In The Context of the Reasons That Lead to Deism, The Relationship Between The Cancellation Of The Deeds Of Unbelievers And Divine Justice

Yıl 2022, , 575 - 598, 30.12.2022

Fatih Çelikel

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1164762

Öz

Various studies have been conducted on deism, which is based on the assumption that God does not interfere with the universe and therefore human life, and it is claimed that this trend is more effective on young people. In connection with this, the reasons that lead people, in particular, young people, to deism are also emphasized. It is known that a number of questions that can not find answers play an important role in the tendency of some young people to deism. One of these questions is about the belief that a non-believer will go to Hell no matter how useful his deeds are, and a believer will eventually go to Paradise even if he has committed harmful actions. Some young people state that they cannot reconcile this situation with divine justice. The fact that some people's deeds will go in vain because of what they do is expressed in the Qur’ān in a clear way that leaves no room for discussion. One of the main reasons why deeds go in vain is denial. To deny the existence of a creator means to ignore him. This act, by its very nature, includes invalidating the evidence for the existence of Allah and denying the numerous testimonies of things and living things towards tavhid. Therefore, the person who denies the existence of Allah enters into the law not only of Allah but also of countless witnesses who show his existence. The same is true for the attributes of God. Different reasons such as riyā, hypocrisy, and polytheism are among the reasons that the Qur’ān considers sufficient for the cancellation of deeds. The verb riyā, which can be defined as a person's doing an action not to gain the pleasure of Allah, but to appear that way, is expressed as secret polytheism in the İslamic literature. Nifak is the opposite appearance of the inner world of one's actions and behaviors. Polytheism, on the other hand, can be defined as attributing some of his attributes or attributes to any being other than Allah in the true sense. In İslamic theology, it is also known that intention plays a decisive role in deeds. On the other hand, one of the important issues that are thought to be overlooked on the subject is whether the person whose situation is examined in the question in question is the addressee of the communiqué. This issue, which is the subject of different evaluations in the tradition of İslamic thought, plays an important role in satisfying the answer to the related question. The fact that the people to whom the tabligh reaches him in a sound manner are responsible for the results of the offer is one of the points agreed by the understanding of Māturīdī and Ash'ārī. Therefore, the person whose situation is examined here must be the individual to whom the communique has been received in a complete and authentic manner. According to the Qur’ān, these people's deeds will not benefit them in the Hereafter, as they still persist in denial and Polytheism after the truth has become clear to them. That is, these people have to endure the consequences because they have chosen this path knowingly and willingly, not unaware of the consequences. It can be said that this is in accordance with the spirit of the test and does not harm the sense of justice. Another point that is thought to have been overlooked in the related question is that the danger of annulment of deeds is also in question for Muslims with all their vitality. This fact is expressed very clearly in the hadith "Deeds are according to intentions", which expresses one of the basic principles of İslamic theology. Therefore, even if the person who does not seek the pleasure of Allah in his actions is a Muslim, the result does not change and his actions are cancelled. In this study, the above-mentioned problem has been tried to be answered in terms of İslamic theology on a rational basis, accompanied by verses related to the subject. It has been seen that approaching this question from a superficial point of view can lead to wrong evaluations, and therefore it should be carefully considered. As a result of the examinations, it has been determined that the issues cited as the reason for the cancellation of actions in the texts (Qur’ān and sunnah) are appropriate and reasonable.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Deism, Qur’ān, Verse, Cancellation of Deeds., Tefsir, Deizm, Kur, Ayet, Amellerin Boşa Gitmesi.

Deizme Götüren Nedenler Bağlamında İnkârcıların Amellerinin İptal Edilmesinin İlâhî Adâlet ile İlişkisi

