Kur’an Kıssaları Bağlamında Sosyal Değişim-Helak Münasebeti

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 473 - 495, 30.12.2020

Enver Bayram Hasan Coşkun

https://doi.org/10.5281/zenodo.4399131

Öz

Sosyal değişme, toplumsal yapıda zaman içerisinde meydana gelen değişimlerdir. Hiçbir toplum ve kültür sabit değildir, zaman içerisinde değişime uğramaktadır. Toplumsal değer, norm, davranış, yapı ve kurumların zaman içerisinde farklılaşması ve değişime uğraması kaçınılmaz bir süreçtir. Sosyal değişim ekonomik, kültürel, siyasi, demografik, dinî birçok faktöre bağlı olarak gerçekleşebilir. Sosyal değişim yerine göre gelişme ve ilerleme gibi olumlu; gerileme, bozulma ve çöküş gibi olumsuz anlamlara da gelebilir. Kur’ân, toplumların helak/çöküşünü kıssalar yoluyla bol bol örnekler verip zenginleştirerek ele alırken, yaşayan toplumlara bu kıssalar üzerinden mesaj göndermekte ve onları uyarmaktadır. Kur’an’da, geçmişte yaşamış kavimlerin şirk, zulüm, haddi aşmak gibi suçlardan dolayı helak edildikleri ifade edilmektedir. Kur’an’da helak/sosyal çöküş olgusu, farklı kültür ve medeniyetlere sahip toplumların kendi bireysel tercihlerinin sonucu olarak karşı karşıya kaldıkları bir ceza olarak değerlendirilmiş ve insanların hür iradeleri ile işledikleri günahların kaçınılmaz bir sonucu olarak görülmüştür. Bir toplumda itikadî, amelî ve ahlakî sapma, yozlaşma ve bozulmalar varsa bu durumun o toplumu adım adım çözülme, çöküş ve yok oluşa sürükleyeceği ifade edilmiştir. Sonuç olarak, ne zaman toplumlar zulüm ve isyan içine düşerse o zaman kaçınılmaz sonuç olan helak ile yüz yüze kalırlar. Kur’ân, net bir mesaj ile toplumun olumlu veya olumsuz değişmesinde sorumluluğu insanlara vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Sosyal Değişme, Kıssa, Helak

Social Change-Destruction Relationship in the Context of the Qur’ān Parables

Öz

Social change is the changes that occur in the social structure over time. No society or culture is fixed, it changes over time. It is an inevitable process that social values, norms, behaviors, structures and institutions are differentiated and changed over time. Social change can take place due to many economic, cultural, political, demographic and religious factors. According to the place of social change, positive as development and progress; It can also have negative meanings such as regression, deterioration and collapse. While the Qur’ān deals with the destruction/collapse of societies by giving plenty of examples and enriching them through stories, it sends messages to living societies through these stories and warns them. It is stated in the Qur'ān that the people who lived in the past were destroyed because of crimes such as shirk, cruelty, and transgressing. The phenomenon of destruction/social collapse in the Qur'ān was considered as a punishment faced by societies with different cultures and civilizations as a result of their individual preferences, and was seen as an inevitable result of the sins committed by people's free will. It is stated that if there are religious, practical and moral deviations, degenerations and deteriorations in a society, this situation will lead that society to dissolution, collapse and disappearance step by step. As a result, whenever societies fall into oppression and rebellion, they face destruction, which is the inevitable consequence. The Qur’ān gives people the responsibility to change the positive or negative of the society with a clear message.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, Social Change, Parable, Destruction

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1990.
• Coşkun, Hasan. “Küreselleşme Sürecinde Din”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (Kış 2017), 115-134.
• Coşkun, Hasan. “Toplumsal Değişme ve Din”. Din Sosyolojisi. ed. Özcan Güngör- Rıdvan Şimşek. İstanbul: Lisans Yayınları, 2020.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/1-9. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Çelebi, İlyas. “Sünnetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/159. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Diyanet Vakfı Meali. Erişim 30 Haziran 2020. https://www.kuranayetleri.net/diyanet-vakfi-meali
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Amel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/16-20. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Ertuğrul, Resul. “Kur’an’da Helâk Olan Kavimlerde Suç-Ceza Uyumu-I”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2017), 165-192.
• Fazlurrahman. Ana Konularıyla Kur'an. çev. Alpaslan Açıkgenç. Ankara: Fecr Yay., 1987.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Harman, Ömer Faruk. “Lût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/227-229. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Harman, Ömer Faruk. “Medyen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/346-348. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Harman, Ömer Faruk. “Nûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/224-227. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Ömer. Tefsîru’l- Kur’ân’il-azîm. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihaye. thk. Alî Şîrî. yy: Daru İhyai Turasi’l-Arab, 1988/1408.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 3. basım, h. 1414.
• İbn’ül Esîr, Ebu’l-Hasen Alî b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Kâmil fi’t Târîh. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabi, 1997.
• İsfehânî, Rağıb. Müfredât. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’ş-Şâmiye, h. 1412.
• Karagöz, İsmail vd.. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 2010.
• Karaman, Hayreddin vd.. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’da Tağyîr Olgusu -Bireysel ve Toplumsal Değişme-”, Ekev Akademi Dergisi 27 (Bahar 2006), 51-64.
• Kehrer, Günter. Din Sosyolojisi. çev. M. Emin Köktaş. Ankara: Vadi Yayınevi, 1996.
• Kocacık, Faruk. Toplumbilim: Ders Notları. Sivas: yy., 1997.
• Kongar, Emre. Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitapevi, 8. basım, 2000.
• Köksal, M. Asım. Peygamberler Tarihi I-II. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Ankara: Sentez, 2018.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensarî. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. İbrahim Itfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1964.
• Kutub, Seyyid. Fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. çev. İ. Hakkı Şengüler vd.. 16 Cilt. yy.: Hikmet Yayınları, ts.
• Mevdûdî, Ebû’l-Alâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Yusuf Karaca vd.. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Okumuş, Ejder. “Kur’an’da Toplumsal Çöküş”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi] 4 (2010), 63-94.
• Okumuş, Ejder. “Toplumsal Değişme ve Din”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 30 (2009), 323-347.
• Okumuş, Ejder. Toplumsal Çöküş Teorileri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Okumuş, Ejder. Toplumsal Değişme ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah-Bir Kur'an İfadesinin Kavramlaşması. Ankara: Fecr Yayınları, 1994.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîr-i kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, h. 1420.
• Sezen, Yümni. Sosyolojide ve Din Sosyolojisinde Temel Bilgiler ve Tartışmalar. İstanbul: İFAV Yayınları, 1990.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/212. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Şentürk, Mustafa. “Kur’ân’da Toplumsal Değişme Olgusu -Disiplinlerarası Bir Giriş Denemesi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 2 (Yaz 2014), 25-42.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Dâru Kalem, 1414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. b.y.: Müeessetü’r-Risâle, 2000.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’l-ümemi ve’l-mülûk. Beyrut: Daru’l-Turasi, 1387.
• Uludağ, Süleyman. “Amel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/13-16. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili. 9 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, yy., 1982.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, h. 1407.