The different views of Muḥammad Ibn al-Ḥasan al-Shaibānī from the views of Abū Ḥanīfa and Abū Yūsuf in the in Matters of Worship

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 93 - 118, 30.06.2022

Savaş Kocabaş

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1008459

Cited By: 1

Öz

This study deals with the life and scholarly personality of Muḥammed b. el-Ḥasan al- Shaibānī, one of the most important three imams in the doctrine, and deals with his views differing from two other imams, Abū Ḥanīfa and Abū Yūsuf, in the in matters of worship.
Imam Muhammad received fiqh from Imam Abu Ḥanīfa for four years, and after his death, he continued to take his fiqh from his students such as Zufar and Abu Yusuf. With this knowledge, he wrote books containing the views of Abu Ḥanīfa, and included the opposing views of Abu Yusuf and himself in these books. His six books, known as Zāhirurrivāye, are among the most credible works that form the basis of the sect. Shaibānī is not only the third founder imam of the Ḥanafī school, but also the writer of the school. Therefore, Shaibānī can be considered as the most important figure establishing the Ḥanafī school and moving it to the present time. Besides his authority in Shaibānī fiqh, he has an important place in hadith and Arabic sciences. Besides his authority in fiqh, Shaibānī also has an important place in ḥadīths and Arabic sciences. Another characteristic of him is that besides the lessons he took from other Ḥanafī imams and the scientific discussions he had with them, he was with some of the greatest mujtaḥids and muḥaddis of the period outside of the Ḥanafī sect and had scientific discussions with them. It is highly probable that this caused mutual interaction, that is, he both influenced these scholars and influenced them himself. In this article, the following ten issues where Shaibānī differs from the other two imams in the field of worships are discussed: How much of it will break the wuḍū’ in case of vomiting blood. Whether a man and woman hugging each other while naked invalidates wuḍū’. Limit of the prohibition of sexual contact with menstruating women. In the twin baby birth, nifās will start with which baby comes out of the mother's womb. Ruling on the bawl of animals whose flesh is eaten in terms of impurity and cleanliness. Ruling on the feces of birds whose meat is not eaten in terms of impurity and cleanliness. Ruling on removing najasāt with liquid substances other than water. Ruling on removing najasāt by wiping and rubbing. What will a person who is going to pray do to have only najīs clothes? Ruling on the prayer of a person who prays while sitting to lead a prayer while standing. It has been observed that the reasons for the difference of opinion on these issues are generally as follows: the difference in the interpretation of the texts of the Sharīa, the difference in the weighting between different ḥadīths, or different narrations of one ḥadīth, the difference in the point of view in the essence of the topic and the parties' use of different measurements (qiyās). If we look at the position of other fiqh schools on these issues; It appears that they are at the same distance from both Shaibānī and the other two imams. Considering the sixteen issues in which Imam Muhammad differed from the two imams, which is included in the Worship section of the book called al-Mukhtār, which is known as one of the four most important text books in the Ḥanafī sect, it is seen that the disagreements between them are much less than it is thought. Because this number is very few compared to the thousands of topics in the book that are agreed upon.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Worships, Muḥammad al-Shaibānī, Abū Ḥanīfa, Abū Yūsuf

Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin Ebû Hanife ve Ebû Yusuf ’tan Ayrıldığı İbadet Konularındaki Görüşleri ve Nedenleri

