Fahreddin al-Râzî’s Criticism to the Commentaries on 67-68th Verses of Sûrah al-Anfâl

Yıl 2019, , 65 - 87, 31.12.2019

Bayram Ayhan

https://doi.org/10.29288/ilted.540830

Öz

The Battle of
Badr is the first battle of Muslim’s in which they fought under the leadership
of Prophet Mohammad and they took prisoners and get plunder.  The details about this battle take part in
the all Surah al-Anfal. The events occuring in the pre-war, during war and
after the war take over in the cited surah in detail. The main issue that
concern to our study is taking prisoner and getting plunders. The mentioned
status has been taken in the 67-68^th verses of Sûrah. Many of the
commentators say that Prophet Mohammad is the interlocutor of 67^th
verse because of taking prisoners. Likewise according to most commentators, 68^th
verse must interprete aiming that the plunders will be allowed and that that if
this judgement had not been given, a torment for Muslims’ would be sent because
of taking plunders. Fahraddin er-Râzî handled and criticized two cited comments
and similar comments in his tafseer. According to him, The Prophet did not take
any prisoners and did not command others to take prisoners. On account of this,
he isn’t the interlocutor of the 67^th verse. The interlocutors of
the verse are some of the companions who took prisoners while the battle was
going on. Likewise, the comment Muslims would get punished if it isn’t plunders
would be allowed judgement open the criticism. Because an act cannot be
punished before it is prohibited. There isn’t any divine or mind-based evidence
about taking ransom from prisoner is forbidden by religion. The article aims to
examine and analyze the other comments put into words and criticized by
Fahreddin al-Râzî about the two mentioned verses.   

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Surah al-Anfâl, Badr Battle, Prison, Plunders, Exegesis, Commentary, Criticism

Fahreddîn er-Râzî’nin Enfâl Sûresi 67-68. Âyetlere Dair Yorumları Eleştirisi

Öz

Bedir Savaşı Müslümanlar’ın Hz.
Peygamber (a.s) önderliğinde yaptıkları, ganimet ve esir aldıkları ilk
gazvedir. Bu gazveye dair
teferruat Enfâl Sûresi’nin neredeyse tümüne teşmil edilmiştir. Söz konusu
sûrede savaş öncesi, savaş esnasında ve savaştan sonra yaşananlar tafsilatlı
bir şekilde ele alınmıştır. Çalışmamızı ilgilendiren esas konu bu savaşta ele
geçen ganimetler ve esirlerdir. Mezkur durum, sûrenin 67 ve 68. âyetlerine konu
edilmiştir. Müfessirlerin kâhir ekseriyeti esir alması sebebiyle Hz.
Peygamber’in (a.s) 67. âyetteki itâba muhatap olduğu kanaatindedir. Yine çoğu
müfessire göre 68. âyet müminlere ganimetin helal kılınacağını, şayet bu hüküm
olmasaydı esirlerden fidye almaları sebebiyle müminlere çok büyük bir azabın
ineceğini ifade etmişlerdir. Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210) zikredilen iki
yorum ve benzeri yorumları tefsirinde ele almış ve eleştirmiştir. Müfessire
göre Hz. Peygamber (a.s) esir almamış ve esir alınmasını emretmemiştir.
Dolayısıyla 67. âyetin muhatabı değildir. Âyetin muhatabı ganimet alma
düşüncesiyle henüz savaş devam ederken esir almakla uğraşan sahabeden
bazılarıdır. Aynı şekilde, müminlere ganimetin helal kılınacağı hükmü olmasaydı
müminlerin almış oldukları fidye sebebiyle azaba müstehak olacağı yorumu da
eleştiriye açıktır. Zira bir fiilden nehyetmeden ona ceza verilemez. Esirlerden
fidye almanın haram olduğuna dair akli veya şer’î herhangi bir delil yoktur.
Dolayısıyla söz konusu yorum isabetli görünmemektedir. Makale, söz konusu iki
âyete dair dile getirilen ve Râzî tarafından eleştirilen diğer yorumları tahlil
ve tavzih etmeyi amaçlamaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Enfâl Sûresi, Bedir, Esir, Ganimet, Tefsir, Yorum, Eleştiri

