Bir Mezhebe Ait Fürû-i Fıkıh Eserinin Diğer Mezhepleri Temsil Problemi: El-Hidâye’nin Kitâbu’l-Büyû’ Örneği

Yıl 2017, Sayı: 47, 119 - 151, 20.06.2017

Muhittin Özdemir

https://doi.org/10.29288/ilted.322573

Öz

Hanefî mezhebinin en önemli kaynaklarından olan el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mubtedi, zaman zaman

diğer mezhep imamlarının görüşlerine yer vermiştir. Çalışmamız için esas aldığımız kitâbu’l-büyû’da, İmam

Mâlik’e sadece bir yerde kısaca temas edilmiştir. İmam Şâfiî’ye yirmi yedi yerde, bazen kısaca temas edilmiş,

bazen sadece görüşleri nakledilmiş, bazen de görüşlerinin dayanakları aktarılmıştır. Ahmed b. Hanbel’e ise

hiç temas edilmemiştir. Bu yönüyle el-Hidâye’de Hanefî mezhebinin görüşleri, mezhep imamları arasında en

fazla Şâfiî’nin görüşleriyle mukayeseli olarak ele alınmıştır. el-Hidâye’de yer verilen diğer mezhep imamlarının

ve özellikle Şâfiî’nin görüşlerinin, ne derece bir sıhhatle işlendiği hususu önemlidir. Hanefî âlimleri, diğer

mezhep imamlarının görüşlerinin eserde birkaç yerde sehven yanlış olarak yer aldığını kaydetmişlerdir.

Kitapta, önemli görülen yerlerde Şâfiî’nin görüşü işlenmiştir. Şâfiî’nin görüşleri, yer yer Hanefî mezhep

imamı ve onun öğrencilerinin görüşleriyle mutabık olmuştur. Şâfiî’nin görüşleri, büyük oranda sahih bir

şekilde işlenmiştir. Kısmen muhtasar olduğu için detaya girilmemiş ve böylece Şâfiî’nin görüşlerindeki bir

takım kayıtlar ve tafsilat işlenmemiştir. Aslında mukayyed olan görüşleri, el-Hidâye’de mutlak olarak ele

alınmış ve bu yönüyle de eser, Şâfiî’nin görüşlerini temsil salahiyetinden uzak kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

el-Hidâye, kitâbu’l-büyû’, Hanefî, Şâfiî, fıkıh mezhepleri

A Sectarian Work of Islamic Law Issue’s Problem of the Representing the Other Madhabs: Example of al-Hidaya’s Kitab al-Buyu’

Öz

One of the most important works of the Hanafî madhab, al-Hidaya Sherh Bidaye al-mubtedi, have

included the views of other madhabs’ imams at some parts. In Kitab al-buyû, which is the book that we have

taken as the basis for our work, Imam Malik was briefly mentioned only in one place. At twenty-seven

places, sometimes brief mentions of Imam al-Shafi’i’ was made, sometimes only opinions of him were

transmitted and sometimes the bases of his views were explained. And Ahmed b. Hanbal has never been

mentioned. In this respect, the views of Hanafi madhab in al-Hidaya, the views of Shafi’i among all the

madhab imams have been addressed in a comparative way. It is important that, to what extent the views of

the other madhab imams and especially of Shafi’i, which are included in the work, are handled with a good

sense. The Hanafi scholars have noted that the views of other madhabs’ imams were mistakenly located in a

wrong way in few places of the work. In the work, the views of Shafi’i are addressed in the sections that are

considered to be important. The views of Shafi’i have sometimes been in consistence with the views of the

Hanafi madhab imam and his students. The views of Shafi’i in the work have been addressed in a precise

way. Since it is partly concise, there are no details in the work; and thus some records and details of Shafi’i’s

views have not been handled. In fact, his views, which are conditional, were considered as absolute views in

the work, and in this respect, the work has become far from being able to represent Shafi’i’s views.