Öz

Bu çalışmada Hanefî mezhebinin en önemli üç imamından biri olan Muhammed b. Hasan eş-Şeybani’nin hayatı ve ilmi şahsiyeti ile diğer iki Hanefî imamı Ebû Hanife ile Ebû Yusuf’tan ibadet konularında ayrıldığı meseleler ele alınmıştır. İmam Muhammed İmam Ebû Hanife’den dört yıl boyunca fıkıh almış, vefatından sonra onun fıkhını Züfer ve Ebû Yusuf gibi öğrencilerinden almaya devam etmiştir. Bu ilmi birikiminin sonunda Ebû Hanife’nin görüşlerini içeren kitaplar kaleme almış, bu kitaplarında Ebû Yusuf ve kendisinin muhalif görüşlerine de yer vermiştir. Zahirurrivaye nitelemesiyle bilinen altı kitabı mezhebin temelini oluşturan en muteber eserlerdendir. Şeybânî Hanefî mezhebinin üçüncü kurucu imamı, aynı zamanda mezhebin en önemli müdevvinidir. Bu yüzden de mezhebin kuruluşunda ve günümüze kadar gelmesinde en kilit rolü bulunan şahsiyettir. Şeybânî fıkıhtaki otoritesinin yanında hadis ve Arapça ilimlerinde de önemli bir yere sahiptir. Diğer bir özelliği ise, diğer Hanefi imamlarından aldığı dersler ve onlarla yaptığı ilmi müzakereler yanında devrin hanefi mezhebi dışındaki en büyük müctehid ve muhaddislerinden bazılarıyla uzun süre birlikte olması ve onlarla ilmi müzakereler yapmış olmasıdır. Bunun karşılıklı etkileşime neden olmuş olması, yani hem onun bu alimlere etki etmiş, hem de onların kendisini etkilemiş olması kuvvetle muhtemeldir. Bu makalede Şeybânî’nin ibadet alanında diğer iki imamdan ayrıldığı şu on konu ele alınmıştır: Kan kusma durumunda abdesti ne kadarısının bozacağı. Erkek ve kadının birbirine çıplak halde sımsıkı sarılmasının abdesti bozup bozmadığı. Hayızlı kadınla cinsel temas yasağının sınırı. İkiz bebek doğumunda nifasın hangi bebeğin anne karnından çıkmasıyla birlikte başlayacağı. Eti yenen hayvanların bevlinin necaset ve temizlik bakımından hükmü. Eti yenmeyen kuşların dışkısının necaset ve temizlik bakımından hükmü. Necasetleri su dışındaki sıvı maddelerle gidermenin hükmü. Necaseti silerek ve ovalayarak gidermenin hükmü. Namaz kılacak kimsenin sadece necis kıyafetinin bulunması durumunda ne yapacağı. Oturarak namaz kılanın ayakta kılana namaz kıldırmasının hükmü. Bu meselelerdeki görüş farklılığının sebeplerinin genel olarak şunlar olduğu görülmüştür: Şer’î nasların farklı şekillerde yorumlanması, farklı hadisler arasında veya bir hadisin farklı rivayetleri arasında tercih farkı, konunun mahiyetine ilişkin görüş farklılıkları. Tarafların bazı meselelerde birbirlerinden farklı kıyasları tercih edip kullanmaları. Diğer mezheplerin bu ihtilaflarda nerede durduklarına bakıldığında ise genel olarak Şeybânî ile diğer iki imama aynı mesafede oldukları görülmektedir.Hanefi mezhebindeki en önemli dört Metin kitaptan biri olarak bilinen el-Muhtar isimli kitabın İbadetler bahsinde yer alan İmam Muhammed’in iki imamdan ayrıldığı on altı meseleye bakıldığında aralarındaki ihtilafların sanıldığından çok daha az olduğu görülür. Çünkü kitapta yer alan ve üzerinde ittifak edilen binlerce konunun yanında bu sayı çok azdır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İbadetler, Muhammed eş-Şeybânî, Ebû Hanife, Ebû Yûsuf.