Kaynakça

• Abdurrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. Thk. Habiburrahman el-‘Azamî. 12 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-İslami, 1972.
• Abdurrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru’l-Ḳur’ân. Thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1989.
• Âlûsî, Muhammed Şükrî. Rûḥu’l-me’ani fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-aẓîm ve’s-seb’i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, ts.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 11 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Azimli, Mehmet. “Bedir Savaşı Çerçevesinde Bazı Mülahazalar”. Bilimname 8/18 (2010): 7-20.
• Begavî, Ebû Muhammed Hasan b. Mesûd. Tefsîru’l-Beġavî: Meâlimu’t-tenzîl. Thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 1989.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl: tefsîru’l-Beyḍâvî. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, ts.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenu’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen İbrâhîm b. Ömer b. Hasen. Naẓmu’d-dürer fi tenâsubi’l-âyâti ve’s-suver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-İslami, ts.
• Bozkurt, Nebi. “Hâtıb b. Ebî Beltea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 444-445. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Ḳur’âni’l-hakîm: et-tefsîru’l-vâḍıh ḥasebe tertîbi’n-nüzûl. 3 cilt. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 2009.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Aḥkâmu’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1992.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîḫi’l-‘arab ḳable’l-islâm. 10 Cilt. y.y: Neşru Câmiati Bağdad, 2. Baskı, 1413/1993.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-ḥadîs: tertibu’s-süver ḥasebe’n-nüzûl. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabi, 1383/1964.
• Deyrezûrî, Molla Huveyş. Tefsîru beyâni’l-me‘ânî. 6 Cilt. Dımaşk: Matbaatu’t-Terakkî, 1965.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. Tefsîru’l-Baḥri’l-muḥît. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcud. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Fayda, Mustafa. “Bedir Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 325-327. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Ferrâ, Ebu Zekeriyya. Me‘âni’l-Ḳur’ân li’l-ferrâ. Thk. Ahmed Yusuf. 3 Cilt. Mısır: Daru’l-Mısriyye Li’t-Te’lîf, ts.
• Firûzâbâdi, Ebu Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub. el-Kâmûsu’l-muhît. Thk. Muhammed Naim el-Arkasûsî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2005.
• Halebî, Ahmed b. Yusuf. ed-Dürrü’l-maṣûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmed Harrad. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Halil b. Ahmed, Ebu Abdurrahman el-Ferâhidî. Kitâbu’l-‘ayn. Thk. Abdulhamid Hendevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutbi’l-İlmiyye, 2003.
• Huvvâri, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru Kitâbillâhi’l-‘Azîz. Thk. Belhâc bin Said Şerifî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
• İbn Arafe, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed. Tefsiru ibn ‘arafe. Thk. Celaleddin es-Suyûtî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2008.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdullah b. Gālip. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. Thk. Abdusselam Abduşşâfî. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzeyy, Ebu’l-Kâsım Muhamed b. Ahmed. et-Teshîl li u’lûmi’t-tenzîl. Thk. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. el-Kitâbu’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1989.
• İbn Ebî Zemenîn, Muhammed b. Abdullah. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-azîz li İbni Zemenîn. Thk. Muhammed b. Mustafâ el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tabâa, 2002.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed el-Hemedânî. Mu’cemu mekâyîsi’l-luġa. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hâcer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi saḥîḥi’l-Buhârî. Thk. Abdulaziz b. Bâz. 13 Cilt. Riyad: el-Mektebetu’s-Selefiyye, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdulmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye li İbn Hişâm. Thk. Ömer Abdusselâm Tedmûrî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, 1990.
• İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed. es-Sîretu’n-nebeviyye li İbn İshâk. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘aẓîm. Thk. Sâmî bin Muhammed es-Sellâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Tefsîru ġarîbi’l-Ḳur’ân. Thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1978.
• İbn Manzur, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitâbu’t-Tabaḳâti’l-Kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: eş-Şirketu’d-Düveliyye, 2001.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2002.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah. Aḥkâmu’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Abdulkahir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Îcî, Ebü’l-Meâlî Muînüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. Thk. Abdulhamid Hendevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
