Pre-Islamic Turks and the Islamization Process of the Turks

Yıl 2021, , 655 - 678, 30.12.2021

Rabia Mert

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1005393

Cited By: 1

Öz

In this article, the process of acceptance of Islam by Turks, starting from its pre-Islamic state, is discussed. As a matter of fact, the conversion of Turks to Islam is important as it is an area that has many dimensions, including the changes in their religious and social lives, as well as the effects of this process on world history. Turks have been in a dynamic social structure throughout history, have been in contact with the civilizations around them and interacted with existing religions. Among the reasons that were effective in the conversion of the Turks to Islam, it was mentioned that the similarity of the belief in the god they had with the understanding of the only god in Islam and they are finding Islam suitable for their nature. In addition to explaining reasons why Turks, who knew various religions, accepted Islam, it should also be stated that this happened in a process. For this purpose, although it is mentioned in the article why Turks accepted Islam, our main interest has been in how this happened. In a sense, the Talas war, which took place in 751, is considered a milestone when Turks began to recognize Islam in terms of history. This article, it is aimed to show that some events before and after this also play a role. Thus, the conversion of Turks to Islam has been tried to be explained based on some historical information. It is accepted that Turks first became aware of Islam, after researching and learning about the religion of Islam, in which Arab conquest movements were influential, and then they became Muslims, and thus Islam spread among Turks. Here, the effect of the Turks' finding Islam suitable for their own structure should also be mentioned. However, it can be mentioned about various factors that were effective in the Islamization process of the Turks. For this purpose, when we look at the geography where Turks live, it is seen that it is between China, Iran, Russia and India. In the period when Islam began to spread, on the one hand, there was Chinese influence in this region politically and culturally, on the other hand, there were missionary activities of Christianity and Manichaeism. In addition, when Arab Islamic armies encountered Turks, there were the Gokturks, Uyghurs and Turkestan states. In other words, Turks did not lose their political presence while the conquest movements were taking place. The encounter of the Turks with Islam took place in such geography, both politically and religiously. At this point, it is necessary to mention the preaching activities of the Companions and followers, and the Muslims who came and settled in the region, among the reasons that were effective in the individual recognition and adoption of Islam by the Turks. Another factor can be counted as the fact that Turks served as soldiers in Arab-Islamic army. As a matter of fact, it is stated that Turks accepted Islam they knew during their service as soldiers and conveyed it to other people. However, it is stated that Turks served as soldiers during the Umayyad period, and this increased even more during the Abbasid period, but it is not known exactly when these started. The first remarkable event in the conversion of the Turks to Islam en masse is considered to be the battle of Talas. Because after that, it is claimed that the Chinese influence in the region weakened and more Muslims became influential. Apart from this event, the fact that Satuk Bugra Khan, the founder of the Karakhanids, became a Muslim together with his people, was also effective in the conversion to Islam in masses. In addition, Karakhanids are important as they are a period when Muslim Turkish scholars were raised. However, the fact that the characteristics of the Turks were compatible with Islam, and that Turks accepted that they were descendants of Noah's son Yafes, and that they positioned themselves in the history of Islam were effective in their adoption. The Prophet Muhammad's mention of Turks in some hadiths also plays a role. Therefore, it can be said that Turks accepted and adopted Islam with their own preferences. As seen in the narratives so far, besides some prominent historical events in the Islamization of Turks individually and in groups, the characteristics of Turks, their preaching activities and the role of some hadiths can be mentioned. Thus, it is understood that the Islamization of the Turks took place in a process and various reasons were effective in this.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Pre-Islamic Turks, Islam, Tengri, Shamanism

