Sosyal Medyada Yer Alan Dini İçerikler ve Din Eğitimi Üzerindeki Etkileri: Bir Alan Araştırması

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 607 - 630, 30.12.2021

Fatma Dolunay Öztürk , Aybiçe Tosun

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1009036

Cited By: 1

Öz

Sosyal medya günümüz iletişim ve etkileşiminde en yaygın biçimde kullanılan ve etki alanı gün geçtikçe genişleyen bir araç haline gelmiştir. Sosyal ağlar günlük hayatta politika, moda, tüketim, eğlence, reklam, ekonomi ve toplumsal hareketler gibi pek çok alana etki etmektedir. Toplumsal ve kültürel alanlarda inşa gücü bulunan sosyal medya, bireyin yeni kimlikler üretip ikinci bir dünyada yaşamasına olanak tanıyan bir yapıya sahiptir. Alternatif bir sosyalleşme alanı olan sosyal medya; din, değerler, ahlakî ilkeler ve kişiler arası ilişkiler ile ilgili bireyi hem bilgilendirmekte hem de yönlendirmektedir. Bu noktada eğitim ve din eğitimi sosyal medyanın etkisinin güçlü olduğu alanlar arasında sayılabilir. Sosyal medyada yer alan dini bilgilerin bireyi etkilediği gibi din eğitimi uygulamalarını da etkilemektedir. Bugün bireylerin din eğitimine erişimi kolaylaşmış olsa da dini bilgiyle karşılaşılan kaynakların çeşitlenmesi ile birlikte eğitimin niteliği ve içeriği karmaşık bir hale gelmiştir.
Bu çalışmanın amacı 12. sınıf öğrencilerine göre, sosyal medyada yer alan din ile ilgili paylaşımları dini içerik, nitelik ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine etkileri bakımından incelemektir. Nitel araştırma yöntemi ile yürütülen bu çalışmada beşer kişiden oluşan beş grup ile odak grup görüşmeleri yapılmıştır. Odak grup görüşmeleri sırasında yarı- yapılandırılmış görüşme soruları sorulmuş ve elde edilen bulgular içerik analizi tekniği ile çözümlenmiştir. Görüşme verilerinden; dini bilginin içeriği, dini içeriğin niteliği ve dini içeriğin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine yansıması temalarına ulaşılmıştır. Dini bilginin içeriği temasında sosyal ağlardaki dini paylaşımlar ile ilgili olarak katılımcılar takip etse de etmese de sosyal medyada karşılarına din ile ilgili bir paylaşımın çıkması ihtimalinin yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Felsefi bakış açıları temasında ise farklı inançlarla karşılaşmanın katılımcıların hem bilgilenme hem de bu inançları kıyaslama olanağı sunduğu bilgisi ortaya çıkmıştır. Din ile ilgili yorumlarda ise gündelik hayattaki herhangi bir konunun din çatısı altında yorumlanabilecek bir malzeme haline gelişi ile ilgili sonuçlara ulaşılmıştır. Dini içeriğin niteliği altında yer alan ötekileştirmeye yönelik olarak sosyal medyada İslamofobi, giyim ve yaşam tarzı üzerinden ötekileştirme, medyanın yanlılığı ve nefret söylemlerine yönelik sonuçlar elde edilmiştir. Bu konu ile ilgili; sosyal medyadaki bilgilerin denetlenmesinin güçlüğü, kaynağı belli olmayan ve güvenirlik açısından çelişki yaşatan bilgilerin varlığı da ulaşılan sonuçlar arasındandır. Sosyal medyanın yanlış yönlendiriciliğine dair bulgulardan ise sosyal medyada yer alan bilgilerin manipüle edici etkisinin olabileceği yargısı ön plana çıkmıştır. Dini içeriğin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisine yansımasına ilişkin elde edilen sonuçlar ise; bazı katılımcıların sosyal medyadaki içerikleri derse yansıtmadıkları, bazılarının ders ortamında bu içerikleri tartıştıkları sonucuna ulaşılmıştır. Söz konusu tartışmalar katılımcıların bilgilerini anlamlandırmaya yöneliktir ve Din Kültürü ve Ahlak bilgisi dersi bu noktada olumlu bir etkiye sahiptir.
Araştırma bulguları sosyal medyada din ile ilgili yer alan bilgilerin 12. Sınıf öğrencilerinin din, dini yaşam, ötekileştirme, doğru dini bilgiye ulaşma ve sosyal medyada yer alan bilgileri doğrulayabilme gibi noktalardan etkilediği ortaya çıkmıştır. Bu noktada doğru bilgiye ulaşabilmek için içerik kontrolü yapılmasının imkânsız olduğu ve denetlenemeyen bir alan olan sosyal medyada yer alan bilgilerin teyit edilebileceği bir mekânizmaya ihtiyaç duyulduğu söylenebilir. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi sosyal medyada yer alan yanlı, yanlış, ötekileştirici ve dışlayıcı bilgi ve söylemler karşısında doğru dini bilgiye ulaşılabilecek bir alan olarak değerlendirilebilir. Bununla birlikte öğrencilerin sosyal medya okuryazarlığı ile ilgili donanımlı hale gelmeleri için fırsatlar oluşturulması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi, Sosyal Medyada Din, Dini Bilgi, 12. Sınıf Öğrencileri

