İmâm Mâtürîdî’nin Hak ve Hakikat Tasavvuru

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 71 - 98, 30.06.2020

Emine Öğük

https://doi.org/10.5281/zenodo.3876196

Öz

Evrenin yapısını ve işleyişini belirleyen temel ilkelerin dayandığı dinamikler olması itibariyle düşünce ve eylemlerin ve her tür muamelenin doğruluk ve gerçekliklerini ifade eden hak ve hakikat kavramları, İslam’ın önemli değerlerini temsil etmesi dolayısıyla önem kazanmakta, hakikat arayışı içinde olan kişilerin hangi zaviyeden meseleye yaklaşması gerektiğine dair önemli ipuçları taşımaktadır. Hak/hakikat bilinci sadece teorik boyutuyla ön plana çıkan fikrî bir düzleme değil, aynı zamanda uygulama sahasına taşan şumüllü bir etki alanına da sahip olduğu için, kendisini doğru şekilde temsil noktasında insanlara sorumluluk yüklemektedir. Bireysel ilişkilerin tanzimi kadar toplum düzeninin tesisi ve toplumsal ilişkilerin devamının temini açısından da büyük bir kıymete sahip olan hak, hakikat ve hikmet kavramlarının birbiriyle kurdukları ilişkinin tespitine ve bu kavramlar yoluyla açığa çıkması beklenen düşünce örgüsünün keşfedilmesine ihtiyaç vardır. Bunun için doğru şekilde analizine ve ilişki içinde bulunduğu kavram ağının çözümlenmesi gerekmektedir. Hiçbir kişi ve kurumun kendisinden vazgeçemediği ve aynı zamanda günümüz insanının birçoğunun ihlalinden şikâyetçi olduğu bu mahiyetler, Mâtürîdî’nin ufkunda zengin bir açılıma kavuşmuştur. Makalemiz, Mâtürîdî penceresinden bu konuların analizini, birbirleriyle ilişki biçimlerini ve taşıdıkları vasıfları tespit ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İmâm Mâtürîdî, Hak, Hakikat, Hikmet

Imām Māturīdī’s Imagination of Reality and Truth

Öz

Since the fundamental principles that determine the structure and functioning of the universe are dynamics, the concepts of rights, expressing the truth and all kinds of treatment, gain meaning because of representing the important values o f Islam, which people seeking truth should approach the issue, carries important clues about. The consciousness of reality/truth is not only an intellectual plane that stands out with its theoretical dimension, but also has a shady domain that extends into the field of application, it imposes responsibility on people in the right representation point. There is a need to identify the relationship between the concepts of right, truth and wisdom, which are of great weave that is expected to be revealed through these concepts and to discover the weave formed by the concepts of right, truth and wisdom, which are of great value in terms of establishing social order and maintaning social relations and exploring the thought pattern that is expected to be revealed through these concepts. For this, it is necessary to analyze the concept network in which it is related. These attributes, which no person and institution can give up on themselves and at the same time complain about the violation of many of today’s people, have attained a rich opening on the horizon of Māturid. Our article aims to identify and evaluate the analysis of these issues, their relationship with each other and the qualities they carry from the Māturīdīan window. 

