From Peace and Tranquility to Violence Sikh Fundamentalism

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 19 - 36, 30.06.2023

Mücahid Topcu

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1258629

Öz

Bu makalede 15. yüzyılda Hindistan’ın Pencap bölgesinde ortaya çıkan Sih Dininin tarihsel süreç içerisindeki değişimi izlenmiştir. Çalışmamız, modern dönemde dini sebeplerle hareket eden bazı fundamentalist oluşumların kökenlerinin Sih tarihinde hangi noktaları referans aldıklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Guru Nanak’ın barış ve huzur düsturları üzerine inşa ettiği Sih geleneği, yaklaşık yüz yıl boyunca pasif bir hayatı telkin etmiştir. Ancak, bazı iç ve dış sebepler Sihleri silahlanmaya mecbur bırakmıştır. Ekonomik açıdan güçlenen Sih toplumu, bu gücünü Babür İmparatorluğu’nun taht kavgalarında kullanmıştır. Guru Arjan’ın Cihangir Şah’a isyan eden Hüsrev’i desteklemesi ile Sihler, siyasi arenada rol almaya başlamışlardır. Guru Har Rai, askeri gücünü Evrengzib’e isyan eden Dara Şükuh’un tarafında kullanmıştır. Yine Babürlüler tarafından tutuklanan Teg Bahadur, isyancılık suçuyla yargılanıp öldürülmüştür. Guru Arjan’dan itibaren giderek aktif hale gelen Sih toplumu, Teg Bahadur’un öldürülmesiyle birlikte dönüşümün eşiğine ulaşmıştır. Teg Bahadur’un ardından gelen Guru Gobind Singh, Sih toplumunu askeri bir yapıya büründürmüş, Khalsa Teşkilatı’nı kurmuştur. Gobind, görünüşü inancını ele veren ve zulme karşı kendini savunabilecek bir Sih toplumu oluşturmuştur. Arjan ile Gobind arasındaki süreçte meydana gelen olaylar, modern fundamentalist hareketlerin temel dayanak noktaları olmuştur. Bununla birlikte fundamentalistlerin şiddete yönelmesi, sonraki süreçte meydana gelmiştir. Zira gurular döneminde Sihlerin yaptıkları savaşlar genellikle nefsi müdafaa niteliğindedir. Sihler, Babür İmparatorluğu’nun ardından bölgeye hükmeden İngilizlerle iyi geçinmişlerdir. Bu dönemde İngiliz askeri kademelerinde görev almışlardır. Ancak İngilizlerle olan ilişkiler, özellikle Sih tapınaklarının idaresi meselesi sebebiyle bozulmuştur. Tapınakların idaresi meselesindeki tartışmalar, 1919’daki Amritsar Katliamına giden sürecin yolunu açmıştır. Amritsar Katliamı sonrasında Sihler, 1920’de kurdukları Sih Cemiyeti ile politik çareler aramaya başlamışlar ve dönemin yaygın furyası olan ulus-devlet ideali için mücadele etmişlerdir. Akali Dal partisiyle İngiliz idaresindeki Hindistan parlamentosunda yer almışlardır. Ancak 1947’de İngiltere’nin bölgeyi terk etmesi sonrasında Hindistan ve Pakistan devletlerinin kurulup Pencap’ın ikiye bölünmesi, Sihleri rahatsız etmiştir. Siyasi yollardan haklarını arayan Sihler, 1973’te Anandpur Sahib önergesini yayınlamışlardır. Ancak siyasi girişimler sonuç vermeyince Sih toplumunda şiddet yanlıları harekete geçmiştir. 1970’li yıllardan itibaren fundamentalist Sihler birçok şiddet eylemi gerçekleştirmişlerdir. Bu olayların en meşhuru, Fundamentalist lider Jarnail Singh Bhindranwale’in taraftarlarıyla birlikte Harmandir Sahib’i müstahkem bir kaleye çevirmesidir. Hindistan hükumeti, Blue Star Operasyonu’nu gerçekleştirerek fundamentalist hareketi sonlandırmışsa da daha büyük bir olayın fitilini ateşlemiştir. Operasyonun ardından Hindistan Başbakanı İndira Gandhi kendi Sih muhafızlarınca öldürülmüş, bu sebeple anti-Sih isyanları ortaya çıkmıştır. Dört gün süren isyan boyunca 2800 Sih öldürülmüştür. Nanak’ın barış ve huzur prensipleri üzerine inşa ettiği Sih geleneği, siyasi olaylara bulaştıkça değişim göstermiş ve nihayetinde hiç umulmadık bir hal almıştır. Sih tarihsel süreci, insanoğlu için önemli bir örnektir. Bu örnek, yalnızca bir tarafın güttüğü barış ve huzur prensibinin yeterli olmadığını göstermektedir. Sih inancının temel öğretilerine dönüş için çaba gösteren Sih fundamentalistler, şiddet yoluyla barış ve huzura erişmek isteyip açıkça kendileriyle çelişmişlerdir. Günümüzde Sih fundamentalistleri gerekçelerini dine dayandırsalar da meydana gelen bu olayları dini fundamentalizm olarak yorumlamak doğru değildir. Çünkü bu olaylarda dini gerekçeler siyasi hedefe giden yolda araç olarak kullanılmaktadır. O halde Sih fundamentalistlerince gerçekleştirilen olayları, siyasi fundamentalizm olarak nitelemek yerinde olacaktır.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Fundamentalism, Sikhism, Violence, Khalsa Organization.

