19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 73 - 94, 15.05.2020

Nalan Turna

https://doi.org/10.24955/ilef.735446

Cited By: 1

Öz

Bu makale, günümüzde İstanbul Fatih ilçesinde yer alan Fincancılar Yokuşu özelinde, 19. ve 20. yüzyılda Osmanlı matbaacılarını ve matbaacılık faaliyetlerini inceleyecektir. Yokuşta 19. yüzyılda Amerikalı Protestan misyonerleri tarafından inşa edilmiş olan Amerikan Hanı / Bible House da aynı bağlamda değerlendirecektir. Makale, matbaacılık mesleğindekilerin Amerikan misyonerleri, Osmanlı Ermenileri (özelikle de Protestan Ermenileri) ve Osmanlı Müslümanları olduğunu gösterecektir. Fincancılar Yokuşu’nda nelerin basıldığına dair detaylar vererek dönemin bazı okuma alışkanlıklarını ve Osmanlı Protestan Ermenilerinin olası yeni tahayyüllerini örneklendirecektir. Son olarak, matbaacıların, Avrupa’ya hangi alanlarda bağımlı olduklarını ve bu bağımlılığı neyin kırdığına dair bazı analizler yapacaktır. Kısacası, bu makalenin amacı, Fincancılar Yokuşu’ndaki matbaacılık faaliyetlerini incelemek ve böylece 19. ve 20. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğundaki okuma alışkanlıklarına, imparatorluk içi ve imparatorluk ötesi ilişkileri ağlarına, Amerikan misyonerlerine ve özellikle de Osmanlı Protestan Ermenilerine dair bazı realiteleri yakalamaktır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Fincancılar Yokuşu, matbaacılık aktiviteleri, Amerikan Hanı/Bible House, Protestan misyonerler, Protestan Ermeniler

