The Last Jerusalem Muftıs of The Ottoman

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 374 - 395, 31.12.2024

Hasan Telli

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1514865

Öz

Jerusalem is considered one of the most sacred cities of Islamic civilization as it contains the Masjid al-Aqsa, the first qibla of Islam, and is the place where the miracle of Isrâ and Mi'raj of the Prophet Muhammad took place. Jerusalem, which was annexed to the Ottoman Empire by Yavuz Sultan Selim in 1516 and remained under Ottoman rule for 401 years, was captured by the British in 1917. During the Ottoman period, Jerusalem maintained its importance as a center of science, culture, art and civilization. During this period, the multi-ethnic and religious people in Jerusalem lived a peaceful, safe, peaceful, tolerant and stable life. The fact that there are not enough independent academic studies on the muftis, who lead the Muslims in Jerusalem and provide them with guidance and guidance on religious matters, has led us to work in this field. This study is about the muftis of Jerusalem who served in the last period of the Ottoman Empire. The study was discussed within the scope of Muhammed Tahir el-Hüseynî Efendi, Muhammed Tahir Efendi, Şeyh Abdülkadir Efendi, Muhammed Kâmil Efendi and Muhammed Emin Efendi, who were the muftis of Jerusalem who served in the last period of the Ottoman Empire and whose documents are in the Meşihat Archive. The study focused on the issues related to the identity information, education processes, licenses, services and official correspondence of these muftis. The study is a qualitative, descriptive and periodic research. The study was based on the document analysis method based on the analysis and evaluation of Ottoman archive documents on the subject. In the late Ottoman period, two different muftis, one Hanafi and one Shafi'i, served in Jerusalem at the same time. Here, the state took into account the expectations of the members of different jurisprudential sects. In addition to religious, charitable and fatwa services, the muftis played an active role in the administration of the city by taking part in the Jerusalem Majlis-i Idâre-i Livâ.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ottoman, Meshihat, Jerusalem, Mufti.

Osmanlı’nın Son Kudüs Müftüleri

Öz

İslâm’ın ilk kıblesi olan Mescid-i Aksa’yı bünyesinde barındırması ve Hz. Peygamber’in İsrâ ve Mi‘raç mucizesinin gerçekleştiği yer olması yönüyle Kudüs, İslâm medeniyetinin en mukaddes şehirlerinden birisi sayılmıştır. Yavuz Sultan Selim tarafından 1516 yılında Osmanlı Devleti’ne katılan ve 401 yıl Osmanlı idaresinde kalan Kudüs, 1917 yılında İngilizlerin mandasına geçmiştir. Osmanlı döneminde Kudüs, ilim, kültür, sanat ve medeniyet merkezi olması yönüyle önemini korumuştur. Bu dönemde Kudüs’te multi etnik ve dinî bir yapıdaki halk huzurlu, güvenli, barış dolu, hoşgörülü ve istikrarlı bir hayat yaşamıştır. Kudüs’te Müslümanların dinî liderliğini yürüten, dinî konularda onlara rehberlik ve irşat hizmeti sunan müftüler hakkında yeterince müstakil akademik çalışmaların yapılmaması bizleri bu alanda çalışma yapmaya sevk etmiştir. Bu çalışma Osmanlı son döneminde görev yapan Kudüs müftüleri hakkındadır. Çalışma, Osmanlı’nın son zamanlarında görev yapan ve Meşihat Arşivi’nde belgeleri bulunan Kudüs müftülerinden Muhammed Tahir el-Hüseynî Efendi, Muhammed Tahir Efendi, Şeyh Abdülkadir Efendi, Muhammed Kamil Efendi ve Muhammed Emin Efendi kapsamında ele alınmıştır. Çalışmada söz konusu bu müftülerin, kimlik bilgileri, eğitim süreçleri, icâzetnâmeleri, hizmetleri ve resmi yazışmalarıyla ile ilgili hususlar üzerinde yoğunlaşılmıştır. Çalışma nitel, deskriptif ve dönemsel bir araştırmadır. Çalışmada konuyla ilgili Osmanlı arşiv belgelerinin analizi ve değerlendirilmesine dayalı doküman incelemesi yöntemi esas alınmıştır. Osmanlı son döneminde Kudüs’te biri Hanefî, diğeri Şafiî olmak üzere iki ayrı müftünün aynı anda görev yaptığı, burada devlet tarafından farklı fıkhî mezhep mensuplarının beklentilerinin dikkate alındığı, müftülerin dinî, hayrî ve fetva hizmetlerinin yanısıra Kudüs Meclis-i İdâre-i Livâ’da görev alarak şehrin idaresinde aktif rol oynadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Osmanlı, Meşihat, Kudüs, Müftü.