Barış ve Huzurdan Şiddete Sih Fundamentalizmi

Öz

Bu makalede 15. yüzyılda Hindistan’ın Pencap bölgesinde ortaya çıkan Sih Dininin tarihsel süreç içerisindeki değişimi izlenmiştir. Çalışmamız, modern dönemde dini sebeplerle hareket eden bazı fundamentalist oluşumların kökenlerinin Sih tarihinde hangi noktaları referans aldıklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Guru Nanak’ın barış ve huzur düsturları üzerine inşa ettiği Sih geleneği, yaklaşık yüz yıl boyunca pasif bir hayatı telkin etmiştir. Ancak, bazı iç ve dış sebepler Sihleri silahlanmaya mecbur bırakmıştır. Ekonomik açıdan güçlenen Sih toplumu, bu gücünü Babür İmparatorluğu’nun taht kavgalarında kullanmıştır. Guru Arjan’ın Cihangir Şah’a isyan eden Hüsrev’i desteklemesi ile Sihler, siyasi arenada rol almaya başlamışlardır. Guru Har Rai, askeri gücünü Evrengzib’e isyan eden Dara Şükuh’un tarafında kullanmıştır. Yine Babürlüler tarafından tutuklanan Teg Bahadur, isyancılık suçuyla yargılanıp öldürülmüştür. Guru Arjan’dan itibaren giderek aktif hale gelen Sih toplumu, Teg Bahadur’un öldürülmesiyle birlikte dönüşümün eşiğine ulaşmıştır. Teg Bahadur’un ardından gelen Guru Gobind Singh, Sih toplumunu askeri bir yapıya büründürmüş, Khalsa Teşkilatı’nı kurmuştur. Gobind, görünüşü inancını ele veren ve zulme karşı kendini savunabilecek bir Sih toplumu oluşturmuştur. Arjan ile Gobind arasındaki süreçte meydana gelen olaylar, modern fundamentalist hareketlerin temel dayanak noktaları olmuştur. Bununla birlikte fundamentalistlerin şiddete yönelmesi, sonraki süreçte meydana gelmiştir. Zira gurular döneminde Sihlerin yaptıkları savaşlar genellikle nefsi müdafaa niteliğindedir. Sihler, Babür İmparatorluğu’nun ardından bölgeye hükmeden İngilizlerle iyi geçinmişlerdir. Bu dönemde İngiliz askeri kademelerinde görev almışlardır. Ancak İngilizlerle olan ilişkiler, özellikle Sih tapınaklarının idaresi meselesi sebebiyle bozulmuştur. Tapınakların idaresi meselesindeki tartışmalar, 1919’daki Amritsar Katliamına giden sürecin yolunu açmıştır. Amritsar Katliamı sonrasında Sihler, 1920’de kurdukları Sih Cemiyeti ile politik çareler aramaya başlamışlar ve dönemin yaygın furyası olan ulus-devlet ideali için mücadele etmişlerdir. Akali Dal partisiyle İngiliz idaresindeki Hindistan parlamentosunda yer almışlardır. Ancak 1947’de İngiltere’nin bölgeyi terk etmesi sonrasında Hindistan ve Pakistan devletlerinin kurulup Pencap’ın ikiye bölünmesi, Sihleri rahatsız etmiştir. Siyasi yollardan haklarını arayan Sihler, 1973’te Anandpur Sahib önergesini yayınlamışlardır. Ancak siyasi girişimler sonuç vermeyince Sih toplumunda şiddet yanlıları harekete geçmiştir. 1970’li yıllardan itibaren fundamentalist Sihler birçok şiddet eylemi gerçekleştirmişlerdir. Bu olayların en meşhuru, Fundamentalist lider Jarnail Singh Bhindranwale’in taraftarlarıyla birlikte Harmandir Sahib’i müstahkem bir kaleye çevirmesidir. Hindistan hükumeti, Blue Star Operasyonu’nu gerçekleştirerek fundamentalist hareketi sonlandırmışsa da daha büyük bir olayın fitilini ateşlemiştir. Operasyonun ardından Hindistan Başbakanı İndira Gandhi kendi Sih muhafızlarınca öldürülmüş, bu sebeple anti-Sih isyanları ortaya çıkmıştır. Dört gün süren isyan boyunca 2800 Sih öldürülmüştür. Nanak’ın barış ve huzur prensipleri üzerine inşa ettiği Sih geleneği, siyasi olaylara bulaştıkça değişim göstermiş ve nihayetinde hiç umulmadık bir hal almıştır. Sih tarihsel süreci, insanoğlu için önemli bir örnektir. Bu örnek, yalnızca bir tarafın güttüğü barış ve huzur prensibinin yeterli olmadığını göstermektedir. Sih inancının temel öğretilerine dönüş için çaba gösteren Sih fundamentalistler, şiddet yoluyla barış ve huzura erişmek isteyip açıkça kendileriyle çelişmişlerdir. Günümüzde Sih fundamentalistleri gerekçelerini dine dayandırsalar da meydana gelen bu olayları dini fundamentalizm olarak yorumlamak doğru değildir. Çünkü bu olaylarda dini gerekçeler siyasi hedefe giden yolda araç olarak kullanılmaktadır. O halde Sih fundamentalistlerince gerçekleştirilen olayları, siyasi fundamentalizm olarak nitelemek yerinde olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Fundamentalizm, Sihizm, Şiddet, Khalsa Teşkilatı

