Emir, Komutan ve Şair Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 703 - 720, 30.12.2022

Kadir Erbil

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1175195

Cited By: 1

Öz

Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, aslen Yemenli Kinde kabilesinin önemli kollarından Sekûnoğullarına mensuptur. Tucîb binti Sevbân’dan dolayı soyu Tucîboğulları diye adlandırılmıştır. Benî Ṣumâdıḥ, Hz. Peygamber zamanında Müslüman olmuş en meşhur ve en köklü Arap kabilelerindendir. Hz. Ebu Bekir döneminde irtidat olaylarına karışmamışlar, Hz. Ömer döneminde Mısır’ın fethine katılmışlar, Fustât şehrinin kuruluşunda önemli katkılar sağlamışlardır. Tucîbîler’den bazı kişiler Emevî ve Abbasîler döneminde Mısır’da önemli görevlerde bulunmuşlardır. Mısır ve Kuzey Afrika fetihlerine de katılan bu kabile, önderleri Abdurraḥman b. Abdullah b. Muhacir’in önderliğinde Endülüs fetihlerine de iştirak etmiş ve fethin ardından Sağrüla’la (Aragon) bölgesine yerleşmiştir. Tûcibîler fethin ardından kısa sürede Endülüs’ün önemli kabilelerinden biri haline gelmiş, kabile mensuplarından pek çok kişi Endülüs yönetiminin çeşitli kademelerde önemli görevler yapmıştır. Tûcibîler’in Benî Hâşim koluna adını verecek olan Hâşim b. Muḥammed’in babası Ebu Yaḥya Muḥammed b. Abdurraḥman ise 276 (889) yılında Sarakusta (Zaragoza) valiliğine getirilmiştir. Hıristiyan krallıklara komşu bir Endülüs şehri olan Sarakusta’da Tûcibîler’in hâkimiyeti Endülüs Emevî devletinin sonuna kadar devam etmiştir. Ebu Yaḥyâ’nın ölümünün (312/924) ardından yerine geçen oğlu Hâşim b. Muḥammed vefat ettiği 318/930 yılına kadar Sarakusta’da ciddi bir gelişme yaşanmamıştır. Ma’n b. Ṣumâdıḥ zeki ve kabiliyetli bir komutan olmasının yanında ilme ve edebiyata da meraklı bir şahsiyettir. Onun döneminde Meriye daha önce hiç olmadığı kadar istikrara kavuşmuş; Gırnatayla olduğu kadar diğer komşu şehirlerle de iyi ilişkiler kurulmuştur. Endülüs’te iç karışıklığın hâkim olduğu, Müslümanların bir taraftan birbiriyle; diğer taraftan Hıristiyan kuvvetlerle çatışma içinde olduğu bu dönemde diğer Endülüs şehirlerine nazaran Meriye’de daha güvenli ve huzurlu bir ortam hâkim olmuştur. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, 429/1037 yılında doğmuş, henüz on dört yaşındayken babası onun için halktan biat almış ve emirlik makamına getirmiştir. Ma’n b. Ṣumâdıḥ’in vefatıyla oldukça genç yaşta Meriye hâkimi olan Mu‘taṣım kısa bir süre sonra çeşitli isyanlarla karşılaşıp Lurka gibi babası döneminde Meriye’ye bağlanan Beyyase (Baeza) ve Ceyyan’ı (Jaen) da kaybetmiş; idare