Anahtar Kelimeler

Kalām, Imām Māturīdī, Rights, Truth, Wisdom

Kaynakça

• Adem, Hikmet. “İslam’da Yönetim ve Adalet Anlayışı”. Yenifikir 7/17, 72-92.
• Akpınar, Ali. “Kur’an-ı Kerim’de Hak Kavramı ve Seyehat Etme Hakkı”. İslami Araştırmalar Dergisi 11/ 3-4 (1998), 187-197.
• Aydın, Hasan. "İslam Kelamcıları ve İbn Sina’ya Göre Bilginin İmkânı Sorunu ve Sofistler”. Felsefe Dünyası 2/48 (2008), 96-106.
• Bilgin, Ömer Faruk. el-Mâtürîdî’nin Te’vilâtü’l-Kur’an’ının Dirâyet Tefsiri Açısından Tahlili. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. Tâcü’l-lügâti ve sıhâhı’l-arabiyye. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1984.
• Çağıl, Orhan Münir. Hukuk ve Hukuk İlmine Giriş. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1971.
• Çağrıcı, Mustafa. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/137-139. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Çağrıcı, Mustafa. “İslam Ahlak Düşüncesinde Adalet”. Din ve Hayat 18 (2013), 16-19.
• Çeçen, Anıl. Adalet Kavramı. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
• Çetinkaya, Bayram Ali (ed.). Akademide Felsefe, Hikmet ve Din. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Dağ, Mehmet. “Eş‘ari Kelamında Bilgi Problemi”. Ankara Üniversitesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi 4 (1980), 97-114.
• Demirci, Mustafa. Beytü’l-hikme. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Ebu’l-Kâsım İsmâil b. Abbâd. el-Muhît fi’l-luğa. thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsin. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1994.
• Ebü’l-Bekâ, Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî. el-Külliyât: Mu'cem fi'l-mustalahât ve'l-furûki'-lugaviyye. nşr. Adnan Derviş ve Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Evkuran, Mehmet. “Kimlik-Hakikat Geriliminin Kelama Yansımaları”. Kur’an Kelamı: Kimlik ve Hakikat Olarak İslam. ed. Musa Koçar vd. 25-45. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2011.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. Mizânü’l-amel. Kahire: Mektebetü’l-cündî, ts.
• İbn Fâris, Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriya. Mu‘cemü mekâyisi’l-lüga. nşr. Abdüsselam Muhammed Hârun. Beyrut: Dârü'l-cîl, ts.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükrim b. Manzûr. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 2003.
• İbn Sîna, Ebu Ali el-Hüseyin b. Abdullâh b. Ali b. Sinâ. Uyûnü’l-hikme. nşr. Hilmi Ziya Ülken. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1953.
• Kadî Beyzavî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü't-te'vîl. İstanbul: Dersaadet Yayınları, 1886.
• Kalın, İbrahim. “Hoca Ahmed Yesevî, Hüküm ve Hikmet”. Bilig 80 (Kış 2017), 1-15.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Kocabaş, Şakir. İslâm’da Gerçeklik Kavramı: Kur’ân’da Hak Kelimesi. İstanbul: Pınar Yayınları 2004.
• Kudat, Aydın. “Hak ve Hukuk Kavramları Üzerinde Bir Değerlendirme”. ADAM Akademi 4/2 (2014), 87-106.
• Mâcit Fahri. İslam Ahlâk Teorileri. İstanbul: Litera Yayıncılık 2004.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es‐Semerkandî. Te'vilâtü’l-Kur’an. nşr. Bekir Topaloğlu vd. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es‐Semerkandî. Kitâbü’t‐ Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM Yayınları, 2005.
• Molla Sadra, Sadreddin Muhammed b. İbrahim eş-Şîrâzî. el-Hikmetü’l-müteâliye fî’l-esfâri’l-aklîyyeti’l-erbaa. Kum: Menşurat'u Mustefevi, 1379.
• Özcan, Hanifi. “Mâtürîdî’ye Göre ‘Hikmet’ Terimi”. İslâmî Araştırmalar 2/6 (1988), 42-46.
• Seyyid Şerif Cürcânî, Ebü'l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali. et-Taʿrîfât. nşr. Muhammed Sıddîk el-Minşavî. Kahire: Dârü’l-Fazîle, 1992.
• Topaloğlu, Bekir. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/152. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yücel, Yonca F. “Hak ve Menfaatler Üzerine Bir İnceleme”. TBB Dergisi 91 (2010), 335-357.
• Zebidî, Murtezâ el-Hüseynî ez-Zebidî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. nşr. Mustafa Hicazî. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1989.