Criticisms Of Ibn Ḥad̲j̲ar al-ʿAsḳalānī Narration About The Emirate Of Jarwānids And The Narration Based On This Narration

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 186 - 204, 30.06.2024

Yasin Kurnaz

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1431841

Öz

Baḥrain is an island country. It met Islam during the time of the Prophet. In later periods, it sometimes came to the fore with apostasy movements and sometimes with the rebellions of the K̲h̲āridjites. Baḥrain became a Qarmaṭian stronghold during the period when the ʿAbbāsids lost power. After the Qarmaṭians were put to an end by the ʿUyūnids, a new period was experienced in which the local people had a say in city politics. In this period, Baḥrain went beyond the borders of the island of Evāl, as it was known in history, and hosted a number of dynasties with a vast geography, including some settlements in the east of the Arabian peninsula. These dynasties that ruled the region after the collapse of the Qarmaṭians were generally S̲h̲īʿa. One of the S̲h̲īʿa emirates in the region is the Jarwānids, which is the subject of our study. It was founded in the towns of Baḥrain in the last quarter of the 8th or 14th century and, contrary to claims, was shorter-lived. Jarwānids are the local Arabs of the region. They ruled the islands of Evāl, al-Aḥsā and Qatīf, and expanded their borders from Nad̲j̲d an ʿAsīr regions to ʿUmān. However, not even half a century later, they had to recognize the dominance of the Emirate of Hormuz, which was in its heyday in the east of the Persian Gulf. Although they sometimes took some actions and initiatives to make their presence felt, they couldn't achieve sufficient success. No domestic study has been done about the political life of the Jarwānids. Studies abroad are insufficient in terms of their results. There is only one narration that conveys the political life of the Jarwānids to us. This narration by Ibn Ḥad̲j̲ar al-ʿAsḳalānī has been the starting point of all studies on the subject. However, it is understood that this narration has not been subjected to any criticism. When the history of Baḥrain was analyzed in detail, the information conveyed in the narration raised some questions. Moreover, the events seem to not match each other in the historical context. Moreover, it wasn't easy to find information confirming the narration. This study analyzed the claim that the Jarwānids were founded in the early 8th or 14th century, the number of emirs who remained in power, and the duration of their rule. It is evaluated whether the political life of the emirate can last more than a century despite its limited power. Based on Ibn Ḥad̲j̲ar al-ʿAsḳalānī’s narration, the works that provide information about the region's history were examined, and some contradictions were encountered in these works. In addition to the narration mentioned above, other works provide information about the Jarwānids. The narratives in Ibrāhīm al-Ḥifẓī's Tārīkhu ʿAsīr and S̲h̲uʿayb al-Dūsirī ‘Imtā’u’s-Sāmir are based on the narration by Ibn Ḥadjar al- ʿAsḳalānī. The works are criticized for not citing sources in the narration of events and lack of clear information about the identity of the author. Some sources mention all the local people in the region as Baḥrain Arabs in the narration of the events. On the other hand, it has been observed that some studies highlight certain families as the subjects of the events based on the expression Baḥrain Arabs, and they do this according to their own preferences without citing the source. However, there are some debates about the authenticity of these works. Within the framework of all these, the political history of the Jarwānids needs to be clarified, and some mistakes need to be corrected. In our study, Ibn Ḥad̲j̲ar al-ʿAsḳalānī’s narration has been analyzed in detail for this purpose, and contemporary works written in the same context have been examined. In this study, in which we have made some suggestions about the political history of the Jarwānids, we have tried to rewrite the possible historical events in light of all these data. It is hoped that our research will be a stepping stone for further studies with a better understanding of the region's history.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Jarwānids Emirate, ʿUṣfūrids, Baḥrain, Qatīf, al-Aḥsā, Evāl Island.

İbn Hacer el-Askalânî’nin Cervânîler Emîrliği Hakkındaki Rivayetine ve Bu Rivayet Eksenli Anlatıma Tenkitler

