The Letters Sent to and Made Written by Sheikh Shamil

Yıl 2018, Sayı: 49, 131 - 159, 30.06.2018

Kamran Abdullayev

https://doi.org/10.29288/ilted.394205

Öz

Sheikh Shamil is one of the most important people of Caucasus in
the XIX century. Sheikh Shamil, who fought against to Russia with Ottoman State
nearly thirty years, wrote numerous lettes to Russian generals and his own
regents during this period. Of the estimated -around- three hundred letters,
only one hundred have been published in Turkish. Except this work, there is no
other works in Turkish language about Sheikh Shamil’s original letters. Altough
the original language of the letters is Arabic, there is no other study on this
issue in Arabic, except an article. In this article, there are totally fourteen
letters indicated, from them seven have been sent by Sheik Shamil to his
regents, four have been sent to Russian generals and two have been sent to Sheikh
Shamil. In the introduction of the article information is given about tradition
of the mektubat (exchanging letters) in the Caucasus and there is some brief
mentioning about some works which have been done in this area and after this,
information is given about Sheikh Shamil’s letters. Also, together with the
transcriptions and translations information is given –as much as possible-
about names of the regions and people mentioned in the letters.  

Anahtar Kelimeler

Caucasus, Sheikh Shamil, Arabic Language, Letters, Russia

Şeyh Şâmilʼin Yazdırdığı ve Kendisine Gönderilen Mektuplar

Öz

XIX. asır Kafkasya’sının
en önemli şahsiyetlerinden
birisi Şeyh Şâmil’dir. Yaklaşık
otuz yıl boyunca Ruslara
karşı mücadele
eden Şeyh Şâmil ile
Osmanlı Devleti, Rus generalleri ve kendi nâibleri arasında çok sayıda
yazışmalar yapılmıştır. Sayısı üç yüz civarında olduğu tahmin edilen bu
mektuplardan sadece yüz tanesi Türkçe yayımlanmıştır. Bu çalışma haricinde Şeyh Şâmil’in
orijinal mektupları hakkında Türkçe herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Mektupların
orijinal dili Arapça olmasına rağmen, bu konuda
Arapça olarak bir makale haricinde başka çalışma tespit edilemedi. Bu makalede
Şeyh Şâmil’in farklı kişilere gönderdiği sekiz, Rus generallere gönderdiği dört
ve Şeyh Şâmil’in kendisine gönderilmiş iki, toplamda on dört mektuba yer
verilmiştir. Makalenin giriş kısmında Kafkasya’da mektûbât geleneğine ve bu alanda yapılmış bazı
çalışmalara kısaca değinilmiş, daha sonra Şeyh Şâmil’in mektupları hakkında
bilgi verilmiştir. Mektupların transkripsiyon ve tercümeleriyle beraber,
mektuplarda geçen bölge ve şahıs isimleri de imkan nisbetinde açıklanmaya
çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Şeyh Şâmil, Arapça, Mektûbât, Rusya