İslam Öncesi Türkler ve Türklerin İslamlaşma Süreci

Öz

Bu makalede İslam’dan önceki hallerinden başlamak üzere İslam’ın Türkler tarafından kabul ediliş süreci ele alınmaktadır. Nitekim Türklerin İslam’a geçişleri, dini ve toplumsal hayatlarındaki değişimler yanında bu sürecin dünya tarihine yansıyan etkilerine kadar pek çok boyutu bulunan bir alan olması itibariyle önemlidir. Türkler tarih boyunca hareketli bir toplum yapısı arz etmekte olup çevrelerindeki medeniyetlerle irtibat halinde olmuşlar ve mevcut dinler ile karşılıklı etkileşim içinde bulunmuşlardır. Türklerin İslam’a geçmesinde etkili olan sebepler arasında ise sahip oldukları Göktanrı inancı ile İslam’ın tek ilah anlayışının benzerliği ve İslam’ı tabiatlarına uygun bulmalarından söz edilmiştir. Bununla birlikte çeşitli dinleri tanımış olan Türkler’in İslam’ı kabul etmelerindeki sebeplerin söylenmesi yanında bunun bir süreç içinde gerçekleştiği de ifade edilmelidir. Bu amaçla makalede Türklerin İslam’ı neden kabul ettiklerine de değinilmekle birlikte asıl ilgimiz bunun nasıl gerçekleştiği noktasında olmuştur. Tarihi açıdan Türklerin İslam’ı tanımaya başlamalarında 751 tarihinde gerçekleşen Talas savaşı bir anlamda milat kabul edilir. Bu makalede bunun öncesinde ve sonrasındaki bazı hadiselerin de rolünün bulunduğu gösterilmek istenmiştir. Böylece Türklerin İslam’a geçişleri birtakım tarihsel bilgilere dayanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Türklerin İslam’dan haberdar olmalarında ilk olarak Arap fetih hareketlerinin etkili olduğu, İslam dinini araştırıp onun hakkında bilgi sahibi olduktan sonra da Müslüman oldukları, böylece İslam’ın Türkler arasında yayıldığı kabul edilmektedir. Burada Türklerin İslam’ı kendi yapılarına uygun bulmalarının etkisi de belirtilmelidir. Bununla birlikte Türklerin İslamlaşma sürecinde etkili olan çeşitli etkenlerden söz edilebilir. Bu amaçla öncelikle Türklerin yaşadığı coğrafyaya bakıldığında bu bölgenin Çin, İran, Rusya ve Hindistan’ın arasında olduğu görülür. İslam’ın yayılmaya başladığı dönemde bu bölgede bir taraftan siyasi ve kültürel olarak Çin etkisi mevcutken diğer taraftan Hıristiyanlık ve Maniheizm’in misyoner faaliyetleri bulunuyordu. Bunun yanında Arap İslam orduları Türklerle karşılaştığında Göktürkler, Uygurlar ve Türkeş devletleri vardı. Yani Türkler fetih hareketleri gerçekleşirken siyasi varlıklarını kaybetmiş değillerdi. Türklerin İslam’la karşılaşması siyasi ve dini olarak böyle bir coğrafyada gerçekleşmiştir. Bu noktada Türklerin İslam’ı bireysel olarak tanımaları ve benimsemelerinde etkili olan sebepler arasında sahabe ve tabiinden kimselerin ve bölgeye gelip yerleşen Müslümanların tebliğ faaliyetlerinden söz etmek gerekmektedir. Bir diğer etken olarak Türklerin Arap İslam ordusunda asker olarak görev yapmaları sayılabilir. Nitekim Türklerin asker olarak görev yaptıkları sürede tanıdıkları İslam’ı kabul ettikleri ve diğer insanlara bunu ulaştırdıkları belirtilmektedir. Lakin Türklerin Emeviler döneminde asker olarak görev yaptıkları bunun Abbasiler döneminde daha da arttığı belirtilmekle birlikte bunların tam olarak ne zaman başladığı bilinmemektedir. Türklerin kitleler halinde İslam’a geçmesinde ilk dikkat çeken hadise Talas savaşı kabul edilir. Zira bu savaştan sonra bölgede Çin etkisinin zayıfladığı ve Müslümanların daha fazla etkili olduğu iddia edilmektedir. Bu olay dışında Karahanlıların kurucusu Satuk Buğra Han’ın halkı ile birlikte Müslüman olması da kitleler halinde İslam’a geçişlerde etkili olmuştur. Ayrıca Karahanlılar, Müslüman Türk âlimlerin yetiştiği bir dönem olması itibariyle de önemlidir. Bununla beraber Türklerin sahip olduğu özelliklerinin İslam’la uygunluk göstermesi ayrıca Türklerin Hz. Nuh’un oğlu Yafes’in soyundan geldiğini kabul etmeleri ile kendilerini İslam tarihinin içinde konumlandırmaları onu benimsemelerinde etkili olmuştur. Hz. Peygamber’in bazı hadislerinde Türklerden bahsetmesinin de bunda rolü bulunmaktadır. Dolayısıyla Türklerin İslam’ı kendi tercihleriyle kabul edip benimsedikleri söylenebilir. Buraya kadar anlatılanlarda görüldüğü üzere Türklerin bireysel ve kitleler halinde İslamlaşmasında öne çıkan tarihsel bazı olaylar yanında Türkler’in sahip olduğu özellikler, tebliğ faaliyetleri ve bazı hadislerin de rolünden söz edilebilir. Böylece Türklerin İslamlaşmasının bir süreç içinde gerçekleştiği ve bunda çeşitli sebeplerin etkili olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, İslamiyet Öncesi Türkler, İslam, Gök Tanrı, Şamanizm