Anahtar Kelimeler

al-Hidaya, kitab al-buyu’, al-Hanafi, al-Shafi’i, fiqh madhabs

Kaynakça

• Arabî, Hişam Yesrî, Coğrâfiyyetu’l-mezâhibi’l-fıkhiyye, Dâru’l-basâir, Kahire 1426/2006.
• Aybakan, Bilal, “Şâfiî Mezhebi”, DİA, XXXVIII, 233-247, TDV Yayınları, İstanbul 2010.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed Bedruddin, el-Binâye şerhu’l-Hidâye (thk. Eymen Salih Şaban), I-XIII, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1420/2000.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesûd b. Muhammed b. el-Ferrâ, et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî (thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd/Alî Muhammed Muavvad), I-VIII, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1418/1997.
• Bağdâdî, el-Kadı Ebû Muhammed Abdulvahhâb b. Ali, el-İşrâf alâ nüketi mesâili’lhilâf (thk. el-Habîb b. Tâhir), I-II, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1420/1999.
• _______, el-Meûne alâ mezhebi âlimi’l-Medîne (thk. Humeyş Abdulhak), el-Mektebetu’t- ticâriyye, Mekke t.y., 1104.
• _______, Uyûnu’l-mesâil (thk. Ali Muhammed İbrahim), Dâru İbn Hazm, Beyrut 1430/2009.
• Bardakoğlu, Ali, “Hanefî Mezhebi”, DİA, XVI, 1-21, TDV Yayınları, İstanbul 1997.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin, Menâkibu’ş-Şâfiî (thk. es-Seyyid Ahmed es-Sakr), I-II, Mektebetu dâri’t-turâs, Kâhire 1390/1970.
• _______, Ma’rifetu’s-sünen ve’l-âsâr (thk. Abdulmu’tî Emin Kal’acî), I-XV, Dâru kuteybe/Dâru’l-va’y/Dâru’l-vefâ, Beyrut/Kahire 1412/1991.
• _______, es-Sünenu’l-kübrâ (thk. Muhammed Abdulkadir Atâ), I-X, Dâru’l-kutubi’lilmiyye, Beyrut 1424/2003.
• Buhârî, İmam Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII, el-Mektebetu’l-İslâmiyye, İstanbul t.y.
• Cüveynî, Nihâyetu’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb (thk. Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb), I-XXIII, Dâru’l-minhâc, Beyrut 1428/2007.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ, Esnâ’l-metâlib şerhu Ravdi’t-tâlib (ve bi-hâmişihi Hâşiyetu’ş- şeyh Şihâb Ebî’l-Abbâs Ahmed er-Remlî el-Kebîr), I-IV, el-Mektebetu’lİslâmiyye,y.y. t.y.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Vecîz fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfii (thk. Alî Muavvad/Âdil Ahmed Abdulmevcûd), I-II, Dâru’l-erkam, Beyrut 1418/1997.
• _______, el-Vasît fî’l-mezheb (thk. Ebû Amr el-Hüseynî b. Ömer b. Abdurrahman), I-IV, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1422/2001.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebû’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed, Tuhfetu’lmuhtâc bi-şerhi’l-Minhâc (Havâşî’ş-Şirvânî ve’l-Abbâdî), I-X, Dâru’l-fikr, Beyrut 1427/2006.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed, Müsnedi Ahmed b. Hanbel (thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Dâru’l-hadis, Kahire 1416/1995.
• İbn Kadı Şühbe, Takiyuddîn Ebû Bekr b. Ahmed el-Esedî ed-Dımaşkî, Tabakâtu’l-fukahâi’ş-şâfiiyye (thk. Alî Muhammed Ömer), I-II, Mektebetu’s-sekâfeti’d-dîniyye, Kâhire t.y.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta’lîl li-mesâili’l-Müstahrece (thk. Muhammed Hâci vd.), I-XX, Dâru’l- garbi’l-İslâmî, Beyrut 1408/1988.
• İbnu’l-Berâzeî, Ebû Saîd Halef b. Ebî’l-Kâsım Muhammed el-Ezdî el-Kayravânî, et- Tehzîb fî ihtisâri’l-Müdevvene (thk. Muhammed el-Emîn), I-IV, Dâru’l-buhûs, Dubâ 1423/2002.
• İbnu’l-Hümâm, Kemâluddin Muhammed b. Abdulvâhid es-Sîvâsî, Fethu’l-kadîr (Şerhu’l- İnâye li’l-Bâbertî, Hâşiyetu Sa’dî Efendi, Tekmiletu Netâicu’l-efkâr li-Kadızâde), I-X, Dâru’l-fikr, Beyrut 1434/2012.
• İmrânî, Ebû’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebî’l-Hayr b. Sâlim eş-Şâfiî el-Yemenî, el-Beyân fî fıkhi’l- İmâmi’ş-Şâfiî (thk. Abdusselam Muhammed), I-XIII, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1425/2004.
• İsnevî, el-İmâm Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdurrahîm b. el-Hasan b. Ali b. Ömer el-Emevî, Tabakâtu’ş-Şâfiiyye (thk. Kemâl Yusûf el-Hût), I-II, Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, Beyrut 1422/2001.
• Kallek, Cengiz, “el-Hidâye”, DİA, XVII, 471-473, TDV Yayınları, İstanbul 1998.
• _______, Cengiz, “Vesk”, DİA, XXXXIII, 70, TDV Yayınları, İstanbul 2013.