Öz

Tanrı'nın evrene, dolayısıyla insan hayatına müdahale etmediği kabulü üzerine temellenen deizmle ilgili olarak çeşitli araştırmalar yapılmakta ve bu akımın gençler üzerinde daha etkili olduğu ileri sürülmektedir. Bununla bağlantılı olarak genelde insanları özelde gençleri deizme sürükleyen nedenler üzerinde de durulmaktadır. Bazı gençlerin deizme yönelmesinde cevabını bulamadıkları birtakım soruların önemli rol oynadığı bilinmektedir. Bu sorulardan biri, İslâm dini özelinde inanmayan birinin ne kadar faydalı işler yaparsa yapsın amellerinin boşa gitmesi sebebiyle cehenneme gideceği, inanan birinin ise zararlı eylemlerde bulunmuş olsa bile en nihayetinde imanı sebebiyle Cennete gideceği inancına dairdir. Bazı gençler bu durumu ilâhî adâletle bağdaştıramadıklarını belirtmektedir. Kur'ân-ı Kerim'de yaptıklarından ötürü bazı insanların amellerinin boşa gideceği gerçeği, hiçbir tartışmaya mahal vermeyecek bir açıklıkta ifade edilmiştir. Amellerin boşa gitmesinin en temel gerekçelerinden biri inkârdır. İnkâr, bir yaratıcının varlığını reddetmek, onu yok saymak anlamına gelmektedir. Bu fiil, doğası gereği Cenâb-ı Hakk’ın varlığına dair delilleri geçersiz saymayı, eşyanın ve canlıların tevhide yönelik sayısız tanıklığını yalanlamayı da bünyesinde barındırmaktadır. Dolayısıyla Cenâb-ı Hakk’ın varlığını reddeden kişi bu fiiliyle Cenâb-ı Hak’la birlikte onun varlığını gösteren sayısız şâhitlerin de hukukuna girmektedir. Aynı durum Cenâb-ı Hakk’ın sıfatları için de geçerlidir. Riyā, nifâk, şirk gibi birbirlerinden beslenen farklı nedenler de Kur'ân'ın amellerin iptali için yeterli gördüğü gerekçelerdendir. Kişinin bir ameli Cenâb-ı Hakk’ın hoşnutluğunu kazanmak için değil de o şekilde görünmek için yapması olarak tarif edilebilecek riyā fiili, İslâmî literatürde gizli şirk olarak ifade edilmektedir. Nifâk, kişinin eylem ve davranışlarının iç dünyasının aksine bir görünüm arz etmesidir. Şirk ise Cenâb-ı Hakk’ın dışında herhangi bir varlığa onun sıfatlarını veya sıfatlarından bazılarını hakiki anlamda nispet etmek olarak tarif edilebilir. İslâm teolojisinde bunlarla bağlantılı olarak niyetin ameller konusunda belirleyici rol oynadığı da bilinmektedir. Öte yandan konuyla ilgili gözden kaçırıldığı düşünülen önemli hususlardan biri, söz konusu soruda durumu incelenen kişinin tebliğe muhatap olup olmadığı mevzusudur. İslâm düşünce geleneğinde farklı değerlendirmelere konu olan bu husus, ilgili soruya verilecek cevabın tatmin ediciliği konusunda önemli rol oynamaktadır. Tebliğin sahih bir surette kendisine ulaştığı kimselerin teklifin neticelerinden sorumlu olduğu görüşü Mâturîdi ve Eş’ârî anlayışın ittifak ettiği hususlardandır. Dolayısıyla burada durumu incelenen kişi, tebliğin kendisine tam ve sahih bir surette ulaştığı birey olmalıdır. Kur'ân-ı Kerim’e göre bu kişiler, hak kendilerine apaçık belli olduktan sonra hala inkâr ve şirkte direttikleri için amellerinin ahirette kendilerine bir faydası olmayacaktır. Yani bu kimseler, neticelerinden habersiz olarak değil, bilerek ve isteyerek bu yolu tercih ettikleri için neticelerine de katlanmak durumundadır. Bunun imtihanın ruhuna uygun olduğu ve adalet duygusunu zedelemediği söylenebilir. İlgili soruda gözden kaçırıldığı düşünülen bir diğer mesele ise amellerin iptal olması tehlikesinin Müslümanlar için de tüm canlılığıyla söz konusu olmasıdır. İslâm teolojisinin temel prensiplerinden birini ifade eden amellerin niyetlere göre şekilleneceğini belirten hadiste bu gerçek son derece açık bir şekilde ifade edilmektedir. Dolayısıyla eylemlerinde Cenâb-ı Hakk’ın hoşnutluğunu gözetmeyen kişi Müslüman olsa da sonuç değişmemekte ve amelleri iptal edilmektedir. Bu çalışmada yukarıda dillendirilen problem, aklî zeminde, konuyla ilgili ayetler eşliğinde İslâm teolojisi açısından cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Bu sorunu yüzeysel bir bakış açısıyla ele almanın kişiyi yanlış değerlendirmelere sürükleyebileceği, bu nedenle üzerinde etraflıca ve titizlikle durulması gerektiği görülmüştür. Yapılan incelemelerin neticesinde naslarda amellerin iptal edilmesine gerekçe olarak gösterilen hususların yerinde ve makul olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Deizm, Kur, Ayet, Amellerin Boşa Gitmesi.

