The Use of Animal Movements in the Description in the Ḥadiths: The Example of Prayer

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 105 - 127, 30.06.2021

Mustafa Karabacak

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.897018

Öz

The Quran, which the Prophet received through revelation from Allah, is a literary miracle as well as in many ways. It is seen that the Qur'an uses different literary methods while explaining the subjects, considering the situation of its interlocutors. The Holy Prophet also made use of the Quran's method of expression and the Arabic language while performing his duty of prophethood and used a literary language when necessary. While fulfilling his mission of prophecy, the Prophet benefited from the narration method of the Qur'an and the expressions of the Arabic language, and used a literary language whenever necessary. While conveying the universal messages of religion, as in the Qur'an, the Prophet used direct expression, as well as the literary expression of Arabic literature such as metaphor, simile, representation, allusion, etc.
Among these literary expression styles, simile is called non-representational simile, if the point of resemblance can be easily known and there is no need to think about it. However, if the point of resemblance is of an abstract nature that cannot be perceived by the senses in one or both sides, it is at the level of representation and falls into the category of simile that can be grasped with taville and intellectual effort. In this sense, representation is specific, simile is general. In this respect, the analogy of human actions to animal movements is the subject of non-representational simile.
Certainly, one way to understand human behavior is to study animal movements. People prefer to describe some positive or negative behaviors, especially some negative behaviors or personality traits, by comparing them to animal movements. It is seen that this method is frequently used by Allah in the Qur'an. Animals that some human behaviors are likened to in the Qur'an; donkey, dog, spider, monkey and pig. The Prophet used similes as well as other literary arts in his narratives. To the dog who vomited and ate the situation of the person who made a donation and later gave up; He made comparisons like a sheep between two flocks, whose hypocrites did not know where to go. It is also seen that the Messenger of Allah made similes over animals related to prayer. He explained the virtue of going to the Jummah prayer early and the reward received from animals, as well as the prayer that does not read the Fatiha Surah by comparing it to a camel baby born with a disability. The Prophet aimed to make his meaning easier to understand by making use of the teaching power of these narrative methods.
The Messenger of Allah gave examples that he uses knew well in order to make them understand the issue better. It is known that such an analogy is an effective method in education. This method is usually applied when there is a need to explain with an example to place the event in the mind of the listener, and it is done for different reasons such as praising or vilifying the verb of the like.
It is seen that making the sampling on animals is mostly in order to correct the wrong actions of people and to avoid them. The Prophet also forbade the wrong actions of people by giving examples from animals. The animals or animal movements that the Messenger of Allah gave as an example are an effective method in education, considering the life of the Arabs. In this article, the narrations about the Prophet's use of different animal movements in order to correct the mistakes made by his Companions while performing their prayers by utilizing the art of simile are examined.

