Fudayl b. 'Iyad's (d. 187/802) Life and his Sufi Approaches

Yıl 2019, , 303 - 326, 30.06.2019

Eyyup Akdağ

https://doi.org/10.29288/ilted.462569

Öz

Fudayl b. 'Iyad is regarded as one of the most important sufis of the
first period, which comes just after the
period of tabiin (generation come after the companion the prophet) from the
point view of the history of sufism. His zuhd (asceticism) understanding and
his thought of sufism influenced later Sufis. Fudayl, who was of Arabic
descent, was born in Khurasan, acquired science in Kufah, and spent the last
period of his life in Meccah, where he passed away. When considered from this
point of view, it is seen that he collected characters, cultures and
civilizations of different regions. His scientific identity is much stronger
than his Sufi identity. Fudayl had a connection with both sects’ İmams; He was
the student of Abu Hanifa and he was one of the spiritual guides of İmam
Shafii.  He arranged his spiritual life
according to the guidance of the knowledge, based on the Qur'an and the Sunnah.
His approach of sufism is based on the zuhd. 
Fudayl is not satisfied with the understanding of zuhd but he is also
one of the first sufis who declare their first opinion on topics such as
ingenuity (ma‘rifah), divine love (mahabbah) and contentment (rıdhah). Fudayl
also came to the forefront with the struggle and the acting personality for the
community reclamation. He was interested in the community and its problems and
made efforts to management reform. His actions were based on the destruction of
the bid'ahs (false religious innovations) and the dominancy of the conception
of the ahl-al-sunnah and the true tasawwuf in the society.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Fudayl b. 'Iyad, Islamic ascetism, innovation, ingenuity, divine love, contentment

Fudayl b. ‘Iyâd’ın (ö. 187/802) Hayatı ve Tasavvufî Yaklaşımları

Öz

Fudayl b. ‘Iyâd, tasavvuf
tarihi açısından tabiînden sonra gelen ilk dönemin önemli sûfilerinden birisi
kabul edilir. Onun zühd anlayışı, 
tasavvufî görüş ve düşünceleri daha sonra gelen sûfileri
etkilemiştir.  Arap asıllı Fudayl,
Horasan’da doğmuş, Kûfe’de ilim tahsil etmiş ve ömrünün son dönemini de vefat
ettiği yer olan Mekke’de geçirmiştir. Bu açıdan bakıldığında farklı bölgelerin
neşvelerini, kültür ve medeniyet izlerini kendisinde toplamıştır. Fudayl’ın
sûfi kimliğinin önünde çok güçlü ilim kimliği bulunmaktadır. Fudayl’ın iki
mezhep imamıyla bağlantısı vardır. Bu bağlamda o, Ebû Hanîfe’nin talebesi, İmâm
Şâfi‘î’nin de manevî neşvesinin oluşmasında etki eden hocalarından birisidir.
Fudayl, manevî hayatını ilmin rehberliğine göre tanzim etmiş, Kur’an ve sünneti
esas almıştır. Onun tasavvuf anlayışı zühd temellidir. Fudayl sadece zühd
anlayışıyla yetinmemiş ma‘rifet, 
muhabbet ve rızâ gibi konularda ilk görüş beyan eden sûfilerden
olmuştur. Fudayl kendi içsel hayatının imarı dışında toplumun ıslahı konusunda
mücadeleci ve aksiyoner kişiliğiyle de ön plana çıkmıştır. O, toplumun
sorunlarıyla ilgilenmiş, idarenin ıslahı için gayret göstermiştir. Onun
mücadelesi Ehl-i sünnet anlayışının toplumda hâkim olması ve bid‘atların yok
edilmesi üzerine kuruludur. 