Kaynakça

• Anderson, Benedict. 2006. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London, New York: Verso.
• Birinci, Ali. 2014. “Osmanlı Tıbaat ve Matbuat Hayatında (1567-1908) Ermeniler,” Yeni Türkiye, no. 60: 1-22.
• Fea, John. 2016. The Bible Cause: A History of the American Bible Society. New York: Oxford University Press.
• Febvre, Lucien, Henri-Jean Martin. 1976. The Coming of the Book: The Impact of Printing 1450-1800, translated by David Gerard. London: NLB.
• Gürses Söğüt, Sibel. 2016. “19. Yüzyıl İstanbulunda Modern İmar Uygulamaları: Yangın Yeri Düzenlemeleri,” Toplumsal Tarih, no. 271: 50-62.
• Hamlin, Cyrus. 2011. Türkler Arasında, çeviren Hasan Yüksel. İstanbul: Meydan Yayıncılık.
• Kabacalı, Alpay. 2000. Başlangıcından Günümüze Türkiyede Matbaa, Basın ve Yayın. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Karagöz-Kızılca, Gül. 2016. “Osmanlı/Türk Basın Tarihi Yazımı Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme.” İlef Dergisi 3 (1): 71-90.
• Kocabaşoğlu, Uygur. 1989. Anadoludaki Amerika- Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğundaki Amerikan Misyoner Okulları. İstanbul, Arba Yayınları.
• Koloğlu, Orhan. 2005. 1908 Basın Patlaması. İstanbul: Baş-Has.
• Mildanoğlu, Zakarya. 2014. Ermenice Süreli Yayınlar, 1794-2000. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Özdoğan, Günay Göksu, Füsun Üstel, Karin Karakaşlı, Ferhat Kentel. 2009. Türkiyede Ermeniler: Cemaat-Birey-Yurttaş. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sabev, Orlin. 2018. Waiting for Müteferrika: Glimpses of Ottoman Print Culture. Boston: Academic Studies Press.
• Salt, Jeremy. 2015. Emperyalizm, Evanjelizm ve Osmanlı Ermenileri, 1876-1896. İstanbul: T&T Yayınları.
• Teotig. 2012. Baskı ve Harf: Ermeni Matbaacılık Faaliyetleri, çeviren Sirvart Malhasyan, Arlet İncidüzen. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Yıldırım, Mehmet Ali. 2012. Dersaâdet Sanayi Mektebi: İstanbul Sanayi Mektebi 1868-1926. İstanbul: Kitabevi.
• Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO) Dosya No/Gömlek No: 3544/265733, H-18.4.1327 (9.5.1909)
• Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Levazımat (DH.EUM.LVZ) Dosya No/Gömlek No: 12/71, H-15.5.1331 (22.4.1913); 15/48, H-15.11.1331 (16.10.1913).
• Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Tahrirat (DH.EUM.THR) Dosya No/Gömlek No: 33/37, 7.5.1328 (18.4.1910).
• Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umumi (DH.İ.UM) Dosya No/Gömlek No: 19/1, H-25.12.1337 (21.9.1919).
• Dâhiliye Nezâreti İdari (DH.İD) Dosya No/Gömlek No: 83/36, H-10.3.1331 (17.2.1913).
• Dâhiliye Nezâreti Mektub-i Kalemi (DH.MKT) Dosya No/Gömlek No: 359/21, H-9.10.1312 (5.4.1895); 593/47, H-9.7.1320 (12.10.1902); 614/28, H-17.8.1320 (19.11.1902); 635/38, H-18.10.1320 (18.1.1903); 667/20, H-17.12.1320 (26.5.1902); 709/4, H-18.2.1321 (16.5.1903); 750/54, H-18.5.1321 (12.8.1903); 750/87, H-19.5.1321 (13.8.1903); 789/19, H-12.8.1321 (3.11.1903); 822/11, H-29.11.1321 (16.2.1904); 835/27, H-10.1.1322 (27.3.1904); 882/38, H-9.6.1322 (21.8.1904); 893/38, H-18.7.1322 (28.9.1904); 934/70, H-22.12.1322 (27.2.1905); 935/5, H-23.12.1322 (28.2.1905); 991/47, H-23.5.1323 (26.7.1905); 1092/37, H-27.4.1324 (20.6.1906); 1375/112, H-6.2.1304 (4.11.1886); 1404/112, H-20.6.1304 (16.3.1887); 1581/19, H-29.4.1306 (2.1.1889); 1582/27, H-5.5.1306 (7.1.1889); 2174/76, 1316.L.22 (4.8.1885); 2235/47, H-10.4.1317 (18.8.1899); 2251/153, H-21.5.1317 (15.9.1889); 2271/52, H-1317.B.12 (20.1.1900); 2579/16, H-13.10.1319 (23.1.1902); 2624/24, H-10.9.1326 (6.10.1908); 2717/87, H-2.1.1327 (24.1.1909); 2811/3, H-2.4.1327 (23.4.1909).