Etik Beyan

Derginize gönderdiğim "Osmanlı'nın Son Kudüs Müftüleri" adlı çalışmamın etik kurul izni gerektiren çalışmalar arasında yer almadığını beyan ederim

Teşekkür

Makelemi okuyup düzeltmeler ve katkılar sunan Doç. Dr. İbrahim Yıldız'a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aköz, Alaattin. “İstanbul'dan Kutsal Topraklara Uzanan Sevgi Yolu: Surre Alayları ve 1680 Surresi”. Üç Kıta- Bir Tarihçi Prof. Dr. İlhan Şahin Armağanı, ed. Güljanat K. Ercişasın- Muhammed Bilal Çelik. Bursa: Osman Gazi Belediyesi Yayınları, 2021.
• Aselî, Kamil Cemil. “Kudüs (Osmanlı Dönemi ve Sonrası)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/334-338. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Aseli, Kamil Jamil.“Kudüs (Osmanlı Dönemi ve Sonrası)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/334-338. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Avcı, Casim. “Kudüs (Fethedilişinden Haçlı İstilasına Kadar)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/327-329. (İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ. Fütûhu’l-Büldân. thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘. Beyrut: Müessesetü’l-Mu‘âf, 1987.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, el-Câmiu’l-Müsnedu’s-Sahîh, thk. Merkezü’l-Bühûs. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Te’sîl, 1433/2012.
• Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/207-213. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Cengiz, Abdullah. “Kudüs-i Şerif İdadi Mektebi (1890-1913)”. History Studies 12/1 (2020), 103-124.
• Çakar, Enver. “XVI. Yüzyılda Şam Beylerbeyiliğinin İdari Taksimatı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/1 (2003), 351-374.
• Demirel, Fatih. “II. Meşrutiyetten Sonra Osmanlı’da Orta Öğretim: Sultaniler”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXVII/2 (2012), 342-344.
• Demirkent, Işın. “Kudüs (Haçlılar Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/329-332. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Düstur. Cilt 1. İstanbul, Matbaa-i Amire, 1289.
• Evliya Çelebi, Evliya Mehmed Zillî ibn Derviş. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Hammer, Joseph Von. Büyük Osmanlı Tarihi. İstanbul, Üçdal Neşriyat, 1989.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/323-327. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Harman, Ömer Faruk. “Mûsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/207-213. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Harman, Ömer Faruk. “Îsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/465-472. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Hoca Sâdeddin. Tâcü’t-Tevârîh. İstanbul: Tabhâne-i Âmire, 1297.
• İbn A‘sem, Ebû Muhammed Ahmed el-Kûfî. Kitâbü’l-Futûh. thk. Ali Şîrî. Beyrut: Dârü’l-Edvâ’, 1991.
• İbnü’l Esîr, İzzüddîn Alî b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ebü’l-Fidâ’. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1978.
• İbn İshak, Muhammed. Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meğâzî. thk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1978.
• İbn Şeddâd, Bahâüddin. en-Nevâdirü’s-sultâniyye ve’l-mehâsinü’l-Yûsufiyye. th. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1964.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). çeviren Ruşen Sezer. İstanbul: YKY Yayınları, 2003.
• İpşirli, Mehmet. “Şeyhülislâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İsfahânî, İmâdüddin. el-Fethu’l-kussî fi’l-fethi’l-kudsî. Kahire: Dârü’l-Menâr, 2004.
• İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi (MŞH), Ulema Sicil Dosyaları (USD) No. 3733-01; 3088-02, 4267-01; 3087-02; 4273-01,
