الحقيقة الشرعية وجذورها اللغوية بنظر المتكلِّمين: مفهوم الإيمان بالله نموذجا

Yıl 2018, Sayı: 49, 49 - 82, 30.06.2018

Hasan El-hattaf

https://doi.org/10.29288/ilted.407212

Öz

الحقيقة الشرعية
نُظِر إليها من أكثر من زاوية، تحدَّث عنها اللغويون والمتكلمون والأصوليون، والذي
يعنينا في هذا المقام حديث المتكلمين، والخلاف كان واضحا بين مدرسة المعتزلة
ومدرسة أهل السنة في نظرهم إلى الحقيقة الشرعية، فالمعتزلة جعلوا الحقيقة الشرعية
منفصلة تماما عن الوضع اللغوي، بينما الأشعرية والماتريدية جعلوا اللغة أصلا
للحقيقة الشرعية، وابن حزم كان متقاربا مع المعتزلة .

وقد انبنى على
هذا الخلاف خلافٌ في حقيقة الإيمان وعلاقته بالأعمال فجعل المعتزلة والخوارج العمل
جزءا من الإيمان وذلك على خلاف أهل السنة من الأشعرية والماتريدية، وهذا ما سنعرفة
في هذا البحث.

Anahtar Kelimeler

كلام, الحقيقة, المجاز, اللغة, الإيمان, الإسلام, الكفر

The Legitimate Religious Truth and Its Linguistic Roots from the Perspective of the Theologians: The Concept of Faith in God as a Example

Öz

The legitimate religious truth is seen from
more than one angle. Linguists, speakers and fundamentalists spoke about it.
What we are concerned with here is the views of Kalam scholars. The controversy
to the legitimate religious truth between Ahl al-Sunnah represented by
Asha’riya and Maturidism represented by Mu’tazila is obvious. Mu'tazila
separates the legitimate religious truth from linguistic rules, since religion
gave it a new meaning which didn’t exist before. While Asha’riya and Maturidism
make language origin of the religious legitimate truth. Ibn Hazm was closer to
Mu'tazilah as well as being prejudiced against Asha’riya.

In the process of this disagreement a new
disagreement was based on ‘faith and its relationship to the works’. In this
concept Mu'tazilah and Khawarij considered the works as a part of the faith,
and this led Khawarij to takfeer , and led Mu'tazila to call this ‘a position
which is between two positions’. Contrary to this, in Asha'riya and Maturidism,
which represent Ahl al-Sunnah, works are the complements of the basics of
faith. This is what we are going to discuss in this research.

Anahtar Kelimeler

Kalam, truth, metaphor, language, faith, Islam and Asha’riya

el-Hakîkatu’ş-şer‘iyye ve cuzûruha’l-lugaviyye bi nazari’lmütekellimîn: Mefhûmu'l-îmâni billâhi nemûzecen

Öz

Kelamcılar Nezdinde Şeri Hakikat ve Dilsel Kökleri: Allah’a İman Kavramı Üzerinden Bir Örnek

Şeri hakikate farklı açılardan bakılmıştır.
Usulcüler, dilciler ve kelamcılar şeri hakikat hakkında görüşlerini dile
getirmişlerdir. Burada bizi ilgilendiren husus ise kelamcıların görüşüdür. Şeri
hakikate bakış açısında Ehli sünneti temsil eden Maturidi ve Eşari ekolü ile
Mutezile ekolü arasındaki ihtilaf açıktır. Mutezile ekolü şeri hakikati dil
kurallarından tamamen ayırmıştır. Çünkü din, şeri hakikate önceden bulunmayan
yeni anlamlar yüklemiştir. Eşari ve Maturidi ekolü ise şeri hakikat için dili
temel almıştır. İbn- Hazm ise anlam açısından Eşari ekolüne ön yargılı olmakla
beraber Mutezile ekolüne daha yakındır.

