Ebû Yûsuf’un İbadet Konularında Ebû Hanîfe ve Muhammed eş-Şeybânî’den Farklı Görüşleri ve Nedenleri

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 763 - 794, 30.12.2020

Savaş Kocabaş

https://doi.org/10.5281/zenodo.4399286

Öz

Bu çalışmada Hanefî mezhebindeki en önemli üç imâmdan biri olan Ebû Yûsuf’un hayatı ve ilmi şahsiyeti, diğer iki Hanefî imâmı Ebû Hanîfe ile Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’den ibadet konularında ayrıldığı konular ele alınmıştır. Ebû Yûsuf Hanefî mezhebinin ikinci kurucu imâmı olduğu gibi, mezhebin müdevvini ve üçüncü imâmı olan Muhammed eş-Şeybânî’nin de hocasıdır. Dolayısıyla mezhebin kuruluşunda ve günümüze gelmesinde kilit rol oynamıştır. Ebû Yusuf’un Medine’de İmâm Mâlik’in, Ahmed b. Hanbel’in ise Bağdat’ta kendisinin derslerine katılmış olması sebebiyle de adeta mezhepler arasında köprü rolü oynamıştır. Onun fıkıh yanında hadisteki alanın büyük alimlerince de itiraf edilen otoritesinin, mezhebin itibarını artırdığı söylenebilir. Makalede Ebû Yusuf'un ibadet alanındaki diğer iki imâmdan ayrıldığı on beş konu ele alınmış, bunlardaki görüş farklılığının çoğunlukla şunlardan kaynaklandığı ortaya çıkmıştır: Şer’î nasların yorumunda ihtilaf, farklı hadisler veya bir hadisin farklı rivayetleri arasında tercihte farkılık, konunun mahiyetine ilişkin görüş farklılığı ve tarafların birbirlerinden farklı kıyasları kullanmaları. Diğer mezheplerin bu ihtilaflarda nerede durduklarına bakıldığında ise genel olarak Ebû Yûsuf ile Tarafeyn’e aynı mesafede oldukları görülür.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İbadetler, Ebû Yûsuf, Ebû Hanîfe, Muhammed eş-Şeybânî

The different views of Abū Yūsuf from the views of Abū Ḥanīfa and Muḥammad Ibn al-Ḥasan al-Shaibānī in the in Matters of Worship and Reasons for this

Öz

This study deals with the life and scholarly personality of Abū Yūsuf this one of the most important three imams in the doctrine and deals with his views these differing from Abū Ḥanīfa and Muḥammed b. el-Ḥasan al-Shaibānī these the other two imams in the in matters of worship. Abū Yūsuf is not only the second founder İmâm of the Hanafi school, but also the teacher of Muḥammed al-Shaibānī, the third important imam and the writer of the school. Therefore, Abū Yūsuf can be considered as the most important figure establishing the Ḥanafi school and moving it to the present time. Because he participated into Mālik’s lecture rings of hadish in Madina, and because Aḥmad b. Ḥanbal participated into his lecture rings in Baghdad, Abū Yūsuf acted as a bridge between the doctrines. It can be stated that his authority in hadith field in addition to the jurisprudence recognized by the leading scholars, gained more respect for the doctriner. The article dealt with fifteen issues in which Abū Yūsuf differed from the other two ımams in the field of worship. The source of the difference in these issues was mostly the following: the difference in the interpretation of the texts of the Sharia, the differenced in the preference between different ḥadīths, or different narrations of one ḥadīth, the difference in the point of view in the essence of the topic and the parties' using of different analogies (qiyās). If we look at the position of other fiqh schools on these issues; It appears that they are at the same distance from both Abū Yūsuf and the other two imâms.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Worships, Abū Yūsuf, Abū Ḥanīfa, Muḥammad al-Shaibānī