• İsfehâni, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Râgıp. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. Thk. Mustafa Elbâz. y.y, Mektebetu Nezzâr Mustafa Elbâz, ts.
• Karaman, Hayrettin – Çağrıcı, Mustafa – Dönmez, İbrahim Kâfi - Gümüş, Sadreddîn. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. 3. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. Thk. Hişâm Semir el-Buhârî. 21 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kutub, 1372/1952.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed. Tevilâtu ehli’s-sünne: Tefsîru’l-Mâturîdî. Thk. Mecdî Basillûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn: Tefsîru’l-Mâverdî. Thk. Abdulmaksûd bin Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed. Tefsiru’l-Müşkil min ġarîbi’l-Ḳur’âni’l-‘aẓîmi ale’l-îcâz ve’l-iḫtisâr. Thk. Huda’t-Tavîl. Beyrut: Dâru’n-Nûri’l-İslâmiyye, 1988.
• Merâgī, Mustafa. Tefsîru’l-Merâgī. 30 Cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Halebî, 1946.
• Mevdûdî, Ebu’l-‘Alâ. Tefhimu’l-Ḳur’ân. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Mukatil b. Süleyman. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. Thk. Abdullah Muhammed Şehhâte. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’t-Târîḫi’l-Arabî, 1423/2002.
• Nesâi, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Tefsîru’n-Nesâi. Thk. Abdulhalık eş-Şafiî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1990.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Tefsiru’n-Nesefî: medâriku’t-tenzîl ve hadâiḳu’t-te’vîl. Thk. Yusuf Ali Bedîvî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kelâmi’t-Tayyib, 1997.
• Nîsâbûrî, Hâkim. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1997.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn Muhammed b. Hasan b. Hasan. Ġarâibu’l-Ḳur’ân ve raġibu’l-furkān. Thk. Zekeriyya Umeyra. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1996.
• Özel, Ahmet. “Esir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 382-389. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb: Tefsîru’r-Râzî. 32 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr Li’t-Tabaa ve’n-Neşr, 1981.
• Rızâ, Reşid. Tefsîru’l-menâr. 10 Cilt. Mısır: Mektebetu’l-Kâhire, 1960.
• Seâlîbî, Abdurrahman b. Muhammed Ebu Zeyd. el-Cevâhiru’l-ḥisân fî tefsîri’l-Ḳur’ân: Tefsîru’s-Seâlibî. Thk. Abdulfettah Ebu Sünne. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1997.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed İbrahim. Tefsîru’s-Semerkandî: Baḥru’l-‘ulûm. Thk. Muhammed Muavvız-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1993.
• Suyûtî, Celâleddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. Thk. Abdullah bin Abdulmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezu Hicr li’l-Buhûs, 2004.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr: el-Câmiʻu beyne fenniyyi’r-rivâyeti ve’d-dirâyeti min ʻilmi’t-tefsîr. Thk. Abdurrahman Umeyra. 5 Cilt. y.y: Dâru’l-Vefâ, ts.
• Tabatabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Ḳur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetu’l-A‘lamî, 1997.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullah bin Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezu’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiye, 2001.
• Taberî, EbûCâfer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’t-Taberî: Târîḫu’r-rusul ve’l-mulûk. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. Hasan. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-U‘lûm, 2005.
• Tirmizî, İsa b. Muhammed b. İsa. Sünenu’t-Tirmizî. Thk. Beşşâr Ammâr Ma’rûf. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Ḳur’ân. Thk. Şeyh Âğa et-Tahrânî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-A‘rabî, ts.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Muhammed. el-Vasît fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Mecîd. Thk. Adil Ahmed Abdulmarsud. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Amr. Meğâzî Rasûlillâh. Mısır: Matbaatu’s-Saâde, 1947.
• Watt, Montgomery. Peygamber ve Devlet Adamı; Hz. Peygamber. Çev. S. Erdem Türközü. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Ya‘kūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer. Târîḫu’l-Ya’ḳūbî. 3 Cilt. Leiden: Matbaatu Brill, 1883.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2006.
• Yılmaz, Metin, Hz. Peygamber Döneminde İstihbarat. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. Seriyy. Me‘âni’l-Ḳur’ân ve i‘râbuhu. Thk. Abdulcelil Şulbî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.
• Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kāsım Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf an haḳāiḳi ġavâmidi’t-tenzîli ve ‘uyûni’l-eḳvali fi vucûhi’t-te’vîl. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcud. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Abikan, 1998.