Bu farklılığın üzerine ‘iman ve amelle alakası’
noktasında bir ihtilaf meydana gelmiştir. Mutezile ekolü ve Hariciler ameli,
imandan bir parça saymışlardır, bu da Haricileri tekfir etmeye kadar
götürmüştür. Mutezile ekolünde ise ‘İki makam ve mekân arasında bir mekân’
demelerine yol açmıştır. Ehli sünneti temsil eden Maturidi ve Eşari ekolünde
ise bunun aksine amel, imanın tamamlayıcısıdır. Bu araştırmada bunu ele
alacağız. 

Anahtar Kelimeler

Kelam, Hakikat, Mecaz, Dil, İman, İslam, Eşari ekolü

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuad. el-Lü’lü’ü ve’l-mercân fîmâ ittefeḳa ʻaleyhi’ş-şeyḫân. Kahire: Darü’l-Hadis, 1983.
• el-Albani, Muhammed Nasiruddin. Muḫta§aru Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 2002.
• Âmidî, Seyfuddîn. Ebkâru’l-efkâr fî u§ûli’d-dîn. Thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiyye, 2004.
• Âmidî, Seyfuddîn. İḥkâmü’l-aḥkâm. Thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiyye, 2004.
• el-Aynî, Bedruddîn Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed el-ayıntâbî. ʻUmdetu’l-ḳârî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, ts.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Temhîdu’l-evâ’il fî telḫî§i’d-delâ’il. Thk. İmâdu’d-dîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetu’l-Kütübu’s-Sekâfiyye, 1987.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Ṣaḥiḥu’l-Buḫârî. Thk. Muhammed Zuheyr b. Nasru’n-Nâsır. b.y. Dârü Tavki’n-Necât, 1422.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali ez-Zeyn eş-Şerif. et-Taʻrîfât. Thk. Komisyon. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Cüveynî, Abdu’l-Melik b. Abdillah. el-ʻAḳîdetü’n-niẓâmiyye fi’l-erkâni’l-İslâmiyye. Thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: Matbaʽatü’l-Mektebeti’l-Ezheriyye, 1992.
• Ebü’l-Hüseyin el-Basrî el-Mutezilî, Muhammed b. Ali et-Tayyib. el-Muʻtemed fî u§ûli’l-fıḳḥ. Thk. Halil el-Meys. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403.
• Eşarî, Ali b. İsmail. Maḳâlâtu’l-İslâmiyyîn ve iḫtilâfu’l-mu§allîn. Thk. Naîm Zürzûr. b.y. el-Mektebetü’l-asriyye, 2005.
• Eşarî, Ali b. İsmail. el-İbâne ʻan u§ûli’d-diyâne. Thk. Fevkiye Hüseyin Mahmud. Kahire: Dârü’l-Ensâr, ts.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-luġa. Thk. Muhammed Avad Mur‘ib. Beyrut: Dârü İhyâit’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Fârâbî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. e§-Ṣiḥâḥ Tâcü’l-luġa ve §ıḥâḥi’l-ʻArabiyye. 4. Baskı. Thk. Ahmed Abdulğafur Attâr. Beyrut: Dârü’l-İlim li’l-Melâyin, 1987.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İḳti§âd fi’l-iʻtiḳâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Halil b. Ahmed, el-Ferâhidî. Kitâbu’l-ʻAyn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî. İbrahim es-Sâmerrâî. b.y. Dârü Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• İbn Âşûr, Muhammad. et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman el-Mavsılî. el-Ḫa§âi§. 4. Baskı. b.y. el-Hey’etü’l-Mısriyye el-Amme, ts.
• İbn Düreyd, Muhammad b. el-Hasan el-Ezdî. Cemharatü’l-luġa. Thk. Remzi Münir Ba‘elbekî. Beyrut: Dârü’l-İlim li’l-Melâyin, 1987.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ el-Kazvînî er-Râzî. e§-Ṣâhibî fî fıḳhi’l-luġati’l-ʻArabiyye ve mesâiluhâ ve Sünenü’l-ʻArab fî kelâmihâ. Thk. Muhammad Ali Beydûn. b.y. 1997.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ el-Kazvînî er-Râzî. Mücmelü’l-luġa. Thk. Züheyr Abdulmuhsin Sultan. 2. Baskı. Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, 1986.
