Religion and State Relationship Models in Islamic History According to the Macrosociological Perspective

Yıl 2020, , 403 - 428, 30.06.2020

İsmail Kaya

https://doi.org/10.5281/zenodo.3894605

Öz

In this study, the relations of state and religion in Islamic political history were tried to be examined from a general perspective. As it is known, for the first time, Muslims became a state owner with the Hijra from Makkah to Madinah. The first president of this state was Prophet Mohammed. In the next historical period, the caliphs came to the presidency. Each period had its own conditions. For example, the method followed in the determination of the first four caliphs was different from the Umayyad method. From the Umayyads, an approach dominating the sultanate direction was based. This approach was later seen in the Abbasids, Seljuks and Ottomans. In this context, it is discussed whether Prophet Mohammed the religion brought to people has a political dimension and he left a state order after his death. In the study, the relations between religion and state were discussed within the framework of historical data and the reflection of these data on Islamic society was tried to put into a theoretical pattern from a macrosociological perspective. In the context of this framework, the approaches of Maurice Barbier, who made a classification based on the history of the relations between religion and state in the Western world, were taken into consideration. Thus, the events in the history of Islam were tried to be classified.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Religion-State Relationship, Caliphate, Sultanate, Allegiance

Makrososyolojik Perspektife Göre İslam Tarihinde Din ve Devlet İlişkisi Modelleri

Öz

Bu çalışmada İslam siyasi tarihinde devlet ve din ilişkileri genel bir bakış açısıyla ele alınmaya çalışılmıştır. Bilindiği gibi Müslümanlar ilk kez Mekke’den Medine’ye Hicretle birlikte devlet sahibi olmuşlardı. Bu devletin ilk devlet başkanı da Hz. Muhammed idi. Daha sonraki tarihi süreçte ise halifeler yönetime gelmişti. Her dönemin kendine özel bazı şartları vardı. Mesela ilk dört halifenin belirlenmesinde izlenen yöntemle Emeviler’den itibaren izlenen yöntem farklıydı. Emeviler’den itibaren saltanat yönü ağır basan bir yaklaşım esas alınmıştı. Bu yaklaşım daha sonra Abbasiler, Selçuklular ve Osmanlılar’da da görülmüştür. Bu bağlamda Hz. Muhammed’in insanlara ulaştırdığı dinin siyasi bir boyuta sahip olup olmadığı ve vefatından sonrası için de bir devlet düzeni bırakıp bırakmadığı ele alınmıştır. Çalışmada din ile devlet arasındaki ilişkiler tarihî veriler çerçevesinde ele alınmış ve bu verilerin İslam toplumuna yansıma durumları makro sosyolojik bir açıdan teorik bir kalıba oturtulmaya çalışılmıştır. Bu çerçeve bağlamında da Batı Dünyası’nda yaşanan din ve devlet ilişkilerinin tarihinden hareketle bir sınıflandırma yapan Maurice Barbier’in yaklaşımları dikkate alınmıştır. Böylece İslam Tarihinde yaşananlar bir sınıflandırmaya tabi tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Din-Devlet İlişkisi, Halifelik, Saltanat, Biat