Destekleyen Kurum

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi BAP

Proje Numarası

202018A107

Teşekkür

2020-2021 yılları arasında gerçekleştirilen bu projeyi destekleyen Eskişehir Osmangazi Üniversitesi BAP birimine teşekkür ederiz.

Religious Content on Social Media and its Effects on Religious Education: A Field Study

Öz

Social media has become a tool that is most widely used in today's communication and interaction and its sphere of influence is expanding day by day. Social networks affect many areas in daily life such as politics, fashion, consumption, entertainment, advertising, economy and social movements. Social media, which has the power of reconstruction in social and cultural areas, has a structure that allows the individual to produce new identities and live in a second world. Social media, which is an alternative field of socialization, informs and guides the individual about religion, values, moral principles and interpersonal relations. At this point, education and religious education can be counted among the areas where the impact of social media is strong. Religious information in social media affects the individual as well as religious education practices. Although individuals' access to religious education has become easier today, the quality and content of education has become more complex with the diversity of sources which includes religious knowledge.
The aim of this research is to examine points of view of 12th grade students about religious content and the characteristics of religious content on social media and the effects of social media sharing on the subject of Religious Culture and Moral Knowledge. In this study, which was carried out with the qualitative research method, focus group interviews were conducted with five groups of five people. During the focus group interviews, semi-structured interview questions were asked and the findings were analyzed by content analysis technique. From the interview data; the themes of the content of religious knowledge, the quality of religious content and the reflection of religious content in the Religious Culture and Moral Knowledge course were reached. In the theme of the content of religious knowledge, it has been concluded that there is a high probability that a religious post will appear on social media whether the participants follow it or not. In the theme of philosophical perspectives; it was revealed that encountering different beliefs offered the participants an opportunity to be informed and to compare these beliefs. In the interpretations about religion, it has been concluded that any subject in daily life becomes a material that can be interpreted under the umbrella of religion. In terms of othering, which is under the characteristics of religious content, the results consist of Islamophobia, othering through clothing and lifestyle, media bias and hate speech in social media. The difficulty of controlling the information in social media, the existence of information of unknown origin and conflicting information in terms of reliability are among the results achieved. From the findings on the misdirection of social media, it was concluded that the information in the social media may have a manipulative effect. The results about the reflection of religious content on Religious Culture and Moral Knowledge; it was concluded that some of the participants did not reflect the contents of the social media to the classroom, while some of them discussed these contents in the lessons. These discussions are aimed at making sense of the participants' knowledge, and the Religious Culture and Moral Knowledge course has a positive effect at this point.
The findings of the research revealed that the information about religion in social media affected 12th grade students from points such as religion, religious life, marginalization, reaching the right religious information and verifying the information in the social media. At this point, it can be said that it is impossible to control the content in order to reach the correct information, and a mechanism is needed to confirm the information in social media. Religious Culture and Moral Knowledge course; can be considered as an area where correct religious knowledge over against the biased, wrong, marginalizing and exclusionary information and discourses in social media. In addition to this, opportunities should be created for students to become equipped with social media literacy.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Subject of Religious Culture and Moral Knowledge, Religion in Social Media, Religious Knowledge, 12th Grade Students

