Yunus Emre Divanı’ndaki Ayet ve Hadis İktibaslarının Söz Dizimindeki Yeri

Yıl 2017, Sayı: 48, 241 - 270, 31.12.2017

Hüsna Kotan

https://doi.org/10.29288/ilted.340094

Cited By: 2

Öz

Edebiyat ve dil tarihimiz açısından büyük önem taşıyan, söylemini ve söylem güzelliğini kaybetmeden

yaşadığı devirden günümüze kadar ulaşan, tasavvufu kendisine şiar edinmiş şairimiz

Yunus, dilin bütün imkânlarından yararlanarak duygu ve düşünce dünyasını Divan’ında vücuda

getirmiştir. Oldukça sade bir dil kullanan yapmacıklıktan uzak, millî bir duyuşla şiirlerini dile

getiren Yunus’un beslendiği asıl kaynak tasavvuftur. Onun dünyasını “Allah aşkı, tevhit düşüncesi,

ahlak ve gelenek” gibi dört önemli mevhum oluşturur. Yunus, şiirlerinde bu duygu ve düşünceleri

dile getirirken İslam kültürünün tefsir, edebiyat, coğrafya, astronomi gibi çeşitli dallarından ve

özellikle Kur’an-ı Kerim, ayetler ve hadis-i şeriflerden istifade etmiş, bunları kendi dili ve

terminolojisi içerisinde ustaca kullanmıştır. Bu büyük Türk-mutasavvıfı, Divan’ında iktibas ve

telmih yoluyla birçok ayet ve hadise yer vermiştir. Hatta onun her şiirinin bir ayet ve hadis ile

beslendiğini söylemek mümkündür. Çalışmamızda Yunus Emre’nin ayet ve hadislerden yaptığı bu

iktibaslar açıklanarak, bunların cümle içerisindeki yeri üretici-dönüşümsel söz dizimi ilkeleri

ışığında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Divan, söz dizimi, dilbilim, iktibas, dilbilim

Verse and Hadith Quotations in Yunus Emre’s Divan and Their Place in Syntax

Öz

Yunus, who has a great significance for our literary and linguistic history, whose discourse and

the beauty of the discourse has not lost their importance until today and who considered mysticism

a maxim for himself, made use of all the opportunities of language and brought his world of

emotion and idea into being in his Divan. The real source from which Yunus had inspiration by

using a real simple language free from artificiality and uttering his poetry with a nationalistic

perception is Mysticism. His world is composed of four significant ideas; ‘Love of Allah, idea of

unification, morals and tradition’. While expressing those ideas in his poetry, Yunus made use of

various fields of Islamic culture such as hermeneutics, literature, geography, astronomy and

especially The Holy Qur’an, verses and hadith, and he masterfully used those in his own language

and terminology. As a great Turkish mystic, Yunus placed numerous verses and hadith in his

Divan through quotations and references. It is even possible to state that every poem of his takes

inspiration from verses and hadith. In this study, Yunus Emre’s quotations taken from verses and

hadith will be explained, and their places in sentences will be analyzed in accordance with the

principles of generative-reflexive syntax.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Divan, syntax, linguistics, quotation

Kaynakça

• ‘Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ I-II. (tsh. Ahmed el-Kallâş). Beyrut, 1996.
• Aksan, Doğan. Yunus Emre Şiirinin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2005.
• Alyılmaz, Cengiz. Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları, 1994.
• Börekçi, Muhsine. “Türkçede Hâl Eklerinin İşlevsel Olarak Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri. 245-275. Ankara: TDK Yayınları, 2007.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Ziraat Grup Matbaacılık, 2014.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Daşdemir, Muharrem. “Dedem Korkut Kitabının Söz Dizimi”. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2000.
• Daşdemir, Muharrem. Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal–İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum: Eser Basım Yayım Dağıtım Matbaacılık, 2014.
• Daşdemir, Muharrem. Yapıca Bağımsız Cümlelerden Oluşmuş Yan Cümleler”. İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi UTEK 2007 (27-28 Ağustos 2007) Bildiriler: Türkçenin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları. 1: 135-144. İstanbul: 2009.
• Değirmençay, Veyis. Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebî. Ankara: Aktif Yayınları, 2014.
• Dihkân, Ekber. Hezâr u Yek Nükte ez Kur’ân-ı Kerîm I-III. Kum: İntişârât-i Hürrem, 1389 hş.
• Dilçin, Cem. “Yunus Emre’nin Şiirinde Türkçenin Gücü”. Türk Dili. sy. 487, (1992): 30-49.
• Eker, Süer. Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları, 2006.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 2002.
• Gemalmaz, Efrasiyap. STTFED (Standart Türkiye Türkçesi (STT)’nin Formlarının Enformatif Değerleri ve İhtiyaç Halinde Bu Dilin Gelişimine Muhtemel Etkileri). Erzurum: 1982.
• Gencan, Tahir Nejat. Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi, 2001.
• Gencan, Tahir Nejat. Dilbilgisi, Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayıncılık, 2007.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 1992.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Yunus Emre Hayatı ve Bütün Şiirleri. İstanbul: Kültür Yayınları, 2013.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Yûnus Emre Risalata’l-Nushiyya ve Dîvân. İstanbul: 1965.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Tasavvuf. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2012.
• Gülsevin, Gürer ve Boz, Erdoğan. Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi, 2004.
• Gülsevin, Gürer ve Boz, Erdoğan. Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• https://kuran.diyanet.gov.tr. (E.T. 19 Kasım 2017).
• Kanar, Mehmet. Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Deniz Kitabevi, 2000.
• Kanar, Mehmet. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Kara, Funda. “Namık Kemal’in Mektuplarında Söz Dizimi”. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2001.
• Karahan, Leyla. “Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırılması Üzerine”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi sy. 583, (Temmuz 2000): 16-23.
• Karahan, Leyla. Türkçede Söz Dizimi–Cümle Tahlilleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 1991.
• Karahan, Leyla.Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Keleş, Reyhan. Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2016.
• Köprülü, M. Fuat. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Köprülü, M. Fuat. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2013.
• Süyûtî, Celâleddin Abdürrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürerü’l-münteşire fi’l-ehâdîsi’lmüştehire. (nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Tatcı, Mustafa. İşitin Ey Yarenler Yunus Emre Yorumları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
• Tatcı, Mustafa. Yunus Emre Dîvanı İnceleme. I. cilt. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Dîvânı II Tenkitli Metin. II. cilt. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Tatcı, Mustafa. Yunus Emre Şerhleri. V. cilt. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Timurtaş, Faruk Kadri. “Yunus’un Dili Üzerine Notlar”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. 405-412, Ankara: 1982.
• Timurtaş, Faruk Kadri. Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Timurtaş, Faruk Kadri. Yunus Emre Divanı. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 2006.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Yılmaz, Mehmet. Kültürümüzde Ayet ve Hadisler. İstanbul: Kesit Yayınları, 2013.