Kaynakça

• Aktı Sobrannıe Kavkazskoy Arheografiçeskoy Komissiey. Haz. A. P. Berje. Tiflis: Tip. Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskogo, 1866.
• Alibekov, Hızri. Özel Arşiv.
• Alibekova, P. M. “Pisma Na İmya Naiba Hadjimurada İz Biblioteki Şahşaevıh (c. Batlaiç Hunzahskogo r-na RD)”. Vestnike İnstituta İstorii, Arheologii İ Etnografii DNTS RAN 57 (Mahaçkala: 2015).
• Alkadârî, Hasan. Âsâr-ı Dağıstan. Bakı: Evvelimci Şürekâsı Matbaası, 1312/1903.
• Alkadârî, Hasan. Cirâbuʼl-Memnȗn. Temirhanşȗra: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrayev, 1912.
• Alkadârî, Hasan. Dîvânu’l-Memnûn. Temirhanşȗra: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrayev, 1913.
• Alp, Alper. “Rus Esareti Döneminde ve Sonrasında Şeyh Şamil ve Oğulları”. Genç Bilim Adamları Sempozyumu (4-6 Mayıs 2009). 379-388. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Aytberov, T. M - Hapizov Ş. M. Elisu i Gornıy Magal v XII-XIX vv. Mahaçkala: DNTS RAN, 2011.
• Azerbaycan/Zaqatala Diyarşünaslıq Müzesi. 3КМ-КП-5842.
• Azerbaycan/Zaqatala Diyarşünaslıq Müzesi. 3КМ-КП-5845.
• Azerbaycan/Zaqatala Diyarşünaslıq Müzesi. 3КМ-КП-5846.
• Azerbaycan/Zaqatala Diyarşünaslıq Müzesi. 3КМ-КП-5848.
• Azerbaycan/Zaqatala Diyarşünaslıq Müzesi. 3КМ-КП-5849.
• Butbay, Mustafa. Kafkasya Hatıraları. Haz. Ahmet Cevdet Canbulat. Ankara: TTK Yayınları, 1990.
• Dağıstanî, Burhânuddîn. “Min Resâiliʼş-Şeyh Şâmil”. Mecelletu’r-Risâle 758 (Kâhire 1948): 19-21.
• Durkelî, Nezîr. Nüzhetu’l-Ezhân fî Terâcimi Ulemâi Dağıstan. Trc. А. Р. Шихсаидов - Альфрид Бустанов - М. Кемпер. Москва: Mardjani Publishing House, 2012.
• Gammer, Moshe. “The Imam and the Lord: An Unpublished Letter From Shamil to the British Ambassador In Constantinopole”. Israel Oriental Studies 13 (Leiden: Netherlands, 1993): 101-104.
• Gamzaev, M. A. Şamil İmamasul Limalazul Kagtal. Mahaçkala: Tarih, 2017.
• Gazikumuha, Abdurahman. Kniga Vospominaniy Sayida Abdurahmana, Sına Ustada Şeyha Tarikata Djamaluddina al-Huseyni O Delah Jiteley Dagestana İ Çeçni. Soçineno İ Napisano V Tiflise V 1285 g. h. Perevod S Arabskogo. M. S. Saidova, Redaktsiya Perevoda, Podgotovka Faksimilnogo İzdaniya, Kommentarii, Ukazateli A. R. Şihsaidova İ H. A. Omarova, Mahaçkala: Dagestanskoe Knijnoe İzdatelstvo, 1997.
• Gâzikumûhî, Abdurrahmân. Tezkiratu Abdurrahmân b. Ustaz Şeyhu’t-Tarîka Cemâluddîn el-Hüseynî fî Beyâni Ahvâli Ahâlî Dağıstan ve Çeçen. Tiflis: 1285/1868.
• Gâzikumûhî, Cemâleddîn. Ecvibetu’ş-Şeyh Cemâluddîn li-Es’ileti’l-Âlimi’s-Samedânî Saîd el-Harakânî [Yazma eser]. Tiflis 1287.
• Gâzikumûhî, Cemâleddîn. el-Âdâbu’l-Mardiyye fi’t-Târîkati’n-Nakşibendiyye. Temirhanşȗra: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrayev, 1907.
• Hac Abdurrahmân Ahmed el-Kinuvî el-Avârî. Özel Arşiv.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhim b. Mustafâ. Cevâhiru’l-edeb fî edebiyyât ve inşâ-i lûğati’l-Arab. Beyrut: Müessesetuʼl-Maârif, ts.
• Henûhî, Abdulkerîm b. Muhammed. Özel Koleksiyon.
• http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history_department/more.htm?id=11343152@SD_Employee Erişim 13 Eylül 2017.
• http://islamdag.ru/istoriya/31055 Erişim 19 Ekim 2017.
• http://www.gazavat.ru/history3.php?rub=18&art=714 Erişim 19 Eylül 2017.
• https://ru.wikisource.org/wiki/РБС/ВТ/Розен,_Алексей_Александрович Erişim 14 Eylül 2017.
• İbn Fâris, Ebüʼl-Hüseyn Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. Muʽcemu mekâyîsiʼl-lȗğa. Thk. Abdusselâm Muhammed b. Hârȗn. Beyrut: Dâruʼl-Fikr, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem el-Ensârî. Lisânuʼl-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1994.
• Kançaveli, N. G. Padenie Dagestana İ Çeçni Vsledstvie Podstrekatelstva Osmanov V 1294. Tbilisi: Mravaltavi. İstoriko-Filologiçeskie İssledovaniya, 1975.
• Karahi, Muhammed Tahir. Hronika Muhammeda Tahira al-Karahi o Dagestanskih Voynah V Period Şamilya. Ed. Barabanov, A. M, Perevodçik: Kraçkovskiy, İgnatiy Yuleviç, Avtor Predisloviya, Kraçkovskiy, İgnatiy Yuleviç. Leningrad: Tipo-Litografiya İzd-va AN SSSR, 1941.