Proje Numarası

202018A107

Kaynakça

• Akgün, Eda. “Sosyal Medya Platformlarından Youtube Üzerinden Benlik Sunumunun Dramaturjik Bir Analizi”. Yeni Medya 15 (2018), 29-49.
• Akıncı, Vural, Z. Beril – Bat, Mikail. “Yeni Bir İletişim Ortamı Olarak Sosyal Medya: Ege Üniversitesi İletişim Fakültesine Yönelik Bir Araştırma”. Journal of Yasar University 5/20 (2010), 3348‐3382.
• Arpacı, Mücahit. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Değer ve Değerler Eğitimine İlişkin Görüşleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/2 (2013), 205-228.
• Ayaydın, Yakup – Ayaydın, Yıldız, Hatice. “Sosyal Medyanın Değer Oluşturma Sürecindeki Rolünün Öğrenci Görüşleriyle İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 16/35 (Haziran 2018), 57-89.
• Bilgin, Nuri. Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi Teknikler ve Örnek Çalışmalar. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2006.
• Boyd, Danah - Ellison, Nichole B. “Social Network Sites: Definition,History, and Scholarship”. Journal of Computer-Mediated Communication 13 (2008), 210-230.
• Erdoğan, Halide. “İslamofobi Bağlamında Müslüman Kadın İmgesi”. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2019), 637-651. https://doi.org/10.33931/abuifd.633354
• Eren, Şişman, Esra. “Sosyal Medya Kullanım Amaçları Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Bazı Kişisel Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 29/4 (2014), 230-243.
• Furat, Ayşe Zişan. “Din Eğitimi Ekseninde Türkiye'de Medya ve Din Araştırmaları”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 2/1 (Haziran 2019), 29-51.
• Gezginci, Gamze – Işıklı, Şevki. “Dindar Facebook Etkisi: Türk Kullanıcılar Üzerine Bir Analiz”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 1/1 (2018), 111-133.
• Glesne, Corrine. Nitel Araştırmaya Giriş, çev. Ali Ersoy – Pelin Yalçınoğlu. Ankara: Anı Yayıncılık, 9. Basım, 2012.
• Gül, Recep Emin. “Sosyal Medyada Hadis Kullanımı – Facebook ve Twitter Özelinde -“. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30 (2016), 163-178.
• Güler, İlhami. “Sosyal Medyada Din”. Medya ve Din Tartışmaları Sempozyum Bildirileri. 230-232. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2018.
• Gümrükçüoğlu, Süleyman. “Din Eğitiminin Sosyal Medya Kullanımına Etkisi”. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 1. Basım, 2020.
• Güneş, Abdurrahman. “Medyanın Olumsuz Din Algısına Etkisi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 28/1 (Ocak 2018), 203-216. https://doi.org/10.18069/firatsbed.387896
• Güz, Nurettin – Yegen, Ceren. “Ölü Canlar'dan Instagram'a: Kimlik ve Statü Sahibi Olmanın Allomorfizmi Üzerine”. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 45 (2017), 103-123.
• Haberli, Mehmet. “Sosyal Medyada Dini İnanç ve Ahlaki Değerlerin Dejenerasyonu Üzerine Bir Değerlendirme”. I. Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi. 644-647. Balıkesir: Bandırma On Yedi Eylül Üniversitesi, 2018.
• Kalaman, Sefer – Çelik, Fatih. “Türkiye'deki Evli Bireylerin Sosyalm Medya Kullanımlarının Evlilikleri Üzerine Etkisi: Nitel Bir Araştırma”. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 13/19 (Eylül 2019), 426-453. https://doi.org/10.26466/opus.589684
• Kiraz, Ersel. “Sosyal Medyada Sahte Haberin Yayılmasında Kullanıcı Faktörü”, İNİF E-DERGİ 5/1 (Mayıs 2020), 9-24.
• Koçak, Zeynep Canan. “Günümüz Yerleşik Peygamber Tasavvurunun Genç Zihinlerde Karşılığı”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2019), 117-134.