Kaynakça

• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1400/1980.
• Babertî, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-İnâye ‘ale’l-Hidâye (Fethu’l-kadîr ile birlikte). 10 Cilt. Kahire: Bulak, 1316/1899.
• Bâcî, Ebû Velid Süleyman b. Halef. el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslami, 1332/1914.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübra. 10 Cilt. Haydarabad: Dairetu’l-Mearif en-Nizamiyye, 1344/1925.
• Bezzâzî, Hâfızuddin Muhammed b. Muhammed b. Şihab el-Kerderî. Menâkibu Ebî Hanîfe (Muvaffak b. Ahmed el-Mekkî’nin Menakib’i ile birlikte). Haydarabad: Dairetu’l-Mearifi’n-Nizamiyye, 1321/1903.
• Buhârî, Alaüddin Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü'l-esrâr ‘alâ Usûli'l-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahih. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus. Keşşâfu’l-kınâ‘ ‘an metni’l-İknâ‘. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Alemi’l-Kütüb, 1403/1983.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Muhtasaru ihtilâfi’l-‘ulemâ. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşair el-İslamiyye, 1416/1995.
• Çolak, Abdullah. İslam Hukuk Tarihi ve İslam Hukukunun Kaynakları. İstanbul: Hikmetevi Yay, 2020.
• Debru, Enver Mahmud. el-Medhal li dirâseti’l-fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Daru’s-Sekâfeti’l-‘Arabiyye, 2. Basım, 1407/1987.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-İmâm Ebû Hanîfe. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 1412/1991.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistani. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm, el-Emvâl. Kahire: Mektebetu'l-Kulliyyâti'l-Ezheriyye-Dâru'l-Fikr, 1401/1981.
• Erdem, Mehmet. “Salâtü’l-Havf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/21-23. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Haddâdî, Ebû Bekir b. Ali b. Muhammed el-Abbâdî. el-Cevheretü’n-neyyire. 2 Cilt. Kahire: el-Matbaatu’l-Hayriyye, 1322/1904.
• Hattâb, Şemseddin Muhammed b. Muhammed. Mevâhibu’l-celîl fî muhtasari Halîl. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 3. Baskı, 1413/1992.
• Heytemi, Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer el-Mekki. el-Hayrâtu’l-hisân fi menâkıbi’l-İmâm el-A‘zâm Ebî Hanîfete’n-Nu’mân. Kahire: Matbaatu’s-Seade, 1324/1906.
• Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî. Şerhu Muhtasarı Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İbn Abdi’l-Berr, Yûsuf b. Abdullah el-Kurtubi. el-İntikâ fi fedâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetu’l-Matbuat el-İslamiyye, 1417/1996.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah. el-İstizkâr. 30 Cilt. Halep: Dâru'l-Va‘y, 1414/1993.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer. Hâşiyetu reddi'l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrût: Dâru'l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1413/1992.
• İbn Ebi Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1415/1994.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali ez-Zahiri. el-Muhallâ şerhu’l-Mücellâ. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî. es-Sikât. 9 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 1395/1975.
• İbn Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivasî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed, el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed. 4 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1403/1982.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: el-Mektebetu'l-Kahire,1388/1968.
• İbn Kudâme, Şemsüddin Ebû Ferec Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed b. el-Makdisî. eş-Şerhu’l-kebîr ‘alâ metni’l-Mukni‘ . 12 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kitabi’l-Arabî, 1404/1983.
• İbn Müflih, Burhâneddin Ebû İshak İbrahim b. Muhammed el-Makdisî. el-Mubdi‘ fî şerhi’l-Mukni‘. 8 Cilt. Dımeşk: el-Mektebû’l-İslami, 1394/1974.
• İbn Müflih, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Müflih. el-Fürû'. 3 Cilt. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1406/1985.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Dâru’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebû Abbâs Ahmed b. İdris. ez-Zahîre. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1415/1994.
• Kâsânî, Alauddin Ebû Bekir b. Mes’ûd b. Ahmed, Bedâiu‘s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2. Basım, 1407/1986.