• Hariciye Nezâreti Siyasi (HR.SYS) Dosya No/Gömlek No: 1774/32, M-2.10.1879; 2092/15, M-04.2.1918; 2883/1, M-22.3.1916.
• Hariciye Nezâreti Tahrirat (HR.TH) Dosya No/Gömlek No: 177/98, M-8.7.1896.
• Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi (MF.MKT) Dosya No/Gömlek No: 19/154, H-17.7.1291 (30.8.1875); 33/60, H-22.12.1292 (19.1.1876); 36/142, H-29.4.1293 (24.5.1876); 39/61, H-18.6.1293 (11.7.1876); 40/128, H-11.7.1293 (2.8.1876); 41/65, H-18.7.1293 (9.8.1876); 44/15, H-15.10.1293 (3.11.1876); 46/91, H-5.3.1294 (20.3.1877); 50/42, H-10.7.1294 (21.7.1877); 51/33, H-19.8.1294 (29.8.1877); 53/34, H-6.2.1295 (9.2.1878); 56/151, H-4.6.1295 (5.6.1878); 86/42, H-15.6.1302 (1.4.1885); 660/30, 16.6.1320 (20.9.1902); 675/28, H-28.8.1320 (30.11.1902); 683/11, H-9.11.1320 (7.2.1903); 713/2, H-15.3.1321 (11.6.1903); 714/3, H-20.3.1321 (16.6.1903); 714/4, H-20.3.1321 (16.6.1903); 715/41, H-27.3.1321 (23.6.1903); 715/42, H-27.3.1321 (23.6.1903); 716/12, H-1.4.1321 (27.6.1903); 717/39, H-10.4.1321 (16.7.1903); 717/40, H-10.4.1321 (6.7.1903); 735/28, H-22.6.1321 (18.6.1903); 735/66, H-24.6.1321 (17.9.1903); 736/7, H-24.6.1321 (17.9.1903); 736/28, H-27.6.1321 (20.9.1903); 745/18, H-5.8.1321 (27.9.1903); 753/37, H-22.9.1321 (12.12.1903); 772/46, H-13.1.1322 (30.3.1904); 780/13, H-29.2.1322 (15.5.1904); 796/16, H-29.6.1322 (31.8.1905); 802/24, H-27.6.1322 (9.8.1904); 818/13, H-7.10.1322 (15.12.1904); 818/46, H-8.10.1322 (16.12.1904); 830/55, H-2.12.1322 (7.2.1905); 837/21, H-4.1.1323 (8.6.1905); 839/27, H-11.1.1323 (18.3.1905); 841/17, H-16.1.1323 (23.3.1905); 841/19, H-16.1.1323 (23.3.1905); 842/49, H-23.1.1323 (30.3.1905); 843/51, H-27.2.1323 (3.5.1905); 849/55, H-20.2.1323 (26.4.1905); 852/6, H-1.3.1323 (16.5.1904); 859/5, H-25.3.1323 (8.5.1907); 869/31, H-11.1.1323 (18.3.1905); 874/48, H-2.6.1323(4.8.1905); 892/58, H-9.9.1323 (7.11.1905); 912/43, H-26.12.1323 (21.2.1906); 936/30, H-25.4.1324 (18.6.1906); 942/39, H-27.05.1324 (19.7.1906); 963/70, H-4.10.1324 (21.11.1906); 982/48, H-24.1.1325 (9.3.1907); 986/75, H-7.5.1328 (17.5.1910); 988/70, H-19.2.1325 (3.4.1907); 993/68, H-17.3.1325 (30.4.1907); 998/43, H-28.4.1325 (10.6.1907); 999/62, H-4.5.1325 (15.6.1907); 1003/4, H.16.5.1325 (27.6.1907); 1012/80, H-13.7.1325 (23.9.1904); 1015/3, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1015/4, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1015/5, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1015/6, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1040/22, H-15.1.1326 (18.2.1908); 1042/11, H-24.1.1326 (27.2.1908); 1056/58, H-21.4.1326 (23.5.1908); 1952/45, H-3.4.1326 (5.5.1908).
• Şûra-yı Devlet (ŞD): Dosya No/Gömlek No: 2758/31, H-28.1.1325 (13.3.1907); 2758/31, H-28.1.1325 (13.3.1907); 2781/30, H-12.3.1327 (3.4.1909)
• Yıldız Perakende Dahiliye (Y.PRK.DH) Dosya No/Gömlek No: 13/19, H-15.8.1322 (25.10.1904).
• Yıldız Perakende Zabtiye (Y.PRK.ZB) Dosya No/Gömlek No: 15/41, H-22.9.1312 (19.3.1895).
• Zabtiye Nezâreti (ZB) Dosya No/Gömlek No: 17/46, R-22.10.1304 (14.7.1887); 19/57, R-7.4.1322 (20.6.1906); 21/99, R-7.4.1323 (20.6.1907); 318/22, R-23.6.1322 (5.9.1906); 330/111, R-10.12.1324 (25.1.1907); 387/153, R-16.7.1322 (26.9.1904); 634/26, R-15.4.1323 (28.6.1907).