• Leknevî, Abdulhay, Şerhu’l-allâme Abdulhay el-Leknevî (thk. Naîm Eşref Nûr Ahmed), I-VIII, İdâretu’l-Kur’an ve’l-ulûmi’l-İslâmiyye, Karaçi 1418.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb, el-İknâ’ fî’l-fıkhi’ş-Şâfiî (thk. Hıdır Muhammed Hıdır), Dâru ihsân, Tahran 1420 (1378).
• _______, el-Hâvî’l-kebîr (thk. Alî Muhammed Muavvad/Âdil Ahmed Abdulmevcûd), I-XVIII, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1414/1994.
• Mehâmilî, Ebû’l-Hasan Ahmed b. Muhammed ed-Dabî, el-Lubâb fî’l-fıkhi’ş-Şâfiî (thk. Ahmed Ferîd el-Müzîdî), Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1425/2004.
• Mergînânî, Burhâneddin Ebû’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’lmubtedi, I-VIII, Mektebetu’l-büşrâ, Karaçi 1435/2014.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu Müslim bi-şerhi’l-İmâm Muhyiddin en-Nevevî (thk. Halîl Me’mûn Şîhâ), I-XIX, Dâru’l-marife, Beyrut 1420/1999.
• Müzenî, Ebû İbrahim İsmail b. Yahya, Muhtasaru kitâbi’l-Üm, Dâru’l-marife, Beyrut 1425/2004.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref ed-Dımaşkî, el-Mecmû’ şerhu’l- Mühezzeb li’ş-Şîrâzî (thk. Muhammed Necîb el-Mutî’î), I-XXIII, Dâru ihyâi’t-turâsi’l- arabî, Kâhire 1415/1995.
• _______, Minhâcu’t-tâlibîn ve umdetu’l-müftîn (thk. Muhammed Tâhir Şaban), Dâru’l- minhâc, Beyrut 1426/2005.
• _______, Tehzîbu’l-esmâ ve’l-luğât (thk. Alî Muhammed Muavvad/Âdil Ahmed Abdulmevcûd), I-(el-Esmâ)-II(el-Luğât), Dâru’n-nefâis, Beyrut 1426/2005.
• _______, Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetu’l-müftîn (thk. Halîl b. Me’mûn Şîhâ), I-IV, Dâru’l- marife, Beyrut 1427/2006.
• Râfiî, Ebû’l-Kâsım Abdulkerîm b. Muhammed el-Kazvînî, el-Azîz şerhu’l-Vecîz elma’rûf bi’ş-Şerhi’l-kebîr (thk. Alî Muhammed Muavvad/Âdil Ahmed Abdulmevcûd),I-XIV, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1417/1997.
• _______, el-Muharrer fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî (thk. Muhammed Hasan İsmail), Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2005.
• Râzî (İbn Ebî Hâtim), Ebû Muhammed Abdurrahman, Âdâbu’ş-Şâfiî ve menâkibuh (tkm. Muhammed Zâhid el-Kevserî, thk. Abdulğanî Abdulhâlik), Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, Beyrut 1424/2003.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî’l-Abbâs Ahmed b. Hamza, Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc (Hâşiyetu’ş-Şebrâmellesî), I-VIII, Dâru’l-fikr, Beyrut 1430/2009.
• Rûyânî, Ebû’l-Mehâsin Abdulvâhid b. İsmâil, Bahru’l-mezheb fî fürû’i mezhebi’l-İmâmi’ş- Şâfiî (thk. Ahmed İzz/İnâye ed-Dımaşkî), I-XIII, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, Beyrut 1423/2002.
• Sıkıllî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah b. Yûnus et-Temîmî, el-Câmi’ li-mesâili’l- Müdevvene (thk. komisyon), I-XXIV, Dâru’l-fikr, Beyrut 1434/2013.
• Sübkî, Takiyuddîn Alî b. Abdilkâfî, el-Mecmû’ (Tekmiletu’s-Sübkî) (thk. Muhammed Necîb el-Mutî’î), X-XI, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, Kahire 1995.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, el-Üm (thk. Rıfat Fevzî Abdulmuttalib), I-XI, Dâru’l-vefâ, Mansûra 1422/2001.
• _______, Kitâbu İhtilâfi Mâlik ve’ş-Şâfiî (el-Üm VIII, 513-778 arası, thk. Rıfat Fevzî Abdulmuttalib), Dâru’l-vefâ, Mansûra 1422/2001.
• _______, Kitâbu İhtilâfi’l-Irakiyyeyn (el-Üm VIII, 217-390 arası, thk. Rıfat Fevzî Abdulmuttalib), Dâru’l-vefâ, Mansûra 1422/2001.
• _______, Müsnedu’l-İmâmi’ş-Şâfiî (thk. Mâhir Yasin Fahl), I-IV, Şirketu garrâs,Kuveyt 1425/2004.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Alî b. Yûsuf el-Fîrûzabâdî, et-Tenbîh fî’l-fıkh alâ mezhebi’l- İmâmi’ş-Şâfiî (thk. Alî Muhammed Muavvad/Âdil Ahmed Abdulmevcûd),Dâru’l-erkam, Beyrut 1418/1997.
• _______, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî (thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd/Alî Muhammed Muavvad), I-VI, Dâru’l-marife, Beyrut 1424/2003.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb, Muğnî’l-muhtâc ilâ marifeti meânî elfâzi’l-Minhâc (thk. Muhammed Halîl Aytânî), I-IV, Dâru’l-marife, Beyrut 1418/1997.
• Ünal, Halit, “Arâyâ”, DİA, III, 337, TDV Yayınları, İstanbul 1991.
• Yeniçeri, Celal, “Müzâbene”, DİA, XXXII, 232-233, TDV Yayınları, İstanbul 2006.
• Zeylaî, Cemaluddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf, Nasbu’r-râye li-ehâdîsi’l- Hidâye (thk. Muhammed Avvâme), I-IV, Müessesetu’r-reyyân/Dâru’l-kıble, Beyrut/Cidde 1418/1997.