The Treatise of Muhterem b. Mahmud et-Tokādī named ar-Risāla fī Ibāḥati'd-Devrāni's- Ṣufiyye and Whirling Dance (ṣūfī Devrān) Defense

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 631 - 658, 30.12.2020

Müzekkir Kızılkaya

https://doi.org/10.5281/zenodo.4399257

Öz

Hearing (semā‘) and whirling dance (ṣūfī devrān) are individual or collective rites performed by sects that adopt the vowel (cahrī) dhikr method. People who opposed hearing (semā) and whirling dance (ṣūfī devrān) claimed that hearing (semā‘) and whirling dance (ṣūfī Devrān) takeover were not permissible and that they were a type of entertainment performed by polytheists and people of desire. Even for this reason, there were conflicts between the normative scholars and the ṣūfīs, and beyond the ongoing scientific discussions between the apparent scholars and the ṣūfīs. The enemies of the order, who took their share from the views of the apparent scholars of the past, carried out acts that amounted to actual intervention, and attacked the dervish lodges and zawiya. In the face of this situation, ṣūfī authors wrote works and treatises defending ṣūfī issues in different periods. One of them is the works and treatises which are the defense of hearing (semā ‘) and whirling dance (ṣūfī devran). Muhterem b. Mahmud et-Tokādī is one of the authors who wrote the defender of whirling dance (ṣūfī devran). We could not pinpoint the period he lived in. Muhterem b. Mahmud et-Tokādī defended the transferee against his opponents and gave answers to the opponents of the whirling dance (ṣūfī devran) in his treatise. In this article, we will try to introduce Muhterem b. Mahmud et-Tokādī’s ar-Risāla fī Ibāḥati'd-Devrāni's- Ṣufiyye, in which Mahmud et-Tokādī responded to the objections of those who did not accept the transfer, and to convey his views on the hearing (semā) and whirling dance (ṣūfī devrān).

Anahtar Kelimeler

Sufism, Ṣūfī, Normative Scholars, Tokādī, Hearing (semā‘), Whirling Dance (ṣūfī devrān)

Muhterem b. Mahmud et-Tokâdî’nin er-Risâle fî İbâhati’d-Devrâni's-Sûfîyye Adlı Risalesi ve Devran Müdafaası

Öz

Semâ ve Devran, sesli/cehri zikir metodunu kabul eden tarikatların uyguladığı ferdi veya toplu ayinlerdir. Semâ ve Devrana karşı olan âlimler, semâ ve devranın caiz olmadığını, müşrik ve heva ehli insanların yaptığı eğlence türü bir uygulama olduğunu iddia etmişlerdir. Hatta bu nedenle zâhir uleması ile mutasavvıflar arasında yazılı ve sözlü tartışmalar olmuş, hatta zâhir uleması ile sûfîler arasında süregelen ilmî tartışmalardan öte geçmiş zâhir ulemasının görüşlerinden kendilerine pay çıkaran bazı zümreler tasavvuf karşıtı tavırlar sergilemişlerdir. Bu durum karşısında değişik dönemlerde sûfî müellifler tasavvufî konuları savunan eserler ve risaleler yazmışlardır. Bunlardan biri de semâ ve devran savunması olan eser ve risalelerdir. Yaşadığı dönemi tam olarak tespit edemediğimiz Muhterem b. Mahmud Tokâdî devrân müdafaası kaleme alan müelliflerden biridir. Tokâdî bu risalesinde muarızlarına karşı devran müdafaası yapmış ve devran karşıtlarına cevaplar vermiştir. Biz bu makalemizde Tokâdî’nin devranı kabul etmeyenlerin itirazlarına cevap verdiği er-Risâle fî ibâhati'd-devrâni's-sûfîyye adlı risalesini tanıtmaya ve semâ ve devran konusundaki görüşlerini aktarmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Sûfî, Zâhir Uleması, Tokâdî, Semâ, Devran