Anahtar Kelimeler

Fudayl b. ‘Iyâd, zühd, bid‘at, ma‘rifet, muhabbet, Tasavvuf, rıza

Kaynakça

• Askalânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali İbn Hacer. Lisânü’l-mîzân. Thk. Abdül-fettah Ebû Gudde. 10 cilt. Dımeşk: Dârü’l-beşâir, 2002.
• Attar, Ferüdüddin. Tezkiretü’l-Evliya. Nşr. Osman Yolcuoğlu. İstanbul: Ge-lenek Yayınları, 2016.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târîḫu Baġdâd. Thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 16 cilt. Beyrût: Dârü’l-ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Belâzürî, Ebu'l-Hasan Ahmed b. Yahya b. Cabir. Ensâbü'l-eşrâf. Thk. Sü-heyl Zükkâr - Rıyâd ez-Zerkelî. 13 cilt. Beyrût: Dârü’l-fikir, 1417/1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Menâḳıbü’ş-Şâfi‘î. Thk. Es-Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Mektebetü dâri’t-türâs, 1390/1970.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Târîḫu’l-evsaṭ. Thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. 2 cilt. Kâhire: Mektebetü dâri’t-türâs, 1397/1977.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Ḫalḳu ef’âli’l-‘ıbâd. Nşr. Abdur-rahman ‘Amîre. Rıyâd: Dârü’l-maârif, 2010.
• Fâsî, Ebu’t-Tayyib Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed. el-‘Iḳdü’s-semîn fi târîḫi’l-beledi’l-emîn. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 7 cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1998.
• Feyizli, Hasan Tahsin. Feyzü’l-Furkan Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali. 4. Baskı. İstanbul: Server İletişim, 2007.
• Geylânî, Abdülkâdir b. Mûsa b. Abdullah. el-Ġunye li ṭâlibî ṭarîḳı’l-Ḥaḳ. Thk. Ebû Abdurrahmân Salâh b. Muhammed. 2 cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1417/1997.
• Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 234-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbuddîn Yâkut b. Abdullah. Mu‘cemu’l-buldân. 5 cilt. Beyrut: Dâru sadr, 1397/1993.
• Herevî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebî Bekir b. Ali. el-İşârât ilâ ma‘rifeti’z-ziyârât. Kâhire: Mektebetü’s-sikâfeti’d-dîniyye, 1423.
• Hücvirî, Ali Osman Cüllâbî. Keşfu’l-maḥcûb (Hakikat Bilgisi). Nşr. Süley-man Uludağ. 3. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınlar, 2010.
• İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasan. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. Nşr. Mu-hibbiddîn Ebî Sa‘îd Ömer b. Ğarâme el-‘Amravî. 80 cilt. Beyrût: Dârü’l-fikir, 1415/1995.
• İbn Ebî Heysem, Ebû Bekir Ahmed. et-Târîḫu’l-kebîr. Thk. Salâh b. Fethî Hilâl, 4 cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-hadîse, 1427/2006.
• İbn Haldun. Tasavvuf Mahiyeti. Nşr. Süleyman Uludağ. 2. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1984.
• İbn Halikân, Ebu’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. Thk. İhsân Abbas. 7 cilt. Beyrût: Dâru sâdır, 1971.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Siḳât. Thk. Muhammed Abdülmu‘îd Hân, 9 cilt. Haydarâbâd: Meclis-i dâireti’l-meârifi’l-Osmâniyyi, 1393/1973.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Muḫtaṣaru târîḫı Dımaşḳ li İbn-i ‘Asâkir. Nşr. Rûhasiyye el-Nühâs, Rıyâd Abdulhamid, Muhammed Mutî‘m el-Hâfız. 31 cilt. Dımeşk: Dârü’l- fikir, 1404/1984.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Telbîsü İblîs. Lübnân: Dârü’l-fikir, 1421/2001.
• İsfehânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah. Ḥilyetü’l-evliyâ ve ṭabaḳâtü’l-aṣfiyâ . 10 cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hânci, 1416/1996.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed. et-Ta‘arruf li meẕhebi ehli’t-taṣavvuf. Nşr. Ahmed Şemseddîn. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1413/1993.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Nşr. Halil en-Nâsık. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1422/2001.
• Küçük, Raşit. “Abdullah b. Mübarek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo-pedisi. 1: 122-124. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Nicholson, Reynold. Tasavvufun Menşei Problemi. Trc. Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Mağrâvî, Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahman. Mevsû‘atü mevâḳıfi’s-selef. 10 cilt. Kâhire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1428/2007.
• Mahmûd, Abdulhalîm. el-Fuḍayl b. ‘Iyâḍ. 3. Baskı. Kahire: Dârü’r-reşâd, 1420/2000.
• Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim. Âdâbü'ş-Şâfi‘î ve menâḳıbuhû. Thk. Abdülğanî Abdülhâlık. Beyrût: Dâru'l-kütübi'l-‘ılmiyye, 1424/2003.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘îd Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. Nşr. Abdurrahmân b. Yahyâ. 13 cilt. Haydarâbâd: Meclis-i dâireti’l-meârifi’l-Osmâniyyi, 1382/1962.
• Sıbt, Ebu’l-Muzaffer Şemseddîn Yûsuf b. Kızoğlî b. Abdulllah İbnü’l-Cevzî. Mirâtü’z-zamân fî tevârîḫi’l-a’yân. Nşr. Muhammed Berekât, Kâmil Mu-hammed el-Harrât, ‘Ammâr Rîhâvî. 23 cilt. Dımeşk: Dârü’r-risâleti’l-ilmiyye, 1434/2013.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Huseyn. Ṭabaḳâtü’s-ṣûfiyye. Nşr. Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. Beyrût: Dârü-l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1419/1998.
• Şa‘rânî, Abdülvehhâb. Velîler Ansiklopedisi. Trc. Abdülkadir Akçiçek. 4 cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 1407/1986.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’l-nübelâ. 18 cilt. Kâhire: Dâru’l-hadîs, 1427/2006.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm ve ve-fayâtü’l-meşâhir ve’l-e’lâm. Nşr. Ömer Abdüsselam Tedmirî. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1407/1987.