Kaynakça

• Arnold, Thomas Walker. İntişâr-ı İslâm Tarihi. çev. Hasan Gündüzler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1982.
• Barthold, Vasiliy Vladimiroviç. Orta Asya Türk Tarihi. çev. Hüseyin Dağ. Ankara: Çağlar Yayınları, 2004.
• Belâzurî. Fütuhu’l Büldan. çev. Mustafa Fayda. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Birûnî, Ebû Reyhan. Maziden Kalanlar (El-Âsâr el-Bâkiye). çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
• Brockelmann, Carl. İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi. çev. Neşet Çağatay. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1964.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Daru’l-Beşairu’l-İslamiyye, 2011.
• Can, Mesut. “Merv’de İslamî İlimlerin Doğuşu (Hicri İlk İki Asır)”. Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 3/6 (2016), 399-425.
• Cahiz, Ebu Osman Amr b. Bahr. Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türkler’in Fazîletleri. çev. Ramazan Şeşen. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, 1967.
• Chavannes, Edouard. “T’ang’lar Devrinde İki Türk Prensesin Mezar Taşı Kitabeleri”. çev. Zeynep Kerman. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 21 (1973), 37-44.
• Chavannes, Edouard. Documents sur les Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux. Paris: Commissionnaires de l'Académie Impériale des Sciences, 1903.
• Dağıstanlıoğlu, Bilal Erdem. “Tezkire-i Buğra Han’ın Çağatayca Yazılmış Bir Nüshası (Metin-Dil İncelemesi-Tıpkı Basım)”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkia 7/4, (2012), 1313-1393.
• Danişmend, İsmail Hami. Türk Irkı Niçin Müslüman Olmuştur?. İstanbul: Okat Yayınları, 1959.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. Kitâbü’s-Sünen. Beyrut: Müessesetü’r Reyyân, 2004.
• Eliade, Mircea. Şamanizm, çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi, 1999.
• Erkin, Ekrem. “Seyahatnamelere Göre Göktürklerde Budizm”. Türkler. 3/358-374. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Esin, Emel. İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târîhi ve İslâm’a Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Feridüddin-i Attâr. Tezkiretü’l-Evliyâ. İstanbul: Bahar Yayınları, 2013.
• Frye Richard, Nelson - Sayılı, Aydın. “Selçuklardan Evvel Ortaşark’ta Türkler”. Belleten 10/37 (1946), 97-131.
• Gibb, Hamilton Alexander Rooskeen. Orta Asya’da Arap Fetihleri. çev. Hasan Kurt. Ankara: Çağlar Yayınları, 2005.
• Gökalp, Ziya. Türk Medeniyet Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1341 (1925).
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus). Abû’l Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1945.
• Güngör, Harun. “Eski Türklerde Din ve Düşünce”. Türkler. 3/261-282. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Histoire de Constantinople: Depuis le Regne de l’Ancien Justin Jusqu’a la Fin de l’Empire, traduite. M. Cousin. Paris: Damien Foucault, 1985.
• Hughes, Thomas Patrick. A Dictionary Of Islam. London: W.H. Allen&Co, 1895.
• İbn Fadlan Seyahatnamesi. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bedir Yayınları, 1975.
• “İbn al-Fakih’in Türklere Ait Haberleri”. çev. Ahmet Zeki Velidi Togan. Belleten 12/45 (1948), 11-16.
• İbn Hacer. el-İsâbe Seçkin Sahabeler. çev. Seyfullah Erdoğmuş. İstanbul: Sağlam Yayınevi, 2011.