alanı sadece Meriye ile sınırlı kalmıştır. Mu‘taṣım 452 (1061) yılında Belensiye hâkimi Abdülaziz’in vefat edip yerine el-Muzaffer unvanıyla oğlu Abdülmelik’in geçmesini hem kaybettiği yerleri geri almak hem de yeni yerleri hâkimiyetine katmak için bir fırsat olarak görmüştür. Bu amaçla müttefiki Bâdis b. Ḥâbus’un desteğini de alarak Tüdmir’de bir kaleye saldırı teşebbüsünde bulunmuş; ancak kale komutanının güçlü direnişi nedeniyle bir netice alamamıştır. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, Ebu Yaḥya lakabını almış, komşu emirlerin onu rahatsız etmesi üzerine onlarla mücadele etmiştir. O, güzel huylu, halkına ve askerlerine yumuşak davranan, onların derdini dinleyerek ihtiyaçlarını gideren, akıllı, erdemli, adil ve dürüst bir kişiliğe sahiptir. Cömertliği ile meşhur olmuş, Endülüs’te bulunan edip ve şairlere sarayında ikramlarda bulunmuş, şairlerle şiir yazar, onlarla gece geç saatlere kadar edebî sohbetler yapmıştır. Kendisinin üç oğlu ve bir kızı vardı, onlar da babaları gibi edip ve şairdir. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ yaklaşık kırk bir yıl yürüttüğü Meriye hâkimiyetinin ardından 484 (1091) yılında el-Kasaba’da vefat etti. Araştırmanın konusu Meriye emiri Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ’dır. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, Meriye’nin ekonomik ve kültürel yönden gelişmesi için büyük gayretler sarf etmiştir. Meriye, onun döneminde Endülüs’ün ihracat ve ithalat kapısı olmuştur. Kültür ve sanat ilerlemiş, onun sarayında çeşitli edebî ve dinî konularda tartışmalar, münazara ve müzakereler yapılmıştır. Eğitim için çeşitli okullar ve kütüphaneler kurulmuş, halk sağlığı için hastaneler, ibadet için çeşitli mescitler, yetimhane ve aşevleri kurulmuştur. Ülkemizde onun soyu, hayatı, edebî kişiliği ve Meriye’ye yaptığı hizmetler konusunda geniş bir araştırmanın yapılmadığı tespit edilmiştir. Gerekli literatür taraması yapılarak hazırlanan bu araştırmada Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ’ın bilinmeyen yönlerini ortaya çıkarıp okuyucuların ilgisine sunulmuştur. Makalede bu bağlamda Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ’ın soyu, ismi, künyesi ve lakabı, doğumu, özellikleri, Meriye’de yaptığı hizmetleri, edebiyat ve şiirdeki önemi, mücadelesi ve ölümünden sonra Meriye’deki durum ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Endülüs, Mülûkü’t-Tavâif, Meriye, Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ., Islamic history, Andalusia, Mulūk al-Ṭawāʾif, Almeria, Mutaṣım b. Ṣumadıḥ.