Anahtar Kelimeler

Ḥadith, The Holy Prophet, Prayer, Animals, Description

Hadislerde Teşbihî Anlatımda Hayvan Hareketlerinin Kullanılması: Namaz Örneği

Öz

Hz. Peygamber'in Allah'tan vahiy yoluyla aldığı Kur'an-ı Kerim, birçok açıdan olduğu gibi, edebî yönden de mucizedir. Kur’an’ın, konuları anlatırken muhataplarının durumunu da düşünerek farklı edebi metotlar kullandığı görülmektedir. Allah'ın mucize sözlerini açıklayıp anlatmak gibi vazifesi olan Hz. Peygamber de risâlet görevini yerine getirirken Kur’an’ın anlatım metodundan ve Arap dilinin anlatımlarından istifade etmiş ve yeri geldikçe edebî bir dil kullanmıştır. Hz. Peygamber’de Kur’an’da olduğu gibi dinin evrensel mesajlarını aktarırken dolaysız anlatıma başvurduğu gibi Arap edebiyatının mecaz, teşbih, istiâre, temsîl, kinâye vb. edebî anlatımı da kullanmıştır.
Söz konusu bu edebî anlatım tarzlarından teşbihte, benzeme noktası kolayca bilinebilen, üzerinde düşünmeye gerek duyulmayan türdense temsilî olmayan teşbih diye isimlendirilir. Fakat benzeme noktası taraflardan birinde veya her ikisinde duyularla algılanması mümkün olmayan soyut nitelikte ise temsil mertebesinde olup teville ve fikrî gayretle kavranabilen teşbih kategorisine girer. Bu anlamda temsil özel, teşbih geneldir. Bu meyanda insan fiillerinin hayvan hareketlerine benzetilmesi temsilî olmayan teşbih konusuna girmektedir.
Muhakkak ki, insanoğlunun davranışlarını anlamanın bir yolu da hayvan hareketlerini incelemekten geçmektedir. İnsanlar, bazı olumlu ya da olumsuz davranışları özellikle de bazı olumsuz davranışları ya da kişilik özelliklerini hayvan hareketlerine benzeterek anlatma yolunu tercih ederler. Söz konusu bu metodun Allah Teâlâ tarafından Kur'an'da da sıkça kullanıldığı görülmektedir. Kur'an'da bazı insan davranışlarının benzetildiği hayvanlar; eşek, köpek, örümcek, maymun ve domuzdur. Hz. Peygamber de anlatımlarında diğer edebi sanatları kullandığı gibi teşbihi anlatımı da kullanmıştır. O, hibe yapıp sonradan vazgeçen kişinin durumunu kusmuğunu dönüp yiyen köpeğe; münafığı nereye gideceğini bilmeyen iki sürü arasındaki koyuna benzetmiştir. Allah Resul’ünün namazla ilgili hayvanlar üzerinden teşbihler yaptığı da görülmektedir. Cuma namazına erken gitmenin fazileti ve ondan alınan sevabı hayvanlar üzerinden yaptığı benzetme ile anlattığı gibi Fatiha Suresi okunmayan namazı da özürlü doğan deve yavrusuna benzeterek anlatmıştır. Hz. Peygamber, bu anlatım metotlarının öğreticilik gücünden istifade ederek, meramının daha kolay anlaşılmasını sağlamayı amaçlamıştır.
Allah Resulü, muhataplarının meseleyi daha iyi anlaması için de muhataplarının da yakından tanıdığı örnekler vermiştir. Eğitimde bu tür bir benzetmenin etkili bir metot olduğu bilinmektedir. Bu metot genellikle olayı dinleyenin zihnine yerleştirmek için örnek ile açıklamaya ihtiyaç duyulduğu zaman uygulanır ve benzeyenin fiilini övme veya yerme gibi farklı sebepler için yapılır.
Örneklemeyi hayvanlar üzerinden yapmak ise daha çok insanların yanlış fiillerini düzeltmek ve ondan sakındırmak için olduğu görülmektedir. Hz. Peygamber de insanların yanlış fiillerini hayvanlardan örnekler vererek onları bundan sakındırmıştır. Allah Resul’ünün örnek verdiği hayvanlar veya hayvan hareketleri, Arapların yaşantısı da düşünüldüğünde eğitimde etkili bir metottur. Bu makalede Hz. Peygamber'in, teşbih sanatını kullanarak, namazları eda anında ashabının yaptıkları hataları düzeltmek için farklı hayvan hareketlerinden istifade etmesi ile ilgili rivayetler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hz. Peygamber, Namaz, Hayvanlar, Teşbih