Öz

Günümüzde bir ada ülkesi olan Bahreyn Hz. Peygamber döneminde İslâm’la tanışmıştır. Sonraki dönemlerde kimi zaman irtidat hareketleri, kimi zaman da Hâricîlerin isyanlarıyla gündeme gelmiştir. Bahreyn, Abbasîlerin güç kaybettiği dönemde ise Karmatîlerin bir kalesi konumuna gelmiştir. Karmatîlere Uyûnîler tarafından son verilmesinden sonra yerel halkın şehir siyasetinde söz sahibi olduğu yeni bir dönem yaşanmıştır. Sözü edilen bu dönemde Bahreyn, tarihteki adıyla Evâl Adasının sınırlarını aşmış ve Arap yarımadasının doğusundaki bazı yerleşim yerlerini de kapsayan geniş bir coğrafyaya sahip bir takım hanedanlıklara ev sahipliği yapmıştır. Karmatîlerin yıkılmasından sonra bölgede hüküm süren bu hanedanlıklar genellikle Şiî’dir. Bölgedeki Şiî emirliklerden birisi çalışmamızın da konusunu oluşturan Cervânîlerdir. Bahreyn beldelerinde 8/14. asrın son çeyreğinde kurulmuş ve iddiaların aksine daha kısa ömürlü olmuştur. Cervânîler bölgenin yerel Araplarından olup, Evâl Adası, Lahsâ ve Katîf’te hüküm sürmüş, sınırlarını Necid ve Asîr bölgelerinden Uman’a kadar genişletmişlerdir. Ancak daha yarım asır bile geçmeden Basra Körfezi’nin doğusunda en parlak dönemini yaşayan Hürmüz Emirliğinin hâkimiyetini tanımak zorunda kalmışlardır. Kimi zaman varlıklarını hissettirecek bazı eylem ve girişimlerde bulunmuşlarsa da yeterli başarıya ulaşmaları mümkün olmamıştır. Cervânîlerin siyasi hayatı hakkında yurt içinde yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Yurt dışındaki çalışmalar ise sonuçları itibariyle yetersizdir. Emîrliğin siyasi hayatını bize aktaran tek bir rivayet vardır. İbn Hacer el-Askalânî’nin aktardığı bu rivayet konu hakkında yapılan tüm çalışmaların hareket noktası olmuştur. Ancak söz konusu bu rivayetin herhangi bir kritiğe tabi tutulmadığı anlaşılmıştır. Bahreyn tarihi detaylıca incelendiğinde rivayette aktarılan bilgiler zihinlerde bazı soru işaretleri oluşturmuş ve dahası tarihsel bağlamda hadiselerin birbiriyle uyuşmadığı görülmüştür. Üstelik aktarılan rivayeti teyit eden bilgi bulmakta güçlük çekilmiştir. Çalışmamızda Cervânîlerin 8/14. asrın başlarında kurulduğu iddiası başta olmak üzere iktidarda kalan emîrlerin sayıları ve iktidar süreleri incelenmiştir. Emîrliğin siyasi hayatının kısıtlı bir gücü olmasına rağmen bir asırdan fazla sürmesinin imkân dâhilinde olup olmayacağı değerlendirilmiştir. İbn Hacer el-Askalânî’nin rivayeti esas alınarak bölge tarihi hakkında malumat veren eserler incelenmiş ve bu eserlerde bazı çelişkilerle karşılaşılmıştır. Sözü edilen rivayetin yanı sıra Cervânîler’le alakalı bilgiler sunan başka eserler de vardır. İbrâhim el-Hıfzî’nin Tarîhu Asîr ve Şuayip ed-Dûsirî’nin İmtâʿu’s-sâmir adlı eserlerindeki anlatımlar İbn Hacer el-Askalânî’nin aktardığı rivayete dayanmaktadır. Ancak bu eserlerin sıhhatiyle ilgili bazı tartışmalar bulunmaktadır. Eserler, olayların aktarımında kaynak göstermemeleri, müellifin kimliği hakkında net bilgilerin bulunmaması gibi nedenlerle eleştirilmektedir. Bazı kaynaklar hadiselerin aktarımında bölgedeki yerel halkın tamamını Bahreyn Arapları olarak zikretmektedir. Buna karşın kimi çalışmaların Bahreyn Arapları ifadesinden hareketle olayların öznesi olarak belli aileleri öne çıkardıkları ve bunu kaynak göstermeksizin kendi tercihleri doğrultusunda yaptıkları görülmüştür. Tüm bunlar çerçevesinde Cervânîlerin siyasi tarihinin aydınlatılması ve bazı yanlışların düzeltilmesi gerekmektedir. Çalışmamızda bu gayeye matuf olmak üzere İbn Hacer el-Askalânî’nin rivayeti ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve aynı bağlamda kaleme alınan çağdaş eserler tetkik edilmiştir. Cervânîlerin siyasi tarihine dair bazı önerilerde bulunduğumuz bu araştırmada, olması muhtemel tarihi hadiseler tüm bu veriler ışığında yeniden kaleme alınmaya çalışılmıştır. Bölge tarihinin daha iyi anlaşılmasıyla araştırmamızın sonraki çalışmalara bir basamak olması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Cervânîler Emîrliği, Usfûrîler, Bahreyn, Katîf, Lahsâ, Evâl Adası

Etik Beyan

herhangi bir etik ihlali gerçekleştirmediğimi beyan ederim.