• İbn Fûrek, Muhammad b. Hasan. Mucerradu maḳâlâti’ş-şeyḫ Ebi’l-Ḥasan el-Eşʻarî. Thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2005.
• İbn Hazm el-Endülüsî, Ali b. Ahmed b. Said el-Kurtubî. et-Taḳrîb li ḥaddi’l-manṭıḳ ve’l-medḫal ileyhi bi’l-elfâẓi’l-ʻâmmiyye ve’l-emsileti’l-fıḳhiyye. Thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dârü mektebeti’l-hayât, 1900.
• İbn Hazm el-Endülüsî, Ali b. Ahmed b. Said el-Kurtubî. el-Fa§l fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-niḥal. Kahire: Mektebetü’l-hâncî, ts.
• İbn Hazm el-Endülüsî, Ali b. Ahmed b. Said el-Kurtubî. el-İḥkâm fî u§ûli’l-aḥkâm. Thk. Ahmed Muhammad Şâkir. b.y. ts.
• İbn Hazm el-Endülüsî, Ali b. Ahmed b. Said el-Kurtubî. el-Χâl fi’l-muḥallâ bi’l-âsâr. Thk. Abdulgaffar Süleyman el-Bendârî. b.y. Dârü’l-kitâbi’l-İlmiyye, 2005.
• Kadı Abdulcebbâr, Ahmed b. el-Hüseyin. Şerḥu’l-u§ûli’l-ḥamse. Thk. Abdulkerim Osman. Kahire: y.y. 1988.
• Kadı Abdulcebbâr Ahmed b. el-Hüseyin. Müteşâbihu’l-Ḳur’ân. Thk. Adnan Muhammed Zürzûr. Kahire: Dârü’t-türâs, ts.
• Karafî, Ahmed b. İdrîs es-Senhâcî. el-Fürûḳ ev envâü’l-bürûḳ fî envâi’l-fürûḳ. Thk. Halil el-Mansûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyüb b. Musa el-Hüseynî. el-Külliyât. Thk. Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr. Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. et-Tevḥîd. Thk. Fethullah Huleyf. İskenderiyye: Dârü’l-Câmiâti’l-Mısriyye, ts.
• Münâvî, Muhammed Abdurrauf. Fey∂ü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʻi’§-Ṣaġîr. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1356.
• Nesefî, Ebü’l-Mûîn Meymûn b. Muhammed. Tab§ıratu’l-edille fî u§ûli’d-din. Thk. Hüseyn Atay. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 2012.
• Nevevî, Yahya b. Şeref. Şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim. 2. Baskı. Beyrut: Dârü ihyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1392.
• Nisâbûrî, Müslim b. Haccâc. Ṣaḥîḥu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî. Beyrût: Dârü İhyâit-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Huseyin. el-Maḥ§ûl fî ʻilmi’l-u§ûl. Thk. Tâhâ Câbir Feyyâd el-‘Alvânî. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed Suud, 1400.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa el-Ğırnâtî. el-İʻti§âm. Thk. Süleym b. İdü’l-Hilâlî, Suudi Arabistan: Dârü İbn Affân, 1992.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa el-Ğırnâtî. el-Muvâfaḳât. Thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasan Âli Selman. Suudi Arabistan: Dârü İbn Affân, 1997.
• Şehristânî, Ahmed b. Abdulkerîm b. Ebubekir Ahmed. el-Milel ve’n-niḥal. b.y. Müessesetü’l-Halebî, 1397.
• Taftâzânî, Saduddîn. Şerḥu’l-ʻaḳa’idi’n-nesefiyye. Thk. Abdusselâm b. Abdilhâdî Şennâr. b.y. Mektebet Dâri’d-Dekâik, 2007.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. Esâsu’l-belâġa. Thk. Muhammed Basil Uyûnü’s-Sûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• ez-Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Bahadır. el-Baḥru’l-muḥiṭ fî u§ûli’l-fıḳh. Ürdün: Dârü’l-Kütübî, 1994.