Ulis’in Bakışı hem Balkanlar’ın savaş tarihini hem de bu topraklardaki sinema tarihini konu almış “kayıp” bir kimlik arayışı filmidir. Film, bir zamanlar Balkanlar’da insanların bir arada barış içinde yaşamalarını sağlayan kayıp bir Balkan kimliği olduğuna inanmaktadır. Çalışmada Balkan kimliği, Stuart Hall’un “kültürel kimlik” kavramıyla ele alınmıştır. Bu kavramla ilişkili olarak Benedict Anderson’un “hayali cemaatler” kavramı ile ulusçuluk, ulus devlet, öteki, melankoli, nostalji kavramları tartışılmıştır. Çalışmada filmlerin kendi tarzında felsefe yaptığını söyleyen felsefe olarak film yaklaşımı (Frampton, 2013) temel alınarak filmdeki “kültürel kimlik” arayışı analiz edilmiştir. Hall’a göre (1990: 222-225) “kültürel kimlik” sürekli bir oluş içindedir ve sabit, muhafaza edilmiş bir kimlikten söz edilemez. Film ise bir yerlerde muhafaza edilmiş, tamamlanmış bir kültürel kimlik arayışındadır. Film analizi sonucunda bu kayıp kimlik arayışının imkânsızlığının, filmde derin bir nostalji ve melankoli duygusunu açığa çıkarttığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Theo Angelopoulos, kültürel kimlik, Balkan kimliği, nostalji, melankoli

Kaynakça

• Akbulut, Hasan ve Akar Vural, Ruken (2012) “Çocukluğun Anımsanışı: Masumiyet Arayışında Uzak/ Yakın Geçmiş Nostaljisi”, Milli Folklor, Sayı:95, s. 249-262.
• Anderson, Benedict (1993) Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, İskender Savaşır (Çev.), İstanbul, Metis Yayınları.
• Andrew, Geoff (2006) “Homeros Kalbin Olduğu Yerdedir: Ulysses’in Bakışı”, Theo Angelopoulos, Dan Fainaru (Der.), Mehmet Harmancı (Çev.), İstanbul, Agora Kitaplığı.
• Angelopoulos, Theo (Yönetmen). (1995) Ulis’in Bakışı [Film], Basic Cinematografica.
• Boym, Svetlena (2009) Nostaljinin Geleceği, (F. Burak Aydar, Çev.), İstanbul, Metis Yayınları.
• Cassin, Barbara (2018) Nostalji: İnsan Ne Zaman Evindedir? Odysseus, Aeneas, Arendt, Seçil Kıvrak (Çev.), İstanbul, Kolektif Kitap.
• Ciment, Michel (1995) “Theo Angelopoulos ile Söyleşi: ‘Kayıp, Hapsedilmiş ve Özgür Olmaya Çabalayan Bakış’” (Çevrimiçi), Yeni Film, http://yenifilm.net/2000/12/theo-angelopoulos-ile-soylesi-kayip-hapsedilmis-ve-ozgur-olmaya-cabalayan-bakis/ (Erişim Tarihi: 10.10.2023).
• Cook, Pam (2005) Screening the Past: Memory and Nostalgia in Cinema, London and New York: Routledge. Dey, Ian (1993) Qualitative Data Analysis: A User-Friendly Guide for Social Scientists, London: Routledge Publications. Fainaru, Dan (2006) “Bir Bakıştaki İnsanlık Deneyimi: Ulysses’in Bakışı”, Theo Angelopoulos, Dan Fainaru (Der.), Mehmet Harmancı (Çev.), İstanbul, Agora Kitaplığı.
• Frampton, Daniel (2013) Filmozofi: Sinemayı Yepyeni Bir Tarzda Anlamak İçin Manifesto, Cem Soydemir (Çev.), İstanbul, Metis Yayınları.
• Gellner, Ernest (1992) Uluslar ve Ulusçuluk, B.Ersanlı Behar ve G.Göksu Özdoğan (Çev.), İstanbul, İnsan Yayınları.
• Genç, Seray (2013) “Angelopoulos'un Ardından Sınırları Geçmek”, Sanatçı ile Buluşma Theo Angelopoulos, A.Gürdal Küey (Yay. Haz.), İstanbul, Bağlam Yayıncılık.
• Görücü, Bülent (2000) “Sonsuzluk ve Bir Gün”, Yeni İnsan Yeni Sinema, Sayı:7, s. 25-30.
• Gustav, Jung Carl (2005) Dört Arketip, Z. Aksu Yılmazer, (Çev.), İstanbul, Metis Yayınları.
• Güven, Yusuf (2000) “Ulysse’in Bakışı”, (Çevrimiçi), Yeni Film, http://yenifilm.net/2000/12/ulyssein-bakisi/ Erişim Tarihi: 10.10.2023
• Hall, Stuart (1990) “Cultural Identity and Diaspora”, Identity: Community, Culture, Difference, Jonathan Rutherford (Ed.), London, Lawrence & Wishart.
• Horton, Andrew (Ed.) (1997a) The Last Modernist: The Films of Theo Angelopoulos, Wiltshire, Flicks Books.
• Horton, Andrew (1997b) The Films of Theo Angelopoulos: A Cinema of Contemplation, New Jersey, Princeton University Press.
• Iordanova, Dina (2007) Balkan Sineması: Alevler İçinde Sinema, Burcu Erdoğan (Çev.), İstanbul, Agora Kitaplığı.
• Karalis, Vrasidas (2023) Theo Angelopoulos: Filmmaker and Philosopher, London, Bloomsbury Publishing.
• Karpat, Kemal H. (2004) Balkanlar'da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, Recep, Boztemur (Çev.), Ankara, İmge Kitapevi.
• Lacan, Jacques (2005) Écrits, Bruce Fink (Çev.), New York, W.W. Norton & Company. Merriam-Webster (t.y.) Balkanlaşma, (Çevrimiçi), Merriam-Webster, https://www.merriam-webster.com/dictionary/balkanized (Erişim Tarihi: 18 Eylül 2023).
• Parman, Talat (2013) “Zamanin Filmini Çekmek”, Sanatçı ile Buluşma Theo Angelopoulos, A.Gürdal Küey (Yay. Haz.), İstanbul, Bağlam Yayıncılık. Sigmund, Freud (2011) Metapsikoloji 3: Yas ve Melankoli, Haz İlkesinin Ötesinde, Aziz Yardımlı (Çev.), İstanbul, İdea Yayınevi.
• Sönmez, Necati (1999, 19 Aralık), “Yitik Zamanın Peşinde”, Radikal Gazetesi.
• Şen, Bayram (2006), “Değişen Balkan Kimlikleri”, Toplum ve Bilim, Sayı:106, s. 23-234.
• Todorova, Maria (2003) Balkanlar’ı Tahayyül Etmek, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Tuzgöl, Kamil (2018) “Lacanyen Psikanalitik Kuram ve Öznenin Konumu”, Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, C. 1, No:1, s. 41-53.
• Türkoğlu, Nurçay (2011) “Psikanaliz ve Sinema Üzerine”, içinde, Sinema Araştırmaları: Kuramlar, Kavramlar, Yaklaşımlar, Murat İri (Der.), İstanbul, Derin Yayınları.
• Yaren, Özgür (2014) “Doğu Avrupa Sinemasında Post-Komünist Nostalji”, Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, C.5, Sayı:1, s.9-25.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan (2021) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Zizek, Slavoj (2005) Yamuk Bakmak: Popüler Kültürden Jacques Lacan’a Giriş, Tuncay Birkan (Çev.), İstanbul, Metis Yayınları.