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmud. Rûhu'l-Meânî fi Tefsîri'l-Kur'âni'l-Azîm. Beyrut: Dâru'l-Kütubu'l-İlmiyye, 1994.
• Begavî, Ebu Muhammed el-Huseyn b. Mesud. Meâlimu't-tenzîl fî tefsîri'l-Kur'ân. Riyad: Dâru't-Tayyibe li'n-Neşr, 1997.
• Beydâvi, Nâsuriddîn Ebu Said Abdullah. Envâru't-tenzîl ve esrâru't-te'vîl. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhu'l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Coşkun, İbrahim. “Modern Çağ Deizminin Nedenleri ve Sonuçları”. Uluslararası Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm Sempozyumu. ed. Vecihi Sönmez vd. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1999.
• Ebussuûd, Muhammed b. Mustafa. İrşâdu akli's-selîm ile mezâya'l-kitâbi'l-kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, ts.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. Faysalu't-tefrika beyne'l-İslâm ve'z-zendeka. Beyrut: Dâru'l-minhâc, ts.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Habertürk Tv. “Türkiye'de deizm ne kadar yaygın? | Nedir Ne Değildir?”. YouTube. 5 Ağustos 2022.
• Halvetî, İsmail Hakkı. Ruhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hamdi Yazır, Elmalılı. Hak Dini Kur'ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve't-tenvîr. Tunus: ed-Dâru't-Tûnusiyye li'n-Neşr, 3. Basım, 1984.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. nşr. Şuayb el-Arnavut v.dğr. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 2001.
• İbn Kesir, Ebu'l-Fidâ. Tefsîru'l-Kur'ân'i'l-Azîm. Beyrut: Dâru'l-Kutubu'l-İlmiyye, 1998.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn. Lisânu'l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1994.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi'l-Kur'ân. Dimeşk: Dâru'l-Kalem, 1991.
• Mak Danışmanlık. Türkiye'de Toplumun Dine ve Dini Değerlere Bakışı. Erişim 8 Ağustos 2022.
• Mâturîdî, Ebu Mansûr. Te'vilâtu ehli's-sünne. Beyrut: Dâru'l-Kütubu'l İlmiyye, 2005.
• Mevdûdî, Ebu'l-A'lâ. Tefhîmu'l-Kur'ân, trc. Muhammed Han Kayanî v.dğr. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, ts.
• Nesefî, Eb'ul-Berekât Hâfizuddîn. Medâriku't-tenzîl ve hakâiku't-te'vîl. Beyrut: Dâru'l-Kelimu't-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûri, Ebu'l-Hasan Ali el-Vâhidi. el Vasît fi tefsîri'l-Kur'âni'l-mecîd. Beyrut: Dâru'l-Kütubu'l-İlmiyye, 1994.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Lem'alar. İstanbul: Rnk Neşriyat, 2015.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Mektubat. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Mesnevî-i Nûriye. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Sözler. İstanbul: Envar Neşriyat, 2002.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Şualar. İstanbul: Rnk Neşriyat, 3. Basım, 2008.
• Râzî, Muhammed Fahruddîn Ebu Abdullah. Mefâtîhu'l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, 3. Basım, 1999.
• Rıza, Reşid - Abduh, Muhammed. Tefsîru'l-menâr. Kâhire: el-Hey'etu'l-Misriyyetu'l-Âmmetu li'l-Kitâb, 1990.
• Sabri Efendi, Mustafa. Mustafa Sabri Efendi Külliyatı. İstanbul: Dâru'l-Hilâfetu'l-Aliyye Medresesi, 2019.
• Şemsuddîn, Ebu Abdullah el-Kurtubî. el-Câmi' li ahkâmi'l-Kur'ân. Kâhire: Dâru'l-Kütubu'l-Misriyye, 2. Basım, 1964.
• Tantavi, Muhammed Seyyid. et-Tefsîru'l-vasît li'l-Kur'âni'l-kerim. Kâhire: Dâru Nehdati Mısr li't-Tibâati ve'n-Neşri ve't-Tevzi', 1998.
• Yurdagür, Metin. “Fetret”, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. 12/476-479.
• Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf an hakâiki havâmidi't-tenzîl. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabi, 3. Basım, 1987.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru'l-Munîr. Şam: Dâru'l-Fikri'l-Muâsira, 2. Basım, 1997.