• İbn Hacer. Fethu'l-bârî bi-şerhi Sahihi'l-Buhârî. Haz. Muhibbüddin el-Hatîb vd. Kahire: Daru’r-Reyyan, 1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddin İsmâil b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Amman: Beytü’l-Efkarü’l-Devliyye, 2004.
• İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• İstahrî. Ülkelerin Yolları. çev. Murat Ağarı. İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2019.
• İzmirli İsmail Hakkı. “Peygamber ve Türkler”. II. Türk Tarih Kongresi. 1013-1044. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1937. https://www.ttk.gov.tr/yayinlarimiz/ii-turk-tarih-kongresi-20-25-eylul-1937-istanbul/
• Joseph de Guignes. Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Batı Tatarlarının Tarihi Umumisi. çev. Hüseyin Cahit Yalçın. 4 Cilt. İstanbul: Tanin Matbaası, 1923.
• Kafesoğlu, İbrahim. Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Kaşgarlı Mahmud. Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi. çev. Besim Atalay. 4 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1985.
• Kaya, Mahmut. “Fârâbi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/145-162. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976.
• Köprülü, Fuad. Türk Tarihi Dinisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Köprülü, Fuad. Türkiye Tarihi Anadolu İstilasına Kadar Türkler. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Lewis, Bernard. Ortadoğu. çev. Selen Yağmur Kölay. Ankara: Arkadaş Yayınları, 2003.
• Mesudî. Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar). çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2004.
• Michel le Syrien. Chronique de Michel le Syrien. tradt. Jean Babtiste Chabot. Paris: Ernest Leroux, 1905.
• Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. Haz. Ahmet Zeki Velidi Togan. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1982.
• Oğuz Kağan Destanı, Haz. Max Julius Bang - Reşit Rahmeti. İstanbul: Burhaneddin Kitabevi, 1936.
• Orhun Abideleri, çev. Muharrem Ergin. 42. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2009.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş. 9 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/146-151. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Polat, Kemal. “Geleneksel Türk Dini İnançları”. Dinler Tarihi I-II. ed. Mustafa Alıcı -Süleyman Turan. 79-107. İstanbul: Lisans Yayınları, 2018.
• Roux, Jean Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları, 1994.
• Schmidt, Wilhelm. “Tukue’lerin Dini”. çev. Sadettin Buluç. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 14 (2012), 63-80.
• Şeşen, Ramazan. İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Taberi, Ebu Cafer Muhammed Bin Cerir. Tarih-i Taberi. çev. Mehmet Faruk Gürtunca. 3 Cilt. İstanbul: Sağlam Yayınevi, ty.
• Tanyu, Hikmet. İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980.
• Tanyu, Hikmet. Türklerin Dinî Tarihçesi. İstanbul: Türk Kültür Yayınları, 1978.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/131-138. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Ya’kubî. Ülkeler Kitabı. çev. Murat Ağarı. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2002.
• Yaltkaya, Şerafeddin. “Arap Lügat ve Gramercileri Arasında Türkler”. Türkiyat Mecmuası 7 (2010), 321-322.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. 5. Baskı. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2014.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.
• Yusuf Has Hacib. Kutadgu Bilig. Haz. Mustafa Sinan Kaçalin. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ty.