Kaynakça

• Abdülmuhammed Âyetî. Taḥrîr-i Târîḫ-i Vaṣṣâf. Tahran, 1349ş.
• Ahsâî, Âl-i Abdülkadir Muhammed b. Abdullah. Tuhfetü’l-müstefîd bi târîhi’l-Ahsâi’l-kadîm ve’l-cedîd. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 2. Baskı, 1987.
• Al-Jazirah Corporation. “Hakâiku ve bi’l-Vesâiku fî Nisbeti Kitâbü İmtâʻu’s-Sâmir ilâ Ğayri Müellifihî Şuayb”. Erişim 22 Ocak 2024. https://www.al-jazirah.com/2001/20011028/wo1.htm
• Al-Jazirah Corporation. “Kitâbü Târîhu Asîr beyne’l-Hakîkati ve’t-Tezvîr”. Erişim 22 Ocak 2024. https://www.al-jazirah.com/2000/20000604/wo1.htm
• Apak, Adem. “Tay”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/187-188. İstanbul; TDV Yayınları, 2011.
• Ebü’l-Fidâ’, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî. el-Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer. Mısır: Matbaatü’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye, ts.
• Humeydân, Abdüllatîf en-Nâsır. “İmâretü’l-ʻUsfûriyyîn ve Devruha’s-Siyâsî fî târihi Şarki’l-Cezîreti’l Arabiyye”. Mecelletü’l-Külliyeti’l-Âdâb 15 (1979), 69-140.
• Hüseynî, Ebü’l-Mehâsin (Ebû Abdillâh) Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. el-Hasen. Min ẕüyûli’l-ʻİber. thk. Selâhaddin el-Müneccid. Kuveyt: Matbaatü Hukûmeti’l-Kuveyt, ts.
• İbn Battûta, Ebû Abdillâh Şemsüddîn (Bedrüddîn) Muhammed b. Abdillâh. Rihletü İbn-i Battûta. Beyrut: Dârü’ş-Şarki’l-ʻArabî, ts.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. el-İştiḳāḳ. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, 1411/1991.
• İbn Fazlullah el-Ömerî. Mesâlikü’l-ebṣâr fî memâliki’l-emṣâr. Ebûzabî: el-Mecmeu’s-Sikâfî, 1423/2003.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʻyâni’l-mi’eti’s̱-s̱âmine. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. Haydarâbâd: Meclisü Dâirati’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1972.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. İnbâ’ü’l-ġumr bi-ebnâ’i’l-ʻumr. thk. Hasan Habeşî. Mısır: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1389/1969.
• İbn Inebe, Ebü’l-Abbâs Cemâlüddîn Ahmed b. Alî b. Hüseyn b. Alî b. el-Mühennâ. ʻUmdetü’ṭ-ṭâlib fî ensâbi âli Ebî Ṭâlib, ts.
• İbrâhim b. Ali Zeynü’l-Âbidîn el-Hıfzî. Târîhu Asîr ru’yetün târîhiyyetün hilâle hamsete kurûn. Riyad: Dârü’l-Eymân, 1413/1992.
• İbrâhim Hûrî ve Ahmed Celâl et-Tedmürî. Saltanatü Hürmüzi’l-Arabiyye. Re’sülhayme: Merkezü’d-Dirâsâti’l-Vesâikiyye, 2000.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Ḳalâ’idü’l-cümân fi’t-taʻrîf bi-ḳabâ’ili ʻArabi’z-zamân. thk. İbrâhim el-Ebyârî. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrî, 1982
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Nihâyetü’l-ereb. thk. İbrâhim el-Ebyârî. Beyrut: Dârü’l-Küttâbi’l-Lübnâniyyîn, 1980.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Ṣubḥu’l-aʻşâ fî ṣınâʻati’l-inşâʻ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kurnaz, Yasin. “Bahreyn Beldelerinde Usfûrîler Emirliği”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 23/2 (Aralık 2023), 593-616.
• Muhammed Mahmud Halil. Târîhu’l-Halîc ve Şarki’l-Cezîreti’l-Arabiyye el-Müsemmâ İklîmü Bilâdi’l-Bahreyn. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 2006.
• Netanzî, Muînüddîn Netanzî. Münteḫabü’t-tevârîḫ. nşr. Pervin İstahrî. Tahran: İntişârât-ı Esâtîr, 1383ş.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. eḍ-Ḍav’ü’l-lâmiʻ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsiʻ. Beyrut: Dârü Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Şebânkâreî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Mecmaʻu’l-ensâb. tsh. Mîr Hâşim. Tahran: Müessesetü İntişârat-i Emîr-i Kebîr, 1363ş.
• Şuayb b. Abdülhamîd ed-Dûsirî. İmtâʻu’s-sâmir bi tekmileti mütʻati’n-nâzir. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1365/1945.
• Teixeria, Pedro. The Travels of Pedro Teixeria, With His "Kings to Hormuz" and Extracts From His "Kings of Persia". İngilizceye Çev. William F. Sinclair. London, 1902.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillah. Muʻcemü’l-büldân. Beyrut: Dârü Sâdır, 1995.
• Yuvalı, Abdülkadir. "Hasan-ı Büzürg". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/311-312. İstanbul; TDV Yayınları, 1997.