Minister, Commander and Poet Mutaṣim b. Ṣumâdiḥ

Öz

Mutaṣim b. Ṣumâdiḥ originally belonged to the sons of Sekûn, one of the important branches of the Yemenī Kinda tribe. His lineage was named Tujibis because of Tujib bint Savban. Bani Ṣumadiḥ, is one of the most famous and deep-rooted Arab tribes that converted to Islam at the time of the Prophet. They did not get involved in apostasy events during the reign of Abu Bakr. During the reign of Omar, they participated in the conquest of Egypt, they made important contributions to the foundation of the city of Fustat. Some of the Tujibis held important positions in Egypt during the Umayyad and Abbasid periods. This tribe, which also participated in the conquests of Egypt and North Africa, participated in the Andalusian conquest, under the leadership of their leader Abdurraḥman b. Abdullah b. Muhajir After the conquest, they settled in the Sagrulla (Aragon) region. Tujibis became one of the important tribes of Andalusia in a short time after the conquest. Many people from the tribesmen took important roles in the Andalusian settlements at various levels. Hashim b. Muḥammad's father, Abu Yahya Muḥammad b. Abdurraḥman was appointed to the governorship of Zaragoza (Saraequesta) in 276 (889). In Zaragoza, an Andalusian city neighboring the Christian kingdoms, the dominance of the Tucjibis continued until the end of the Andalusian Umayyad state. After the death of Abu Yaḥya (312/924), he was succeeded by his son, Hashim b. Muḥammad and there was no serious development in Zaragoza until 318/930, when he died. Ma'n b. Ṣumadiḥ in addition to being a smart and capable commander, is also a person who is interested in science and literature. During his reign, Almeria became more stable than ever before; good relations have been established with Granada as well as with other neighboring cities. In Andalusia, where internal turmoil is dominant, Muslims are on the one hand in conflict with each other; on the other hand, in conflict with Christian forces, during this period it was a safer and more peaceful environment prevailed in Almeria compared to other Andalusian cities. Mutaṣim b. Ṣumadiḥ was born in 429/1037, when he was only fourteen, his father took allegiance from the public for him and brought him to the emirate. Ma'n b. Mutaṣim, who became the ruler of Almeria at a very young age with the death of Sumadih, faced various rebellions and lost Beyyase (Baeza) and Ceyyan (Jaen), who were connected to Almeria during his father's period, like Lurka; Mutasim saw the death of Balencia ruler Abdulaziz in 452 (1061) and the succession of his son Abdulmalik with the title of al-Muzaffar as an opportunity to both take back the lost places and add new places to his dominance. For this purpose, with the support of his ally Badis b. Ḥabus he attempted to attack a castle in Tudmir; however, he could not get a result due to the strong resistance of the castle commander. Mutaṣim b. Ṣumadiḥ took the nickname Abu Yaḥya and struggled with the neighboring emirs when they disturbed him. He has a good-natured, wise, virtuous, fair and honest personality who is gentle with his people and soldiers, listens to their problems and meets their needs. He became famous for his generosity, made treats to literary and poets in Andalusia in his palace, wrote poetry with poets, had literati conversations with them until late at night. He had three sons and a daughter, who, like their father, were poets and writers. Mutaṣim b. Ṣumadiḥ passed away in al-Kasaba in 484 (1091), after the domination of Almeria for about forty-one years. The subject of the research was Mutaṣım b. Ṣumadıḥ. Mutaṣım b. Ṣumadıḥ made great efforts for the economic and cultural development of Almeria. Almeria became the export and import gate of Andalusia during his reign. Culture and art progressed, and discussions, debates and negotiations were held in his palace on various literary and religious issues. Various schools and libraries were established for education, hospitals for public health, various mosques for worship, orphanages and soup kitchens were established. In Turkish Literature, it has been realised that there is no extensive research on his lineage, life, literary personality and services to Meriye. In this research, which was prepared by making the necessary literature review, The unknown aspects of Mutaṣım b. Ṣumadıḥ were revealed and presented to the attention of the readers. in this article, Mutaṣım b. Ṣumadıh's ancestry, name, tag and nickname, birth, characteristics, his services in Almeria, his importance in literature and poetry, her struggle and the situation in Almeria after his death have been discussed.

Anahtar Kelimeler

Islamic history, Andalusia, Mulūk al-Ṭawāʾif, Almeria, Mutaṣım b. Ṣumadıḥ.