Kaynakça

• Ahmed en-Nakib. el-Mezhebu’l-Hanefi. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1422/2001.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahud b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1400/1980.
• Babertî, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-İnâye ale’l-Hidâye (Fethu’l-kadîr ile birlikte). 10 Cilt. Kahire: Bulak, 1316/1899.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-İmam Ebû Hanife. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 1412/1991.
• Günay, Hacı Mehmet. “Nifas”. TDV İslam Ansiklopedisi. 33/79-81. İstanbul: TDV Yayınları, 1408/2007.
• Haddâdî, Ebû Bekir b. Ali b. Muhammed el-Abbâdî. el-Cevheretü’n-neyyire. el-Matbaatu’l-Hayriyye, 1322/1904.
• Hattâb er-Ruayni, Şemseddin Muhammed b. Muhammed. Mevâhibu’l-celîl fî muhtasari Halîl. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1413/1992.
• Heyet. el-Mevsûatu'l-fıkhiyye el-kuveytiyye. Kuveyt: Dâru’s-selâsil; Kahire: Dâru’s-safve - Vezâretu’l-Evkâf Kuveyt, 1404-1427/1984-2006.
• Heyet. İ’lâü’s-sünen. thk. Muhammed Taki Osmani. Karaçi: İdaretu’l-Kur’an ve’l-Ulumi’l-İslamiyye, ts.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah. el-İstizkâr. 30 Cilt. Halep: Dâru'l-Va’y, 1414/1993.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Hâşiyetu reddi'l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1423/1992.
• İbn Hacer Askalânî. Lisanu’l-mîzân. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1406/1986.
• İbn Hallikan, Vefeyatu’l-a’yân ve enbai ebnai’z-zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadır, 1406/1986.
• İbn Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivasî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn İmad, Ebû Fellah Abdulhayy el-Hanbeli. Şezeratu’z-zeheb fi ahbari men zeheb. Beyrut: Dâru'l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: el-Mektebetu'l-Kahire, 1388/1968.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmam Ahmed. Dâru'l-Kütübi’l-İlmiyye Beyrut, 1415/1994.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekaik. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• İbn Rüşd, Ebû Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd. Bidâyetu’l-müctehidi ve nihâyetu’l-muktesıd. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Takiyuddin Ebû Abbas Ahmed b. Abdulhalim. el-Fetâvâ’l-Kübra. Beyrut: Daru’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1407/1987.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebû Abbâs Ahmed b. İdris. ez-Zahîre. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1415/1994.
• Kâsânî, Alauddin Ebû Bekir b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertibi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2. Basım, 1407/1986.
• Kerderî, Muhammed b. Muhammed. Menakibu’l-İmam el-A’zam. Haydarabad: Dâiretu’l-Mearif en-Nizamiyye, 1321/1903.
• Kevserî, Muhammed Zahid. Bulûğu’l-emânî fi sireti’l-İmam Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî. Kahire: Mektebetu’l-Hidaye, ts.
• Kocabaş, Savaş. el-Mesailu’lleti ihtelefe fiha eimmetu’l-Hanefiyyeti’s-selase. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebû’l-hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvî el-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmam eş-Şâfiî. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1994.
• Merdâvî, Alâüddin Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî ma’rifeti er-râcihi mine’l-hilâf. 12 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâu’t-Turâs el-Arabî, 2. Basım, ts.
• Merginânî, Burhânuddin Ali b. Ebûbekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî (İbn Hümâm’ın Fethu’l-kadîr şerhiyle). 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud el-İhtiyâr lita‘lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-Halebi, 1356/1937.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-Muhtâr li’l-fetva. thk. Said Bektaş. Beyrut: Dâru'l-Beşairi’l-İslamiyye – Dâru’s-Sirac, 1436/2015.
• Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. El-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. 23 Cilt. Cidde: Mektebetu’l-İrşad, ts.
• Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn ve umdedü’l-müftin. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebû’l-İslâmî, ts.
• Özşenel, Mehmet. “Şeybânî-Hadisteki Yeri”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/42-43. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1414/1994.
• Öğüt, Salim. “Taharet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/382-385. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temimi. el-Ensâb. Amman: Dâru'l-Cinân, 1408/1988.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekr Muhamemed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şeybani, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasen. el-Asl. thk. Ebu’l-vefa el-Efğani. Karaçi: İdaretu’l-Kur’an ve’l-Ulumi’l-İslamiyye, ts.
• Şeybani, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasen. el-Camiu’s-sağîr (en-Nafiu’l-Kebir şerhiyle birlikte). Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1406/1986.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed el-Ezdî. Şerhu Meâni’l-âsâr. thk. Ahmed Şakir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1399/1979.
• Taş, Aydın. “Şeybânî, Muhammed b. Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/38-42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Umrânî, Ebû Hüseyin Yahya b. Ebû’l-hayr. el-Beyân fî mezhebi’l-İmami’ş-Şâfiî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1420/2000.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. 25 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 1405/1985.
• Zeylaî, Fahruddin Osman b. Ali. Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye El-kübra, 1313/1896.