• Karabulut, Asuman – Tercan, Hatice. “Erzurum Vilayet Salnâmelerine Göre Erzincan Sancağında İdari Taksimat”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 69 (2020), 499-520.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş–Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kubbealtı Lugatı, “mümeyyiz,” http://www.lugatim.com/s/m%C3%BCmeyyiz Erişim tarihi: 5 Şubat 2024,
• Müslim b. el-Haccâc en-Nîsâbûrî, Sahîhu Müslim, thk. Râid b. Sabri. Riyad: Dârü’l-Hadâra, 2015.
• Oflaz, Abdulhalim. “Selâhaddîn Eyyûbî’nin Kudüs’ü Fethi, Şehre ve Şehir Halkına Muamelesi”. Geçmişten Günümüze Filistin. ed. Tuğba Velioğulu vd. İstanbul: Ensar Yayınları, 2024.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet. “Yerel Yönetim Metinleri VI: 1871 Vilayet Nizamnamesi ve Getirdikleri”. Çağdaş Yerel Yönetimler, 5/5 (1996), 89-103.
• Solakzade Mehmed Hemdemî Çelebi. Târih-i Solakzade. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1298.
• Taberî, Muhammed b. Cerir. Târihu’t- Taberî Târîhu’r-Rusûl ve’l-Mulûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Kahire: Dârü’l-Me’ârif, 1967.
• Temir, Hakan. “Filistin Bölgesinde Yaşayan Arap Kabilelerin Kökenleri ve Bölge Üzerindeki Etkilerinin Tespiti”. Geçmişten Günümüze Filistin. ed. Tuğba Velioğulu vd. İstanbul: Ensar Yayınları, 2024.
• Tomar, Cengiz. “Kudüs (Memlükler Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Tuncer, Seral. “II. Meşrutiyet Döneminde Bir İdari Reform: 1913 İdare-i Umumiye-i Vilâyât Kanun-ı Muvakkatı”. II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri, ed. Fethi Gedikli. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2016.
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. Dersaadet: Hilal Matbaası, 1324.
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. Selanik Matbaası, 1326.
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye 1333-1334 sene-i Maliye. Dersaadet: Hilal Matbaası, 1334.
• Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye. İstanbul: Asr Matbaası, 1321.
• Suriye Vilayeti Salnâmesi. Salnâme 1288 3. Defa. Şam: Suriye Litografya Matbaası, 1288.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).
• BOA, Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d.), Gömlek No. 55-76.
• BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evkaf (TS.MA.e), Gömlek No. 689-34; 817-26; 1122-70.
• BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defter (TS.MA.d), Gömlek No. 1213; 1613; 3532; 3539; 3555; 7114.
• BOA, Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK.S), Gömlek No. 60-50.
• BOA, Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), Gömlek No. 1073-80440.
• BOA, Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD), Gömlek No. 202-7.
• BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.MKT), Gömlek No. 38-24; 83-88.
• BOA, Mektubi Kalemi (MF.MKT), Gömlek No. 2313-135; 1188/20.
• BOA, Evkaf Haremeyn Mukataası Surre Defterleri (EV.HMK.SR.d), Gömlek No. 863; 878; 898.
• Velioğlu, Tuğba. “Müslüman Devlet Başkanlarının Kudüs’te Gayrimüslimlere Yönelik Uyguladıkları Hoşgörü Siyasetine Dair Örnekler”. Geçmişten Günümüze Filistin. ed. Tuğba Velioğulu vd. İstanbul: Ensar Yayınları, 2024.
• Wilkinson, John. “Jerusalem under Rome and Byzantium 63 BC-637 AD”. Jerusalem in History ed. K.J.Asali. England: Scorpion Publishing, 1989.
• Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed. Târîhü’l-Ya‘kûbî. thk. Muhammed Sadık. Necef: el-Mektebetü’l-Hayderiyye, 1963.
• Zührî, Ebû Bekr Muhammed b. Müslim İbn Şihâb. el-Meğâzî en-Nebeviyye. thk. Süheyl Zekkâr. Dımeşk: Dârü’l-Fikr, 1981.