• Keşnâvî, Ebû Bekir b. Hüseyin. Eshelu’l-medârik şerhu irşâdi’s-sâlik fî fıkhil-İmâm Mâlik. Kahire: Matbaatu İsa el-Bâbi’l-Halebî, ts.
• Kocabaş, Savaş. el-Mesâilu’lletî ihtelefe fihâ eimmetu’l-Hanefiyyeti’s-selâse. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebû’l-hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvî el-kebîr fî fıkhi mezhebi el-İmâm eş-Şâfiî. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/19942.
• Merdâvî, Alâüddin Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî ma‘rifeti’r-râcihi mine’l-hilâf. 12 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâu’t-Turâs el-Arabî, 2. Basım, ts.
• Merginânî, Burhânuddin Ali b. Ebûbekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî (İbn Hümâm’ın Fethu’l-kadîr şerhiyle). 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Daru ve Metabiu‘ş-Şa‘b, 1389/1969.
• Abdullah b. Mahmud el-Mevsılî. el-Muhtâr li’l-fetvâ. thk. Said Bektaş. Beyrut: Dâru'l-Beşairi’l-İslamiyye -Dâru’s-Sirac, 1436/2015.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf. et-Tâc ve’l-iklîl ‘alâ (bi-şerhi) Muhtasarı Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Musa, Muhammed Yûsuf. Ebû Hanîfe ve mezhebûhu fi’l-fıkh. Kahire: Dâru'l-Ma‘rife, 1410/1989.
• Mübârekfûrî, Hüsamüddin Ubeydullah b. Muhammed. Tuhfetu’l-Ahvezî bi-şerhi Câmii’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu's-sahîh. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-’Arabi, ts.
• Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. 23 Cilt. Cidde: Mektebetu’l-İrşad, ts.
• Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebû’l-İslâmî, ts.
• Ömer b. Şahin, Ebû Hafs, Târihu esmâi’s-sikât. thk. Subhi Samirrai. Kuveyt: ed-Daru’s-Selefiyye, 1404/1984.
• Ruheybânî, Mustafa b. Sa‘d b. Abduh. Metâlibu uli’n-nuhâ. 6 Cilt. Beyrut: el-Mektebû’l-İslami, 1414/1994.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1414/1994.
• Sâlihî, Şemseddin Muhammed b. Yûsuf. ‘Ukûdu’l-cumân fi menâkıbi’l-İmâmi’l-A‘zam Ebî Hanîfete’n-Nu’mân. Medine: Mektebetü’l-İman, ts.
• Saymerî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Haydarabad: Matbaatu’l-Mearifi’ş-Şarkiyye, 1394/1975.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temimi. el-Ensâb. Dâru'l-Cinân, 1408/1988.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekr Muhamemed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Usûl. 2 Cilt. nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1993.
• Şeyhîzâde (Damâd), Abdurrahmân b. Muhammed. Mecma‘u’l-enhûr fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. İstanbul: Dersaâdet, 1327/1910.
• Şirbînî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed el-Hatib. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti elfâzı’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1414/1994.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed el-Ezd. el-Muhtasar. thk. Ebû Vefa el-Afgani. Haydarabad: Lecnetu İhyai’l-Mearif en-Nu’mâniyye, ts.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed el-Ezdî. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. thk. Ahmed Şakir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1399/1979.
• Uleyş, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Minahu'l-celîl şerhu Muhtasari Halîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1409/1989.
• Umrânî, Ebû Hüseyin Yahya b. Ebû’l-hayr. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1420/2000.
• Vekî‘, Ebû Bekir Muhammed b. Halef b. Hayyân. Ahbâru’l-kudât. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. 25 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 1405/1985.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Menâkibu’l-İmâm Ebî Hanîfe ve sahibeyh. nşr: Muhammed Zahid Kevseri, Ebû Vefa Afgani. Haydarabad: Lecnetu İhyai’l-Mearif en-Nu’mâniyye, 3. Basım, ts.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiratu’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâu’t-Turas el-’Arabiyye, ts.
• Zekeriyya el-Ensârî, Zeyneddin b. Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. Esne’l-metâlib fî şerhi er-Ravdi’t-tâlib. 4 Cilt. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Zeylaî, Cemaleddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf. Nasbu’r-râye. 4 Cilt. Beyrut, Cidde: Müessesetü’r-Reyyan, Dâru'l-Kıble, 1417/1997.
• Zeylaî, Fahruddin Osman b. Ali, Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye el-Kübra, 1313/1896.