Kaynakça

• Abbâdî, Ahmed Muhtar. Müşâhedâtü Lisânüddîn İbnü’l-Hatîb fî Bilâdi’l-Mağrib ve’l-Endelüs. İskenderiye: Müessesetü şebâbi’l-câmia, 1983.
• Abbâdî, Ahmed Muhtar. Fî’t-târîhi’l-Abbâsî ve’l-Endelüsî. Beyrut:Dâru’n-nahdati’l-Arabiyyeti, 1971.
• İnân, Muhammed Abdullah. Devletü’l-İslâmiyye fî’l-Endelüs Düvelü’t-tavâif. Kahire: Mektebetü Hanci, 1997.
• Bekrî, Ebu Ubeyd. Coğrafya el-Endelüs ve Avrubba min kitâbi’l-mesâlik ve’l memalik. thk. Abdurrahman el-Haccî. Beyrut: Dâru’l-irşâd, 1968.
• Belâzurî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvud. Fütûḥu’l-büldân, (thk. Abdullah Enis et-Tabbâ-Ömer Enis et-Tabbâ, Beyrut:Dâru’l-Ma‘ârif, 1983.
• Cezerî, Ebu’l-Hasen İzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Lübâb fî tehẕîbi’l-Ensâb. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1357.
• Dabbî, Ebu Ca‘fer Ahmed b. Yahya b. Ahmed b. Amîre. Buġyetü’l-mültemis fî târîḫi ricâli ehli’l-Endelüs. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Lübnânî, 1989.
• Delâî, Ahmed b. Ömer b. Enes el-Uzrî b. Nusûs ani’l-Endelüs. Madrid: Menşûrat Ma‘hedi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, ts.
• Dâye, Muhammed Rıdvan. Fî Edebi’l-Endelüsî. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Ebu’l Fidâ, İmadüddin İsmail b. Muhammed b. Ömer. Takvîmü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1935.
• H̱afâcî, Muḥammad ʻAbd al-Münʻim. Kıssatü’l-edeb fî’l-Endelüs. Beyrut: Mektebetü’l-ma‘ârif, 1963.
• Hamevî, Ebu Abdullah Şihâbüddin Yâkut. Mucemu’l-Buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1957.
• Humeydî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ebî Nasr Fütûh b. Abdillah. Ceẕvetü’l-muḳtebis fî ẕikri vülâti (fî târîḫi ʿulemâʾi)’l-Endelüs. Tunus: Dâru’l- garbi’l-İslâmî, 2008.
• İbn Abdilhakem, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdillah. Futûhu Mısr ve Ahbâruhâ. thk. Charles Torrey, Leiden: Brill Yayınevi, 1920.
• İbn Ebbâr, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Ebi Bekr el-Kudâî. Kitâbü’l-Ḥulleti’s-siyerâʾ, thk. Hüseyin Mûnis, Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, 1963.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzuddin Ali b. Muhammed b. Abdilkerîm. el-Kāmil fî’t-Tārīḫ. Beyrut:Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1987.
• İbn İzârî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b el-Merrakûşî. Beyânü’l-muğrib fî ahbâri mülûki’l-Endelüs ve’l-Mağrib. Tunus: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2013.
• İbn Haldûn, Abdurrahman. Târîhu İbn Haldûn. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2001.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekr. Vefeyâtü’l-‘ayân ve Enbâi’z-zamân, thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Saîd el- Endelüsî el-Kurtubî. Cemheretü Ensâbi’l-‘Arab, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârun. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, 2013.
• İbn Saîd, Ebu’l-Hasan Ali b. Musa. el-Muğrib fî hule’l-Mağrib; thk. Şevki Dayf. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, 1964.
• Kelbî, Ebu’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr. Nesebü Mead ve’l-Yemeni’l-Kebîr, thk. Dr. Nâci Hasan. Beyrut: Mektebetü’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, 1988.
• Lirola, Jorge. “Mu‘taṣım et-Tucîbî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/379-380. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Makarrî, Ahmed b. Muhammed et-Tilimsânî. Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelusi’r-ratîb, thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388/1968.
• Merrâkûşî, Abdülvâhid. el-Mu‘cib fî telhisi ahbâri’l-Mağrib. Kahire: Matbaatü’l-istikâmet, 1949.
• Merzûk, Muhammed Abdülaziz. el-Fünûnu’z-zuhrufiyyeti’l-İslâmiyye fî’l-Mağriv ve’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’s-sakâfe, tsz.
• Özdemir, Mehmet. “Meriye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/199-200. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Özkuyumcu, Nadir. “Tucîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/457. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Özkuyumcu, Nadir. “Tucîbîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/458-459. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Provençal, Évariste Lévi. Müzekkerâtü’l-Emîr Abdullah. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, tsz.
• Sâlim, Seyyid Abdulaziz. Târihu Medineti’l-Meriye’l-İslâmiyye. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-câmia, 1984.
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. Nüzhetü’l-cülesâ fî eşâri’n-nisâ. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, tsz.
• Şenterînî, Ebu’l-Hasan Ali b. Bessâm. ez-Zahîratü fî mehâsini ehli’l-cezîre. thk. Hasan Abbas. Beyrut: Dâru’s-sekâfe, 1997.
• Tavîl, Meryem Kasım. Memleketü’l-Meriye fî Ahdi’l-Mu‘taṣım b. Ṣumâdıh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Zehebî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed Osman. Siyeru a‘lâmi’n-Nübelâ. Beyrut: Beytü efkâri’d-devliyye, 2004.