• Konuk, Nebiye – Güntaş, Selime. “Sosyal Medya Kullanımı Eğitimi ve Bir Eğitim Aracı Olarak Sosyal Medya Kullanımı”. International Journal Entrepreneurship and Management Inquiries (Journal EMI) Dergisi 3/4 (Mart 2019), 1-25.
• Marshall, Tara vd. “Attachment styles as predictors of Facebook-related jealousy and surveillance in romantic relationships”. Personal Relationships 20 (2013), 1-49.
• Menekşe, Ömer. “Türk Sinemasında Din ve Din Adamı İmajı”. II. Uluslararası Dini Yayınlar Kongresi. 45-68. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Miles, Matthew B. - Huberman, A. Michael. Nitel Veri Analizi. çev. Sadegül Akbaba Altun – Ali Ersoy. Ankara: Pegem Akademi, 2016.
• Nazıroğlu, Bayram Ali. “Din Eğitiminin Gerekliliği Açısından Dini Medya Okuryazarlığı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/2 (2015), 191-220.
• Okumuşlar, Muhittin – Genç, Fatih.” Din Eğitiminin Bilimselleşmesi/Neliği”. Din Eğitimi. ed. Recai Doğan-Remzi Ege. 53-79. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Özdemir, Şebnem. “Sosyal Medyada Etik”. Sosyal Medya Psikolojisi. ed. Gül Dilek Türk – Şebnem Özdemir. 1-280. Ankara: Nobel, 1. Basım, 2020.
• Özkan, Fatih. “Dinin Anlaşılmasında Kültürel Etki”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10 (Ekim 2016), 299-314.
• Özpolat, Vahap. “Postmodern Bir Sosyalleşme Mecrası Olarak Sosyal Medya ve Gençlik”. Gençlik ve Kültürel Mirasımız. ed. Bekir Şişman – Muhittin Düzenli. Uluslararası Kongre II. 48-50. Ankara: Gençlik ve Spor Bakanlığı, 2014.
• Öztürk, Mehmet Fatih – Talas, Mustafa. “Sosyal Medya ve Eğitim Etkileşimi”. Zeitschrift für die Welt der Türken/ Journal of World of Turks 7/1 (2015), 101-120.
• Parladır, Selahattin. “Din Eğitiminde Hedefler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 9 (1995), 79-102.
• Saldana, Johnny. Nitel Araştırmacılar İçin Kodlama El Kitabı, çev. Aysel Tüfekçi Akcan-Süleyman Nihad Şad. Ankara: Pegem Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Sucu, İpek. “Sosyal Medya Oyunlarında Gerçeklik Olgusunun Yön Değiştirmesi: Smeet Oyunu Örneği”. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 3 (Mart 2012), 55-88. https://doi.org/10.19145/gumuscomm.98392
• Sütlüoğlu, Tuba. “Sosyal Paylaşım Ağlarında Gençlerin Sosyalleşme ve Kimlik İnşası Süreçleri: Facebook Örneği”. Folklor/Edebiyat 21/83 (2015), 125-147.
• Şişman, Mehmet. “Eğitim Bilimine Giriş”. Ankara: Pegem Akademi 9. Basım, 2013.
• Tozlu, İbrahim. “Sosyal Medya Hadis Paylaşımlarında Tekfir Problemi”. Sosyal Bilimler Dergisi 21 (Mart 2018), 98-116.
• Uça Güneş, E. Pınar. “Toplumsal Değişim, Teknoloji ve Eğitim İlişkisinde Sosyal Ağların Yeri”. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi Eskişehir 2/2 (2016), 191-206.
• Uysal, Enver. “Değerler Üzerine Bazı Düşünceler ve Bir Erdem Tasnifi Denemesi: İnsanî Erdemler–İslâmî Erdemler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 12/1 (2003), 51-69.
• Tiyek, Fatih. “Sosyal Medyadaki Ayet Paylaşımlarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar (16 Nisan 2017 Referandumu Bağlamında)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (Aralık 2017), 353-378.
• Yağmurlu, Aslı. “Kamu Yönetiminde Halkla İlişkiler ve Sosyal Medya”. Selçuk İletişim 1/7 (2011), 5-15.
• Yapıcı, Asım – Emre, Yusuf. “Mizah Anlayışı ile Dindarlığın Farklı Görüntüleri Arasındaki İlişkiler Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname XL (Aralık 2019), 37-66. https://doi.org/10.28949/bilimname.647063
• Yıldırım, Ali – Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 9. Basım, 2008.