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, el-Müsned, thk. Şuayb el- Arnavut, Âdil Mürşid, vd. (Beyrût: Müessesetü'r- risâle, 1421/2001).
• Ankaravî, İsmail Rusûhî. Minhâcu’l-fukarâ. Bulak: Dârü’t-Tıbâ‘ati’l-Bahr, 1256.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. Riyad: Daru Tayyibe, 1990.
• Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, 1333.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Ağaç Yayınları, 2009.
• Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemaluddîn Abdurrahman Ali b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr. trc. Abdulvehhab Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2009.
• Hücvirî, Ali b. Osman Cüllabî. Keşfü’l-mahcûb-Hakikat Bilgisi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Sirâcü’t-tâlibîn. Beyrut, Daru’l Kütübi’l- İlmiyye, 1971.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İḥyâü ulûmi’d-dîn. trc. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevilik. İstanbul: İnkılap, 2006.
• Molla Gürânî. Gayetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Huart, Clement. Mevleviler Beldesi Konya. çev. Nezih Uzel. İstanbul: Tercüman, 1978.
• İbnü’l-Arabi, Muhyiddîn. Futûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• el-Isfahânî, Ebû Nuyam. Hilyetü’l-evliyâ’ ve tabakâtü’l-asfiyâ’. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1988.
• Kâdî Beyzâvî. Muhtasar Beyzâvî Tefsiri (Envârü't-tenzîl ve esrâru't te'vil). trc. Şadi Eren. İstanbul: Selsebil Yayınları, 2011.
• Kızılkaya, Müzekkir. “Kadızâdeliler-Sivâsiler Mücadelesinde Mevlevîler”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî, Uluslararası Sempozyumu. 2/758-780. Balıkesir: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 2018.
• Küçük, Osman Nuri. Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de İnsan-ı Kâmil. İstanbul. İnsan Yayınları, 2011.
• Münavi, Abdurrauf. Feyzu’l-kadir Şerhu Cami‘i’s-saġîr, Beyrut: Daru’l-Marife, 1972. 4/320.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevi. Beyrut: Daru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1998.
• Nevevî, Muhyiddîn Ebi Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Ezkârü’l-münteḫabu min kelâmi seyyidi’l-ebrâr. thk. Ahmed Ratib Hamuş. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1983.
• Nîsâbûrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Râzî', Fahreddin. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1981.
• Öngören, Reşat. Osmanlılarda Tasavvuf: Anadolu'da Sûfîler, Devlet ve Ulema. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Özcan, Nuri. “Devr-i Veledî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru Ebi’l-Leys̱ es-Semerḳandî. Beyrut: Daru’l-İlmiyye, 1993.
• Serhendî, Ahmed Farûkî. Mektûbat-ı Rabbânî. çev. Abdulkadir Akçiçek. İstanbul: Merve Yayın-Dağıtım 1977.
• Sipehsâlâr, Ferîdûn b. Ahmed-i. Risale. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman, 1977.
• Sühreverdî, Şehabuddîn. ‘Avârifü’l-maârif-Tasavvufun Esasları. trc. Hasan Kamil Yılmaz- İrfan Gündüz. İstanbul: Erkam Yayınları, 1993.
• Ebû abdurrahman es-Sülemi, Hakâiku’t-tefsîr. Beyrut: Daru’l Kütübİ’l-İlmiyye, 1971.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Sadeddin Önal. İstanbul: İsam, 1998.
• Tokâdî, Muhterem b. Mahmud. Risâle fî İbâhati’d-devrâni's-sûfîye. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Bölümü. 06 Mil Yz A 5998/5. 131a-134b.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrac. el-Luma‘. thk. Abdulhalim Mahmut-Taha Abdulbaki Sürûr. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Hadisiyye, 1380/1960.
• Tûsî, Ebû Nasır Serrâc. el-Luma‘. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk, 1996.
• Türer, Osman. Osmanlılarda Tasavvufi Hayat-Halvetîlik Örneği. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. Hakâiku’t-tefsîr. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l- İlmiyye, 1971.
• Şimşek, Halil İbrahim. “İki Nakşibendî-Müceddidînin Deverân Savunması: Mehmed Emin-i Tokadî ve Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin Örneği”, Tasavvuf, 10. (2003), 283-298.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Cârullah Mahmûd b.Ömer b. Muhammed el-Harezmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.