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Kur’an ve Ehli Sünnet Kaynaklarına Göre Hazret-i Peygamber Örneğinde Siyaset”. Tarihte ve Günümüzde Ehl-i Sünnet. ed. Mahmut Kaya vd. 313-344. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Baskı, 2006.
• Albayrak, Hafize Şule. Amerika Birleşik Devletleri’nde Din-Devlet İlişkileri: Sosyolojik Bir Analiz. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Albayrak, Hafize Şule. “Batı Ülkelerinde Din-Devlet İlişkilerindeki Alternatif Modeller ve Türkiye Örneği”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 48 (Temmuz 2015), 185-198. https://doi.org/10.15370/muifd.09719
• Algül, Hüseyin. “Asr-ı Saadette İdari Hayata Bir Bakış”. Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Osman Tunç. 83-98. İstanbul: Beyan Yayınları, 1. Baskı, 1996.
• Aşgın, Halil İbrahim. Din ve Siyaset İlişkisi Bağlamında Millî Görüş Hareketi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Aygen, Murat. “Din, Devlet ve Siyaset İlişkisi Üzerine”. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7/18 (Haziran 2019), 516-536. https://doi.org/10.33692/avrasyad.595741
• Barbier, Maurice. Modern Batı Düşüncesinde Din ve Siyaset. çev. Özkan Gözel. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Baskı, 1999.
• Birkök, Mehmet Cüneyt. “Sosyolojik Düşünme ve Yöntemi”. Journal of Human Sciences 15/4 (2018), 1-149.
• Bulaç, Ali. Din ve Siyaset. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1. Baskı, 2014.
• Canikli, İlyas. Siyasetin Kurucusu Olarak Hadis. İstanbul: Medrese Yayınları, 1. Baskı, 2006.
• Çaha, Ömer. “Din ve Siyaset”. Din ve Toplum. ed. Yasin Aktay. 34-60. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları, 2019.
• Çelik, Mehmet. “İslam Tarihinde Dinin Politikaya Alet Edilmesinin İlk Örnekleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1 (Aralık 1999), 29-49.
• Çifçi, Osman Zahid. Maverdi’ye Göre Din Devlet İlişkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Çifçi, Osman Zahid. “Batı’da Din-Devlet İlişkilerinde Ortaya Çıkan Dönemler”. İstem Dergisi 10/19 (Aralık 2012), 195-208.
• Çifçi Osman Zahid – Erdem, Hüsamettin. “İslam Siyaset Tarihinde Din ve Devlet İlişkisi”. İstem Dergisi 11/22 (Aralık 2013), 117-129.
• Davie, Grace. “İngiltere”. çev. Heyet. Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet ilişkisi Hukuki Yapı/Din Eğitimi/Din Hizmetleri. ed. Ali Köse – Talip Küçükcan. 187-215. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Dursun, Davut. Yönetim – Din İlişkileri Açısından Osmanlı Devletinde Siyaset ve Din. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Baskı, 1992.
• Eren, Selim. “Din, Devlet ve Siyaset”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz – İhsan Çapçıoğlu. 615-630. Ankara: Grafiker Yayınları, 1. Baskı, 2012.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Din ve Devlet İlişkileri”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 13/38 (1997), 581-611.
• Geçit, Mehmet Salih. “İslam Dünyasında Din-Siyaset İlişkisinin Tarihçesine Genel Bir Bakış”. Universal Journal of Theology 1/1 (2016), 31-50.
• Günay, Ünver. “İslam Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldun (1332 – 1406)”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (Haziran 1986), 63-104.
• Hatiboğlu, Muhammed Said. Hilafetin Kureyşliliği. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• İmga, Orçun. Amerika’da Din ve Devlet Tarihi ve Felsefi Temeller. Ankara: Liberte Yayınları, 2010.
• Kahraman, Mehmet. “Avrupa Birliği Ülkelerinde ve Türkiye’de Laiklik”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/9 (Ocak 2008), 57-77.
• Karakaş, Nurullah. Gazâlî’de Din ve Devlet İlişkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kılıç, Ali Rıza. Din-Devlet İlişkisi Açısından Menzil Cemaati Örneği. Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Köten, Akif. “Hz. Peygamberin İmamet Tasarrufu”. Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Osman Tunç. 99-110. İstanbul: Beyan Yayınları, 1. Baskı, 1996.
• Küçükcan, Talip. “Din ve Devlet İlişkileri”. Din Sosyolojisi. ed. Talip Küçükcan. 86-104. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları, 2019.
• Leblebici, Özkan. “Devlet ve Din İlişkileri Bağlamında Devletin Din Üzerinden Neo-Liberal Dönüşümü”. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi 9/22 (Temmuz 2014), 349-376.
• Okumuş, Ejder. “Din – Toplum İlişkilerinde Dini Meşruiyet ve Dini Meşruiyet Bağlamında Geçen Yüzyılın Sosyal Görünümü”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (Haziran 2001), 81-94.
• Okumuş Ejder. “Din ve Devlet İlişkilerine Meşruiyet Kavramı Etrafında Bir Yaklaşım”. Marife Bilimsel Birikim Dergisi 1/3 (2002), 7-29.
• Okumuş, Ejder. Dinin Meşrulaştırma Gücü. İstanbul: Ark Kitapları-Özgü Yayıncılık, 1. Baskı, 2005.
• Okumuş, Ejder. Meşruluğun Toplumsal Gerçekliği. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. Baskı, 2010.
• Okumuş, Ejder. “Din ve Siyaset”. Din Sosyolojisi. ed. Mehmet Bayyiğit. 199-224. Konya: Palet Yayınları, 1. Baskı, 2013.
• Okumuş, Ejder. Dinin Toplumsal İnşası. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Baskı, 2015.
• Papastathis, Charalambos. “Yunanistan”. çev. Heyet. Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet ilişkisi Hukuki Yapı/Din Eğitimi/Din Hizmetleri. ed. Ali Köse – Talip Küçükcan. 275-296. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Potz, Richard. “Avusturya”. çev. Heyet. Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet ilişkisi Hukuki Yapı/Din Eğitimi/Din Hizmetleri. ed. Ali Köse – Talip Küçükcan. 81-96. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Şencan, Hudai. Bazı Avrupa Ülkelerinde Din ve Devlet İlişkisi. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Merkezi, 2011.
• Şimşir, Mehmet. “İslam Devletinin İlk Kuruluş ve Kurumsallaşma Süreci”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 38 (2017), 273-286.
• Tunç, Osman. “Sunuş”. Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Osman Tunç. 7-10. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Uludağ, Süleyman. “Kur’an’da Bir Devlet Modeli ve Siyaset Teorisi Var mıdır?”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları I. ed. Bedreddin Çetiner vd. 111-117. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Baskı, 2000.
• Üçok, Bahriye. İslam Tarihi Emeviler Abbasiler. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• Ülker, Özlem. Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla Din-Siyaset İlişkileri: ABD-Fransa Karşılaştırması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Yücekök, Ahmet N. Siyasetin Toplumsal Tabanı (Siyaset Sosyolojisi). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1987.
• Yükleyen, Ahmet – Kuru, Ahmet T. Avrupa’da İslam, Laiklik ve Demokrasi Fransa, Almanya ve Hollanda. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı, 2006.