• Karahî, Muhammed Tâhir. Şeyh Şamilin Gazavâtı. Çev. Tahir el-Mevlevî. İstanbul: Matbaa-i Âmidî, 1333/1915.
• Kukul, M. Halistin. Şeyh Şamil ve Çeçenistan, Ankara: TTK Yayınları, 2002.
• Letifova, Elvira. İlisuyskoe Sultanstvo (İstoriko-Etnografiçeskoe İssledovanie). Baku: Uçenogo Soveta Natsionalnoy Akademii Nauk Azerbaydjana, 2000.
• Muhammed b. Rızk b. Abdinnâsır es-Sülemî el-Mısrî el-Medenî. et-Tefsîr veʼl-Mufessirûn fî Garbi İfrîkiye. Suudi Arabistan: Dâru İbniʼl-Cevzî, 1426/2005.
• Niyazov, Ahmed. Özel Arşiv.
• Rba, Dam. Şeyh Şâmilʼin 100 Mektubu. Trc. Fikret Efe. İstanbul: Şule Yayınları, 2002.
• Sbornik, Svedeniy Kavkazskih Gortsah. Nizam Şamilya (Material Dlya İstorii Dagestana). Tiflis: 1870.
• Şeyh Şâmil. Şeyh Şâmil’in Molyutin’e Mektubu. F.12.p64. Dağıstan Tarih, Arkeoloji ve Etnografya Merkezi Mahaçkala.
• Tagirovoy, N. A. Sayyid Abdurahman, Sın Djamaluddina al-Huseyni al-Gazikumuki ad-Dagistani. Kratkoe İzlojenie Podrobnogo Opisaniya Del İmama Şamilya: Kaluga, 1281 g. h. Hulasat at-Tafsil an Ahval al-İmam Şamuyıl. Per. S. Arab. Vved. Komment, Ukaz, Moskva: Vostoçnaya Literatura RAN, 2002.
• Tahir, Məhəmməd. Şeyh Şamil. Trc. Əlisa Nicat. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1992.
• Tsagareşvili, Ş. V. Şamil - Stavlennik Sultanskoy Turtsii İ Angliyskih Kolonizatorov. Tbilisi: Gosizdat Gruzinskoy SSR, Sektor Politiçeskoy Literaturı, 1953.
• Uludağ, Süleyman. “Müridizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 50-52. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Zahȗrî, Hâc Osman Efendi. Tuhfetuʼl-Ahbâbiʼl-Hâlidiyye fî Şerhiʼl-Kasîdetiʼl-Mahmûdiyye. Temirhanşûra: Matbaatu Muhammed Mirza Mavrayev, 1332/1914.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcuʼl-‘arûs min cevâhiriʼl-kâmûs. Thk. Ali Şîrî. Kuveyt: Matbaatuʼl-Hidâye, 1424/2003.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• Айтберов, Т. М. - Хапизов Ш. М. Елису и Горный Магал в XII-XIX вв. Махачкала: ДНЦ РАН, 2011. Акты Cобранные Кавказской Aрхеографической Kомиссией. Haz. А.П. Берже. Tiflis: Тип. Главного Управления Наместника Кавказского, 1866.
• Алибекова, П.М. “Письма на имя наиба Хаджимурада из библиотеки Шахшаевых (с. Батлаич Хунзахского р-на РД)”, Вестнике Института истории, археологии и этнографии ДНЦ РАН 57 (Махачкала: 2015).
• Газикумуха, Абдурахман. Книга воспоминаний сайида Абдурахмана, сына устада шейха тариката Джамалуддина ал-Хусейни о делах жителей Дагестана и Чечни. Сочинено и написано в Тифлисе в 1285г.х. Перевод с арабского. М.-С. Саидова, Редакция перевода, подготовка факсимильного издания, комментарии, указатели А.Р. Шихсаидова и Х.А. Омарова, Махачкала: Дагестанское Книжное Издательство 1997.
• Гамзаев, М. А. Шамил Имамасул Лъималазул Кагътал. Mahaçkale: Тарих, 2017. Канчавели, Н.Г. Падение Дагестана и Чечни вследствие подстрекательства османов в 1294 г. Тбилиси: Мравалтави, Историко-филологические исследования, 1975.
• Карахи, Мухаммед Тахир. Хроника Мухаммеда Тахира ал-Карахи о дагестанских войнах в период Шамиля. Редакторы. Барабанов, А.М., Переводчик: Крачковский, Игнатий Юльевич, Автор предисловия, Крачковский, Игнатий Юльевич. Ленинград: Типо-литография Изд-ва АН СССР, 1941.
• Летифова, Елвира. Илисуйское Султанство (Историко-Етнографическое Исследование). Баку: Ученого Совета Национальной Академии Наук Азербайджана, 2000.
• Сборник Сведений Kавказских Горцах. Низамъ Шамиля (Материал для истории Дагестана). Tiflis 1870.
• Тагировой, Н.А. Cаййид Абдурахман, сын Джамалуддина ал-Хусайни ал-Газигумуки ад-Дагистани. Краткое изложение подробного описания дел имама Шамиля: Калуга, 1281г.х. Хуласат ат-тафсил ‘ан ахвал ал-имам Шамуил. Пер.с араб. введ, коммент, указ. Москва: Восточная литература РАН, 2002.
• Цагарешвили, Ш. В. Шамиль-ставленник султанской Турции и Английских колонизаторов. Тбилиси: Госиздат Грузинской ССР, Сектор Политической Литературы, 1953.