Kaynakça

• Arslan, Hammet. “Dîvân-ı Hikmet’teki İlkelerin Hint Mistik Şiirlerindeki Yansıması: ‘İlahî Aşk’ ve ‘Bhakti’ Anlayışları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma”. II. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri. ed. Zülfikar Güngör. 283-297. İnceleme Araştırma dizisi. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2018.
• Arslan, Hammet. “İslam’ın Hint Kültürüne Etkisi: Ahmed Yesevi, Kabir ve Guru Nanak Örneği”. I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu: 28-30 Nisan 2016, Ankara. ed. Ahmet Kartal. 399-422. İnceleme Araştırma dizisi. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2017.
• Arslan, Hammet. “Sihizm”. Aklî düşünce ve felsefenin doğu’dan doğuşu: Babil-Keldanî-Çin-Hint-İran-İbranî gelenekleri. ed. Bayram Ali Çetinkaya - Ali Osman Kurt. 761-792. Doğu’dan Batı’ya düşüncenin serüveni / proje editörü Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya, 1. Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. baskı., 2017.
• Cole, W. Owen - Sambhi, Piara Singh. The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. London ; Boston: Routledge & K. Paul, 1978.
• Cunningham, Joseph Davey. A History of the Sikhs from the Origin of a Nation to the Battles of the Sutlej. New Delhi: Asian Educational Services, 1994.
• Deol, Harnik. Religion and Nationalism in India the Case of the Punjab. London: Routledge, 2000.
• Gobind Singh. Zafarnama. çev. Navtej Sarna. New Delhi: Penguin Books, 2011.
• Gündüz, Şinasi. “Sih Dini”. Yaşayan Dünya Dinleri. ed. Şinasi Gündüz. 373-381. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı., 2007.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Sözlük Dizisi 2. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Konukçu, Enver. “Ekber Şah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/542-544. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Madan, T. N. “The Double-Edged Sword: Fundamentalism and the Sikh Religious Tradition”. The Fundamentalism project. ed. Martin E. Marty vd. Chicago: University of Chicago Press, 1991.
• Mandair, Arvind-pal Singh. Sikhism: a Guide for the Perplexed. London ; New York: Bloomsbury, 2013.
• Nesbitt, Eleanor M. Sikhism: a Very Short Introduction. Oxford: New York: Oxford University Press, 2005.
• Nielsen, Niels Christian. Fundamentalism, Mythos, and World Religions. Albany: State University of New York Press, 1993.
• Nijjar, B. S. “Anandpur Sahib Resolution”. The Encyclopedia of Sikhism. ed. Harbans Singh. C. 1. Patiala: Punjabi University, 2002.
• Pashaura Singh - Fenech, Louis E. “An Overview of Sikh History”. The Oxford Handbook of Sikh Studies. 43-61. Oxford Handbooks. Oxford: Oxford University Press, 1st ed., 2014.
• Shackle, C. - Arvind-pal Singh Mandair (ed.). Teachings of the Sikh Gurus: Selections From the Sikh Scriptures. London ; New York: Routledge, 2005.
• Singh Bhindranwale, Jarnail - Sandhu, Ranbir Singh. Struggle for Justice: Speeches and Conversations of Sant Jarnail Singh Khalsa Bhindranwale. Dublin, Ohio: Sikh Educational & Religious Foundation, 1999.
• Singh, Khushwant. A History of the Sikhs 1469–1839. 2 Cilt. New Delhi: Oxford University Press, 2nd ed., 2004.
• Singh, Khushwant. The Sikhs. Noida, Uttar Pradesh, India: HarperCollins Publishers, 2020.
• Singh, M. Gurmukh. “Akal Takht”. The Encyclopedia of Sikhism. ed. Harbans Singh. C. 1. Patiala: Punjabi University, 2002.
• Singh, Nikky - Kaur, Gunider. “Nanak”. Encyclopedia of Religion (2nd ed). ed. Lindsay Jones vd. 6412-6414. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005.
• Syan, Hardip Singh. Sikh Militancy in the Seventeenth Century: Religious Violence in Mughal and Early Modern India. London (GB): I.B. Tauris, 2013.