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. “Hadis Kaynaklarını Okuma Yöntemi ve Musanniflerin Dili”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 55-106.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982/1402.
• Ahmed Nâim, Babanzâde, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1983.
• Aslan, Recep, “Hadislerde Temsili Anlatım”. İslami İlimler Dergisi 8/1(Bahar 2013), 249-270.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu's-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Bedruddin el-Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed b. Huseyin. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhı’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, ts.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyin b. Mes’ud b. Muhammed b. el-Ferrâ el-Beğavî. Şerhu’s-Sünne. thk. Şuayb Arnaûd- Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1403/1983.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyin b. Ali b. Musa el-Hüsrevcirdî el-Horasânî. es-Sünenü’l-Kübra. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 10 Cilt. 3. Basım. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1424/2003.
• Bûsîrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. Ebû Bekr b. İsmail b. Selim b. Kaymaz b. Osman el-Bûsîrî el-Kinânî. Misbâhu’z-zücâce fî zevâidi İbn Mâce. thk. Muhammed el-Muntakî el-Keşnâvî. 4 Cilt. 2. Basım. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, 1403.
• Çakan, İsmail Lutfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 20. Basım, 2016.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî b. Mes’ud b. Nu’mân b. Dinâr el-Bağdâdî. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb Arnaûd vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl b. Behram. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Dölek, Adem. Hadislerde Teşbih ve Temsiller. İzmir: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Durmuş, İsmail. “Temsil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/435. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa el-Huseynî. el-Külliyyât mu’cemun fi’l-mustalahât ve’l-furûkı’l-lüğaviyye. thk. Adnan Derviş- Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, ts.
• Ebû Mansur el-Herevî, Muhammed b. Ahmed b. el-Ezherî. Tehzîbu’l-luğa. thk. Muhammed Ivaz Mur’ıb. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 2001.
• Ebû Ubeyd el-Herevî, Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm b. Abdullah. Garibu’l-hadis. thk. Mahmud Abdulmuîd Hân. 4 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Dâirati’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1384/1964.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Müsennâ b. Yahay b. Isâ b. Hilal et-Temîmî. Müsnedü Ebî Ya’lâ. thk. Hüseyin Selim Esed. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1404/1984.
• Ebû Yusuf Yakub b. İbrahim b. Habib b. Sad. el-Âsâr. thk. Ebu’l-Vefâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, ts.
• Elbânî, Ebû Abdurrahman Muhammed Nâsıruddin. Daîfu mevâridi’l-zam’âni ilâ Zevâidi İbn Hıbbân. Riyad: Dâru2s-Samîî, 1422/2002.
• Hâkim en-Neysâbûrî, İbnü’l-Beyyi’ Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah Hâkim en-Neysâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1411/1990.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. thk. Yusuf Sumeylî. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamdi b. Muhammed b. İbrahim. Meâlim’s-Sünen. 4 Cilt. Haleb: el-Matbaatü’l-Ilmiyye, 1351/1932.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hüseyin Ali b. Halef b. Abdilmelik, Şerhu Sahîhı’l-Buuhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 Cilt. 2. Basım. Riyad: Mektebetür’-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Dakîku’l-îd, Ebü’l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Alî b. Vehb el-Kuşeyrî el-Kūsî. İḥkâmü’l-aḥkâm şerḥu ʿUmdeti’l-aḥkâm. 2 Cilt. b.y.: Matbaatu’s-Sünneti’l-Muhammediyye, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed, b. İbrahim b. Osman. el-Kitabu’l-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l- Âsâr. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabuddin Ebü’l-Fadl Askalânî. Fethu'l - bâri şerhu Sahîhi'l- Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed b. Hıbbân ed-Dârimî el-Bustî. el-İhsân fî takrîbi Sahîhı İbn Hıbbân. thk. Şuayb Arnaûd. 18 Cilt. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshak b. Huzeyme b. el-Muğîre b. Sâlih b. Bekr es-Sülemi en-Neysâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-Âzami. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 3. Basım, 1424/2003.
• İbn Kayyim el-Cevzî, Muhammed b. Ebû Bekr b. Eyyûb b. Sad Şemsüddin. Zâdü’l-Meâd fî Hedyi hayri’l-Ibâd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-RiSâle- Kuveyt: Mektebetü’l-Menâri’l-İslâmiyye, 27. Basım, 1415/1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah b. Yezid el-Kazvinî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynuddin Abdurrahman b. Ahmed. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhı’l-Buhârî. thk. Mahmud b. Şaban b. Abdulmaksud vd. 8 Cilt. (Medine: Mektebetu’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, 1417/1996.
• İbn Teymiye, Takıyyuddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdulhalim. Mecmûu’l-Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. 35 Cilt. Medine: Mecmeu’l-Melik Fehd, 1416/1995.
• İbnu’l-Esîr el-Cezerî, Mecduddin Ebu’s-Seadât el-Mubârek b. Muhammed eş-Şeybânî. Câmiu’l-Usûl fî ehâdisi’r-Rasûl. Abdulkadir Arnavûd- Beşir Uyûn. 12 Cilt. b.y.: Mektebetu’l-Hulvânî, 1389/1969.
• İbnu’l-Esîr el-Cezerî, Mecduddin Ebu’s-Seadât el-Mubârek b. Muhammed eş-Şeybânî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadis ve’l-eser. thk. Tahir Ahmed ez-Zâvî- Mahmud Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Ilmiyye, 1399/1979.
• İbnü’l-Mibârek, Ebû Abdurrahman Abdullah b. Mübârek b. Vâzıh el-Hanzalî et-Türkî el-Mervezî. ez-Zühd ve’r-rekâik li’bni’l-Mübârek, thk. Habiburrahman el-A’zamî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1419.
• Kasapoğlu, Abdurrahman Kasapoğlu, “Kur' an' da Hayvan Davranışlarına Benzetilen İnsan Karakterleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2006), 47-75.
• Köktaş, Yavuz. Anahatlarıyla Ahkâm Hadisleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahim. Tuhfetü’l-ahvezî bi Camiı’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, ts.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî. et-Tevkîf alâ muhimmâti’t-teârîf. Kahire: Âlemu’l-Kütüb, 1410/1990.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahih. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981/1401.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981/1401.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeraf en-Nevevî. el-Minhâc şerhu Sahîhı Müslim b. el-Haccâc. 18 Cilt. 2. Basım. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 1392.
• Râğıb el-Isfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyin b. Muhammed. el-Mufredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvudî. Dımaşk/Beyrut: Dâru’l-Kalem/ed-Dâru’ş-Şamiyye, h. 1412.
• Remlî, Şihabuddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Huseyin b. Ali b. Raslân el-Makdisî. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Halid er-Rabâd. 20 Cilt. Mısır: Dâru’l-Fellâh, 1437/2016.
• Suyûtî, Andurrahman b. Ebû Bekr b. Muhammed b. Sâbikuddin. Şerhu Sünen-i İbn Mâce. Kartaca: Kadîmî Kütünhâne, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-Evsat, thk. Târık b. Ivadullah b. Muhammed- Abdülmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l- Haremeyn, 1415.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’l-Kebîr. thk. Hamdî b. Abdulmecid es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd et-Tayâlisî. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî, thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hıcr, 1419/1999.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Tuzcu, Recep. Namazın Teşrî Süreci. Konya: Hüner Yayınları, 2019.
• Uysal, Muhiddin, “Hadis Meselleri (Mahiyet, Literatür, Örnekler)”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2007), 73-105.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Adem b. Musa el-İtyûbî. el-Bahru’l-muhîd es-Seccâc fî şerhı Sahîhı’l-İmam Müslim b. Haccâc. 45 Cilt. b.y.: Dâru İbnu’l-Cevzî, h. 1436.